جایگاه نهادهای مدنی در حکومت اسلامی چیست؟

به مجموعه تشکّل‏ها و اجتماعات موجود در جامعه که در حدّ فاصل میان توده شهروندان و حکومت قرار گرفته‏اند، نهادهای مدنی گفته می‏شود. تعاونی‏های روستایی و شهری، اتحادیه‏های صنفی، باشگاه‏های ورزشی، اجتماعات محلی و انجمن‏های حرفه‏ای (مانند انجمن اولیا و مربیان) و … نمونه‏هایی از نهادهای مدنی به شمار می‏آیند. یکی از امتیازهای اساسی نظام‏های مردم سالار، وجود نهادهای مدنی در این گونه نظام‏ها است و به دلیل آن که همه افراد جامعه دارای هر شغل و کاری که باشند می‏توانند به نوعی در این نهادها عضو باشند، نهادهای مدنی به عنوان منبعی برای سرمایه اجتماعی، قابل توجه‏اند.

هنجارها و ارزش‏های مرتبط با این پیوندها برای مردم و در مقیاس وسیع‏تر برای جامعه دارای پیامدهای مهمی می‏باشد که هم باعث ایجاد منافع خصوصی و هم منافع عمومی می‏گردد، به نحوی که اوضاع را جهت همکاری و مشارکت و تعاون بین اعضا، بهبود می‏بخشد.

چنین نهادهایی در نتیجه ایجاد فرایند تعامل و گفت و گو میان حکومت و نهادهای اجتماعی مستقل شکل می‏گیرند. و در شرایطی رشد می کنند که وجود و گسترش آنها تهدیدی برای مشروعیت و اقتدار حکومت به شمار نیایند.

این نهادها ضمن ایجاد سرمایه اجتماعی می‏توانند با انتخاب نماینده‏ای از درون خود، به صورت غیر مستقیم با دولت در ارتباط باشند که این خود می‏تواند به وجود آورنده یک سرمایه اجتماعی از نوع اتحاد و همبستگی بین دولت و ملت باشد که در نتیجه، ثبات سیاسی و اجتماعی را به دنبال خواهد داشت.

در یک جامعه دینی که مردم به دستورات دینی پایبند باشند نهاد های مدنی نیز صبغه دینی دارند. و نقش مهمی در هویت و سمت و سوی فکری جوامع دینی، ایفا می کنند. نهادهای مدنی دینی در ایران، که قبل از انقلاب اسلامی کارکردی ستیزه جویانه با رژیم حاکم داشتند، پس از انقلاب اسلامی کارکردی هدایت گرانه و حمایت گرایانه از نظام داشته است.