در شرایطی رویارویی جبهه استکبار با جبهه انقلاب اسلامی رنگ و بوی جدی­تری به خود گرفته است که مقام معظم رهبری از آن به پیچ تاریخی یا حساس­ترین مرحله تاریخ تعبیر کردند. در این بین توجه و تکیه به استعدادها و ظرفیت­های بومی، بیش از پیش، ضروری به نظر می‌رسد. از این رو، در این شرایط معظم‌له به منظور متوقف نشدن سرعت پیشرفت کشور و همچنین برای عبور موفق از این شرایط حساس، بر «تقویت و استحکام ساخت درونی کشور»، تأکید دارند. ایشان در این‌باره می‌فرمایند:

«در پیشرفت به سمت هدف‌های آرمانی، باید ساخت درونی قدرت را استحکام بخشید؛ اساس کار این است. ما اگر می خواهیم این راه را ادامه دهیم… و در مقابل این معارضه ها ایستادگی کنیم و صبر و توکل را به کار بگیریم، باید ساخت قدرت ملی را در درون کشور تقویت کنیم و استحکام ببخشیم».[2] ایشان، عناصر این استحکام را دو دسته عناصر می­دانند؛ عناصر همیشگی و عناصر فصلی. از جمله عناصر همیشگی بایستی به عزم راسخ مسئولان و مردم برای حل معضلات کشور اشاره کرد و عناصر فصلی یعنی آنچه که در حال حاضر برای کشور در اولویت قرار دارند، عبارتند از علم و اقتصاد.[3] بنابراین پرداختن به مسأله علم از دیدگاه معظم له، به عنوان یکی از مهم­ترین اولویت­ها و ضرورت­های نظام اسلامی، ضروری به نظر می­رسد.

علم؛ بنیان اقتدار

در سپهر دیدگاه­های مقام معظم رهبری درباره مسائل گوناگون کشور، توجه به علم و ضرورت پیشرفت و رشد علمی کشور، به عنوان نقطه کانونی، به نحو بارزی خودنمایی می­کند. از دیدگاه ایشان، علم عامل قدرت است؛ علم، در کنار و همراه با ایمان، دو مؤلفه­ی اصلی ایجاد قدرت ملی می باشند. علم کلید اصلی تمدن سازی و رسیدن به نقطه ی مطلوب و همچنین لازمه ی پیشرفت همه جانبه کشور است؛ به طوری که از دیدگاه ایشان، عقب ماندگی علمی، ریشه عقب ماندگی در سایر زمینه­ها محسوب می­شود.

ایشان همچنین معتقد است که عامل عقب ماندگی کشور در دوره­های پیشین، بی­توجهی به علم و مسایل علمی بوده است. از نظر ایشان هیچ کشوری نمی­تواند به آرزوهای ملی خود دست یابد، مگر اینکه در مسابقه­ی علمی بتواند جایگاهی پیدا کند. بنابراین ایشان اعتقاد دارند که پیشرفت و رشد علمی در رأس همه کارهای اساسی برای پیشرفت کشور است.

معظم له در تبیین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، عرصه­ی علم را به عنوان یکی از عرصه­های پیش روی نظام اسلامی حایز اهمیت دانسته وآن را یکی از پایه های اصلی پیشرفت در دهه­ی عدالت و پیشرفت دانسته و اساسا معتقدند که نامگذاری این دهه به دهه­ی عدالت و پیشرفت به پشتوانه­ی همین پیشرفت­های علمی بوده است.

خلاصه اینکه از دیدگاه مقام معظم رهبری، جایگاه علم در تقویت و استحکام ساخت درونی کشور از آنجاست که علم به عنوان مقوله­ای بنیادین می­تواند نقش قوام­بخشی برای سایر بخش­های جامعه داشته باشد. به عبارت دیگر، زمینه ساز پیشرفت همراه با عدالت و معنویت باشد و نظام اسلامی را در تحقق اهداف متعالی خود یاری سازد. بنابراین ایشان خواهان آن نوع پیشرفت علمی هستند که مطابق با بنیان های جامعه ی خودی و هویت اسلامی- ایرانی مردم این سرزمین باشد. به عبارتی، تکامل مورد نظر ایشان آنست که نه تنها مبتنی بر فرهنگ و هویت بومی باشد بلکه، زمینه ساز تقویت آنها نیز باشد. معظم له در این باره فرمودند: «اساس تحول باید بر ملاحظه عناصر اصلی هویت قرار داده شود، که آرمان­های اساسی و اصولی مهم­ترین آنهاست. …»

ایشان حفظ هویت ملی را اساس هر پیشرفتی دانسته و می­فرمایند: «…اگر یک کشوری همه­ی اینها را داشت، اما از لحاظ ملی، یک کشور بی هویتی بود، فرهنگش وابسته به دیگری بود، از گذشته و تاریخ خود هیچ بهره­ای نداشت و نبرده بود، یا اگر گذشته­ای داشت، آن را از چشمش دور نگه داشتند یا آن را در نظرش تحقیر کردند، این کشور مطلقا پیشرفت نخواهد کرد…» [4]

ایشان پیشرفت­های صورت­گرفته در کشور را حاصل حرکت در راستای هویت ملی و اسلامی خودمان دانسته و تاکید دارند که پیشرفت مطلوب کشور در شرایط کنونی بایستی با در نظر گرفتن معیارهای ویژه­ی جمهوری اسلامی و حرف نو اسلام در زمینه های اخلاق، معرفت الهی و… باشد.

باورهای لازم برای دستیابی به پیشرفت اسلامی- ایرانی

بنا برآنچه گفته شد، پیشرفت علمی مورد نظر مقام معظم رهبری، پیشرفتی است بر مبنای هویت بومی که می­توان آنرا مدل پبشرفت علمی اسلامی- ایرانی نامید. مهم­ترین راه­های تحقیق چنین پیشرفتی از دیدگاه ایشان عبارتند از:

1- باور به قابلیت عملی بودن پیشرفت علمی: مقام معظم رهبری با اشاره به وجود پتانسیل­های فراوان انسانی وطبیعی در کشور، پیشرفت علمی را امری ممکن می­دانند که تنها در سایه­ی باور به عملی بودن آن محقق می­شود ایشان در این زمینه می­فرمایند:«…اولا باید باور کنیم که این می­شود. اگر شما که استادید، آن آقا که دانشجوست و آن شخص سومی که مدیر و در رأس تشکیلات است، باور نداشته باشد که این کار عملی است، بدانید قطعا نخواهیم رسید، باید باور کنیم.» [5]
2- تبدیل علم­گرایی و علم­محوری به گفتمان مسلط جامعه: معظم له به ترویج روحیه­ی علم­گرایی و توجه به علم در تمام ارکان جامعه، در بین دستگاه­های مسئول، قانونگذاران، دانشگاه­ها و … تأکید ویژه دارند و بارها ضرورت تلاش و سخت کوشی همگانی برای پیشرفت علمی کشور را گوشزد کرده­اند. در این زمینه ایشان اعتقاد دارند که توجه به علم بایستی به خواسته و مطالبه­ی عمومی تبدیل شود، به­گونه­ای که جو کلی جامعه خواهان و زمینه ساز پیشرفت علمی باشد.

3- آشنایی با میراث علمی کشور: با عنایت به اینکه با مفاخر علمی خود آشنایی چندانی نداریم و اینکه آشنایی با آنان حس اعتماد به نفس و غرور ملی را در ما زنده می­کند، مقام معظم رهبری تاکید دارند که در کنار کارهای متعددی که در دانشگاه صورت می­گیرد، ضروری است تا اهل علم و دانشجویان با میراث گذشته علمی این مرز و بوم آشنایی داشته باشند[6]
4- کشف و استفاده از راه­های میانبر در پیشرفت علمی: با توجه به بالا بودن سرعت پیشرفت علمی دنیا از یک سو و از سوی دیگر عقب ماندگی کنونی ما در این زمینه، پی­گیری راه­هایی که توسط دیگران پیموده شده­اند نمی­تواند ما را درعرصه­ی رقابت علمی بین­المللی قرار دهد. از این رو و باتوجه به این وضعیت مقام معظم رهبری به استفاده از راه های میانبر در مباحث علمی تاکید دارند. ایشان در این باره می­فرمایند: «ما از لحاظ علمی از دنیا عقبیم؛ آیا راهی برای این که این فاصله را بپیماییم وجود ندارد؟ اعتقاد راسخ بنده این است که چرا ما میتوانیم از راه های میانبر استفاده کنیم….»[7]
5- علم آموزی از دنیا در عین اتکا به نیرو­های خودی: رویکرد گزینشی به دستاوردهای علمی تمدن غرب و در عین حال تکیه اصلی به ظرفیت­های بومی از دیگر مولفه­های مسأله­ی توجه به علم و پیشرفت علمی در اندیشه مقام معظم رهبری می­باشد. ایشان در این زمینه می­فرمایند: «ما باید از همه، معلومات بیاموزیم، منتها علم را بیاموزیم. علم را از آنها بگیریم، نه فساد اخلاق را …، ما گردنمان زیر بار منت هیچ کس در دنیا خم نیست. البته از تجهیزات مدرن جهانی استفاده کرده­ایم، اما با عزت. باز هم استفاده خواهیم کرد، اما با عزت. درعین حال بیشترین امید، اعتماد و تکیه بر نیروهای ذاتی و درونی ایران اسلامی عزیز است.»[8]
6- نهضت نرم افزاری و تولید علم: پی­گیری و توجه به موارد فوق همگی زمینه­هایی هستند برای تولید علم. به عبارتی می­توان گفت که توجه به موارد مذکور زمانی مفید بوده است که از آنها بتوان به مرحله­ی تولید علم رسید، زیرا در این مرحله است که علم می­تواند قدرت­آفرین و تحول­آفرین باشد. مقام معظم رهبری تاکید دارند که پیشرفت علمی بایستی با خودباوری، امید به موفقیت و حرکت جهادگونه همراه باشد. زیرا فرض اساسی در این زمینه عبارتست از اینکه پیشرفت علمی، بایستی با نگاه بومی و با تکیه بر فرهنگ خودی و همچنین ناظر به نیازهای کشور باشد. از این رو در مسأله­ی علم، بستن واگن خودمان به لوکوتیو غرب، کار اشتباهی است و از سرعت پیشرفت علمی کشور می­کاهد. بنابراین،نیازمندیم که خودمان به تولید علم توجه جدی داشته باشیم. معظم له در جای دیگر، پیشرفت در عین وابستگی به دیگران را اساسا پیشرفت نمی­دانند و می­فرمایند: «اگر شما دائما ریزه­خواران علم دیگر باشید، این پیشرفت نیست.»[9] ایشان شکستن جزمیت­های علمی و ایجاد نوآوری علمی، که لازمه­ی آن داشتن قدرت علمی و جرأت علمی است، را در این زمینه حائز اهمیت دانسته و می­فرمایند: «نوآوری و ابتکار، شجاعت علمی، اعتماد به نفس شخصی و ملی و کار متراکم و انبوه، علاج کار پیشرفت علمی ماست. مخاطب این هم اساتید دانشگاهند.»[10]
***

خلاصه اینکه تأکید مقام معظم رهبری به مسأله­ی تولید علم بومی و نقشی که این مهم می­تواند در تقویت ساخت درونی کشور داشته باشد، از این واقعیت ناشی می­شود که پیشرفت علمی در کارآمد­سازی و توانمند­سازی سایر بخش­های جامعه نقش بسزایی دارد و ضمن اینکه برای کشور تولید اقتدار می­کند، در توانمند­سازی نظام اسلامی با استکبار جهانی می­تواند موثر باشد. همچنین می­تواند چشم انداز آینده­ی جامعه را برای تحقق اهداف متعالی آن روشن­تر سازد. حاصل اینکه، علم و پیشرفت علمی از دیدگاه معظم له یکی از پایه­های اصلی تقویت ساخت درونی کشور می­باشد که در تقویت سایر حوزه­های جامعه هم تأثیر بسزا دارد.

————————————————-

[1] .بخش عمده مطالب این قسمت از دو کتاب ذیل گرفته شده است:

الف) نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی (ره)، منشور حرکت؛ رسالت اساتید و روسای دانشگاه ها از منظر مقام معظم رهبری، ( تهران : دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، 1390)

ب) موسسه­ی فرهنگی حدیث لوح و قلم ، روشنای علم، چاپ دوم ، ( تهران : انتشارات انقلاب اسلامی، 1390)

[2] . بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مسئولان نظام 30/04/ 1392 [3] . بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای هیأت دولت 06/06/ 1392 [4] . بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اساتید ودانشجویان دانشگاه­های استان سمنان، 18/08/1385 [5] . بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اساتید و اعضای هییت علمی دانشگاه­ها ،13/07/1385 [6] . بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با روسای دانشگاه ها ، موسسات آموزش عالی و مراکز تحقیقاتی، 23/05/1385 [7] . بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اساتید دانشگاه های سراسر کشور، 22/08/1381 [8] . بیانات مقام معظم رهبری در جمع پرسنل پایگاه هوایی شهید بابایی اصفهان ،18/07/1371 [9] . بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اساتید ودانشجویان کردستان ، 27/02/1388 [10]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای هییت علمی دانشگاه ها ،13/07/1385

پایگاه بصیرت