مدیر گروه آینده‌پژوهی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی:

جامعه منتظر اخلاق‌محور است/ تحول رویکرد به زندگی با گفتمان انتظار

گروه اندیشه: در تلقی فرهنگ انتظار به عنوان یک مکتب و یک آرمان، رویکرد به زندگی متحول می‌شود و در واقع با ادبیات و گفتمان انتظار نگاه جدیدی به زندگی شکل می‌گیرد که اخلاق‌محوری مهم‌ترین ویژگی آن است.

حجت‌الاسلام و المسلمین رحیم کارگر، مدیر گروه آینده‌پژوهی پژوهشکده مهدویت و آینده‌پژوهی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بیان نکاتی در باب مهدویت و آموزه انتظار پرداخت و گفت: مهدویت آموزه‌ای است که حرکت در جهت و مسیر آن، هم می‌تواند نیروبخشی و حاکمیت ادبیات امید و گفتمان اعتماد به آینده را به همراه داشته باشد و هم موجب نشاط و پویایی جامعه شود و هم به عنوان ابزاری قوی و هویت‌ساز برای رویارویی با فرهنگ‌ها و هویت‌های منحط به کار گرفته شود.

آموزه مهدویت؛ سرمایه‌ای عظیم و هویت‌بخش

کارگر با بیان این‌که هر نوع نگاه به آینده دارای تأثیری مستقیم در زمان حال و تأثیری در آینده خواهد بود، اظهار کرد: هر چیزی که متعلق به آینده است و ما درباره آن صحبت می‌کنیم، می‌تواند در اندیشه ما و در ذهن ما تأثیر بگذارد و اندیشه ما را به آن سمت جلب کند و یکی از آموزه‌هایی که ما در اختیار داریم و سرمایه‌ای عظیم و هویت‌بخش است، آموزه مهدویت و فرهنگ بر آمده از آن یعنی انتظار است. در واقع فرهنگ انتظار، فرهنگ درست زیستن، پویایی و تلاش داشتن، تغییر دادن، آینده‌نگر بودن‌، واقع بین بودن و صلابت داشتن است.

مدیر گروه آینده‌پژوهی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: فرهنگ انتظار به ما می‌آموزد که در صورت حرکت صحیح و درست و انتخاب راه روشن و پایبندی به اصول و ارزش‌ها، توان رشد و پیشرفت زیادی خواهیم داشت و در واقع مدیریت و کنترل آینده و ساختن آن براساس جامعه آرمانی و موعود را خواهیم داشت.

تأثیر انتظار در سبک زندگی

وی یکی از وجوه برجسته فرهنگ انتظار را بعد اخلاقی آن و تأثیرات آن در سبک زندگی دانست و بیان کرد: ما ممکن است از انتظار، صرفاً چشم به راه آینده بودن و منتظر حوادث و تحولات بودن را بفهمیم یا اینکه آن را به صورت جامع و موثر در همه شئون زندگی بدانیم. در این صورت انتظار، یک مکتب، یک فکر و یک آرمان بوده و دارای ارزش ویژه‌ای خواهد بود. ما وقتی که به سمت دوم حرکت می‌کنیم رویکرد به زندگی متحول می‌شود و در واقع با ادبیات و گفتمان انتظار یک نوع نگاه جدید به زندگی شکل می‌گیرد؛ نگاه و رویکردی که به زندگی و حیات ما و آینده ما معنای خاصی می‌بخشد و تلاش‌ها متوجه تغییر مسیر و قرار گرفتن در مسیر درست آن جامعه موعود می‌شود.

این استاد مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه افزود: من اعتقادم این است که انتظار یعنی این که انسان بکوشد تمامی رفتارها، برنامه‌ها، افکار و ایده‌هایش را در مسیر درست خود قرار بدهد. مشکل بشر نیز همین است که نمی‌تواند تشخیص بدهد که راه درست کدام و راه نادرست کدام است تا بر اساس آن عمل کند و اگر راهی را درست تشخیص داد چگونه همه رفتارها و اعمال خود را در مسیر درست قرار بدهد. آموزه انتظار این کمک را به ما می‌دهد یعنی حتی کمک می‌کند چگونه در این جهت درست اقدام کنیم.

وی با اشاره به این مطلب که مسیر درست همان مسیری است که خداوند در جهت رسیدن به یک جامعه آرمانی و باشکوه برای ما در نظر گرفته است، از این جامعه با عنوان جامعه مطلوب قرآنی و جامعه مطلوب مهدوی یاد کرد و گفت: فرهنگ انتظار به ما می‌گوید که در این مسیر با دو رویکرد حرکت کنید؛ یا به آن جامعه آرمانی می‌رسید که این مقصود اصلی است و یا اگر به آن جامعه آرمانی هم نرسیدید، شما راه خود را درست آمده‌اید و در حد امکانات و توانایی‌ها و ظرفیت‌های خودتان توانسته‌اید خودتان را به آن جامعه آرمانی نزدیک و شبیه سازید. در این صورت اساس سبک زندگی مهدوی، شیوه زندگی کردن است که تجلی‌گر زندگی منتظرانه و بر گرفته از الگوی جامعه مهدوی و در راستای رسیدن به جامعه موعود و آرمانی است.

کارگر افزود: مهدویت و انتظار سرمایه معنوی است که می‌تواند منبع و منشأ معارف و سبک‌ها و مدل‌های مطلوبی برای زندگی فردی و اجتماعی و آینده‌نگر باشد و به همین جهت می‌تواند تأثیر خاصی بر شیوه زندگی ما یعنی نشست و برخاست، اندیشیدن، کار کردن، دانش آموختن، ارتباط با مردم و … داشته باشد.

اخلاق‌محوری؛ مهم‌ترین ویژگی فرهنگی انتظار و جامعه منتظر

این محقق و پژوهشگر مهدویت اخلاق‌محوری را مهم‌ترین ویژگی فرهنگی انتظار و جامعه منتظر خواند و بیان کرد: ارزش انتظار تنها به ارزش منتظر بودن و منجی‌گرا بودن و چشم به راهی به آینده نیست؛ بلکه عنصر مهم در این‌جا اخلاقی بودن و معنوی بودن رفتارها و باتقوا بودن است. معنای صحیح و درست انتظار این است که وقتی که ما از ایده و آرمان مهدویت صحبت می‌کنیم و منتظر آن هستیم در واقع منتظر همه پاکی‌ها و خوبی‌ها هستیم و منتظر عدالت به تمام معنای آن هستیم. در واقع ما منتظر حاکمیت ورع و تقوی در دنیا هستیم. در این صورت عدالت و ورع را از خود و جامعه‌مان شروع می‌کنیم و پیش می‌رویم.

وی با بیان این که اصولاً جامعه‌ای را که خداوند وعده داده است فقط برای انسان‌های صالح وعده داده است، عنوان کرد: خداوند نگفته است که همه بشر به آن جامعه آرمانی می‌رسند بلکه وعده خود را منحصر به کسانی کرده است که صاحب ایمان و عمل صالح هستند. بنابراین انتظار حرکت در مسیر درست است و مسیر درست ما هم عبارت است از پایبندی به مکارم و فضائل اخلاقی، پاک کردن فرد و جامعه از آلودگی‌ها و گناهان و در واقع یک دگرگونی و تحول اخلاقی اساسی در همه ابعاد فرهنگی جامعه، در سطح باورها، در سطح ارزش‌ها و هنجارها و حتی در سطح کنش‌ها و در سطح نمادها. در واقع باید بکوشیم که سطوح مختلف فرهنگی جامعه بر اساس انتظار درست به سمت پاکی، تقوا و صلاح حرکت کند.

مضاعف شدن تلاش و کوشش در فرهنگ انتظار/ از نیروهای بالقوه فرهنگ انتظار بیشتر استفاده کنیم

کارگر نکته مهم دیگر در رابطه با فرهنگ انتظار را مضاعف‌سازی تلاش و کوشش عنوان کرد و گفت: انتظار هم به انسان نیرو می‌بخشد و هم نیروی او را مضاعف می‌کند و باعث می‌شود که هم با امید و اعتماد کامل به آینده حرکت کند و هم این که برای کارهای خود و برای برنامه‌ها و رفتارهای خود ارزش خاصی قائل شود. در واقع عصر غیبت کبری عصر سختی‌ها و فشارها و فتنه‌هاست و به همین جهت حفظ دین‌داری و فرهنگ صحیح و سالم و حفظ اخلاق و ایمان زحمت و تلاشی چند برابر و بصیرت و معنویت خاصی را می‌طلبد .

وی افزود: روایات ما هم صریحاً این نکته را مورد توجه قرار داده و گفته‌اند دینداری در دوره انتظار و آخرالزمان ارزشمندتر از همه دوران‌هاست؛ یعنی هر چقدر انسان‌های دیندار در این دوره بر دین خود پایبند باشند، ارزشمندتر و با فضیلت‌تر از همه زمان‌ها هستند و هر چقدر در این دوران به علم‌آموزی و خردورزی اهمیت دهند و معرفت صحیحی نسبت به دین و ولایت داشته باشند ارزش آن نسبت به سایر زمان‌ها چند برابر است.

کارگر ادامه داد: منظور از این که فرهنگ انتظار فرهنگ تلاش و کوشش است، این است که دوره انتظار که مصادف با آخرالزمان است، دوره بسیار سخت و هلاکت‌بار و دشواری است و فرد باید در این دشواری‌ها و سختی‌ها و فتنه‌ها تلاشش را مضاعف و کوشش خود را دو چندان کند و خستگی و سکوت و انزوا و رکود و خمودگی نباید برای او معنا داشته باشد. اما متأسفانه ما انتظار را صرفاً چشم به راهی به آینده و در واقع منتظر بودن صرف ظهور تلقی می‌کنیم و بیشتر از این کار خاصی انجام نمی‌دهیم؛ در حالی که باید بکوشیم در آینده از ظرفیت‌های اندیشه مهدویت و نیروهای بالقوه‌ای که در فرهنگ انتظار وجود دارد بیشتر استفاده کنیم و آماده رویارویی با حوادث و مشکلات آینده باشیم.