چنین نیست که اگر شخص 1 ،به گردنش حق الناس باشد توبه اش فقط استغفار باشد ، بلکه برای توبه کردن علاوه بر استغفار بایستی حقوقی که از مردم بر عهده اوست بپردازد ومادامی که شخص 2، از شخص 1 ،راضی نشود، توبه شخص 1، پذیرفته نمی شود! وتبدیل شدن سیئات به حسنات وقتی است که توبه کامل شود والا گناه واثرات آن برای شخص گناهکار باقی می ماند تا زمانی که از دنیا برودوهنوز برگردن او حق الناس باقی است! ودر قیامت هم آنقدر از حسنات او(شخص1) بر می دارند وبه شخص 2 می دهند تا شخص2 راضی شود واگر بازهم راضی نشد و شخص 1 دیگر حسنه ای برایش باقی نمانده باشد ، از گناهان شخص 2، برمی دارند وبه گناهان شخص1 اضافه می کنند واین کار را آنقدر ادامه می دهند که شخص 2 راضی شود !
اما راجع به توبه
دوست عزیز بدان که خدای مهربان دری به نام توبه برای همه بندگانش گشوده و با آغوشی باز بندگان گنهکارش را که رو به سوی توبه آورده اند، می پذیرد. لذا باید آستین همت را بالا زده و با عزمی راسخ توبه ای کنیم متناسب به گناه خویش.
ابتدا متذکر می شویم هر گناهی علاوه بر شرایط عمومی توبه راهکار خاص خود را نیز می طلبد، بنابراین در صورتی که به نوع گناه خاصی اشاره می کردید، بهتر می توانستیم در خدمت شما باشیم. شما می توانید از این طریق دقیقا به گناه خود اشاره کنید تا راهکار ترک همان گناه برای شما بیان شود. اکنون که به طور کلی سوال کرده اید، ناچاریم به شرایط عمومی توبه اشاره کنیم.
حقیقت توبه:
توبه در حقیقت پشیمان شدن از گناه و بازگشتن از راهی (گناهی) است که انسان در گذشته بر خلاف رضای پروردگار رفته است . توبه ، باید حقیقی باشد یعنی توبه نصوح ؛ یعنی توبه و پشیمانی بدون بازگشت. اگر کسی احساس کند که واقعا از گذشته خود نادم و پشیمان گشته و راه خود را به سوی خداوند عوض کرده، باید بداند که اهل توبه واقعی است و اینچنین توبه ای هرگز رد نمی شود. وهمین ندامت، انشاالله کافی است که خداوند اورا ببخشد واونیز با دلی امیدوار به بخشایش ورحمت الهی ودور از گناهان، عبادت او را بیاورد ودر اعمال پیش رویش باتوکل واستعانت الهی، دیگر به سمت آن گناه نرود، البته باب توبه هیچگاه بسته نمی شود وخداوند آمرزنده ومهربان است.
نگرانی ای که در توبه وجود دارد، از طرف خداوند- یعنی پذیرنده توبه- نیست؛ بلکه مشکل از جانب خود توبه کننده است! که آیا موفق می شود راه خود را به سوی خداوند تغییر دهد یا نه !
توبه را از یک لحاظ به دو قسم تقسیم کرده اند: یک دسته از گناهان، کوچک و کم شعاعند و صرفا با استغفار و پشیمانی قلبی، جبران می شود، اما دسته دیگری از گناهان، هم بزرگ و ویران کننده هستند و هم اثر وضعی دارند. این دسته، اضافه بر پشیمانی قلبی و استغفار با زبان،‌ اقدام عملی و جبران مافات و ترمیم خرابیهای بوجود آمده را نیز می طلبد!
در تقسیم بندی دیگر، گناهانی را که ممکن است انسان مرتکب شود می توان به سه دسته تقسیم تقسیم کرد:
الف. ستم به خویشتن
یعنی انسان از این ناحیه به جان، مال و حیثیت خویش صدمه زده و موجب عدم پیشرفت یا فقر و عقب افتادگی و گرفتاری خود شده است. در این گونه موارد، گرچه گنهکار در حق خود ظلم کرده، ولی چون معمولا پای شخص دیگر و حق دیگری در بین نیست، با استغفار و جبران خطاها و ضررها، آسانتر می توان از آنها توبه کرد و راه خیر و صلاح و سعادت دنیوی و اخروی را در پیش گرفت.
ب. حق الله
فطرت پاک و سالمی که خداوند در نهاد انسان قرار داده، اعضاء و جوارح و نعمتهای فراوان مادی و معنوی، پانزده میلیارد سلولی که در مغز اوست و سرانجام «ارسال رسل و انزال کتب» همه برای پویایی و سعادت اوست، اما با تأسف آدمی بر اثر تأثیرپذیری از عوامل درونی و بیرونی، همه این نعمتها را نادیده انگاشته و راه تمرد و عصیان را در پیش می گیرد! اما راه کاری که برای این دسته گناهان وجود دارد این که: اگر شرک و کفر صورت گرفته، باید «توحید» و یکتاپرستی را جایگزین آن نمود، و اگر در احکام و فروع دین کوتاهی و تعلل شده, باید به تکمیل و جبران آنچه از دست رفته اقدام کرد.
ج: حق الناس
شرایط توبه در «حق الناس» سنگین تر از توبه در «حق الله» است و این گناه, یعنی تجاوز به حقوق دیگران را امام علی(علیه السلام) از آن به مظالم العباد (کلینی، اصول کافی، ج2، ص443) و امام زین العابدین(علیه السلام) به «تضییع حقوق الاخوان» (مجلسی، بحارالانوار، ج72، ص415) یاد کرده اند.
در روایت آمده: پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) به خانه کعبه نگاه کرد، آن را مورد تعظیم قرار داد و سپس ادامه داد: حق واحترام یک مؤمن از تو بالاتر است، چون خداوند خانه کعبه را دارای یک احترام و عظمت دانست درحالی که راجع به مؤمن سه چیز را مورد احترام قرار داده: «مال-خون-سوءظن» (همان، ج67، ص71)
تاکید بر این مطلب ضروری است که هر گناهی قابل توبه است و خداوند خود فرموده است : «ان الله یغفر الذنوب جمیعا ; خداوند همه گناهان را می آمرزد
صد بار اگر توبه شکستی باز آ— این درگه ما درگه نامیدی نیست.
حتی اگر گناه، مربوط به حقوق مردم باشد،باز هم، با جلب رضایت از ایشان ،امکان بخشش خداوند؛وجود داردو نباید هیچگاه از رحمت خداوندی ناامید شد. گناه ناامیدی از خداوند، از نظر بزرگی ،از خود گناهی که ما انجام می دهیم بزرگتر است. در میان گناهان، گناهی بزرگتر از قتل نداریم. حتی در قتل عمد هم اگر انسان واقعا توبه کند و آنچه را که لازم است تدارک کند،قابل بخشش است.
پس در هیچ حالتی نباید از توبه و بخشش گناهان و رحمت الهی ناامید شد، چرا که گناه ناامیدی از خداوند حتی از قتل انسان نیز بزرگتر است. اگر انسان هر روز گناه کند و توبه خود را بشکند و باز واقعا پشیمان شود و توبه نماید، توبه او پذیرفتنی است و نباید از رحمت خداوند ناامید گردد.
درادامه سخن ، به جهت تشویق وقدر دانی از توبه ای که انشاالله موفق به آن بشوید مطالب ذیل را آورده ایم:
گناه، یعنی پشت به خدا کردن و در راهی رفتن که انسان را از خدا دور می کند. اثر معنوی این دور شدن از خدا، تاریک شدن دل است، زیرا خداوند نور آسمان و زمین است -الله نور السموات و الارض- و دور شدن از خدا، یعنی دور شدن از نور و تاریک شدن باطن انسان. توبه در مقابل آن است. یعنی بازگشت از راه تاریک گذشته و حرکت به سوی نور خداوند که خوب طبعا اثرش نورانی شدن انسان است و تاریکی های گذشته با نور الهی که بر دل می تابد از بین خواهد رفت.
توبه راستین از گناهان آن است که قصد بازگشت به آن گناه را نداشته باشد. خداوند متعال بارها در قرآن مجید وعده غفران به تائبان داده است و حتى گناهکاران را فرمان به مأیوس نشدن از رحمت خویش داده است. چنان چه در آیه 53 سوره زمر مى فرماید: به آن بندگانم که در گناه کردن بر نفس خویش اسراف کرده اند بگو هرگز از رحمت بى منتهاى خدا ناامید مباشید البته خداوند همه گناهان شما را خواهد بخشید که او خدایى بسیار آمرزنده و مهربان است. همچنین مى توان آیات (135)آل عمران و (48)نسا را به دقت ملاحظه نمایید.
دوست عزیز، هر گناهی با توبه پاک می شود و خداوند بخشنده و مهربان است. ان الله یغفر الذنوب جمیعا ; خداوند همه گناهان را می آمرزد.
در برخى موارد مانند غیبت و تهمت طلب رضایت از غیبت شونده نیز در صورت امکان لازم است، ولى در مورد گناهانى همچون زنا و لواط،ارتباط بانامحرم ، پشیمانى واقعی، تصمیم بر عدم تکرار و طلب مغفرت از خداوند براى توبه کافى است و در این صورت نباید در بخشش خداوند شک کرد.
در آیه 70 سوره فرقان بیان شده است: «إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً؛ مگر کسانى که توبه کنند و ایمان آوردند و عمل صالح انجام دهند که خداوند گناهان آنان را به حسنات تبدیل مى کند؛ و خداوند همواره آمرزنده و مهربان است».
انسانى که گاهى دچار گناه و خطا مى گردد و بعد پشیمان مى گردد و خود را ملامت و سرزنش مى کند، به مرحله اى رسیده که داراى نفس لوّامه و سرزنشگر شده است و یک پله از مرحله نفس اماره یعنى نفسى که به زشتى و بدى امر مى کند و از انجام آن ملول نمى گردد و بیمى ندارد، بالاتر آمده است و این فرد یک قدم به هدف نزدیک شده است و باید خدا را شاکر بود و از او خواست که توفیق رسیدن به مراحل بالاتر و هر چه بیشتر نزدیکتر شدن به خود را به ما عنایت کند.
باید توجه داشت که فاصله گرفتن از بدى و گناه و نزدیک شدن به معنویات و قرب خداوند، امرى تدریجى است و محتاج صبر و حوصله فراوان است. انسان باید مانند کوهنوردى باشد که گاهى به قله کوه بلندى که قصد صعود به آن را دارد نگاه مى کند و احساس مى کند هنوز تا قله کوه, راه زیادى مانده و از طرفى به دامنه کوه نگاه مى کندو مى بیند از آن فاصله گرفته و این حالت بین ترس و امید را چنان چه در قرآن کریم و روایات معصومین(علیهم السلام) آمده، همواره در زندگى خود حفظ کند. یعنى هم از این که گاهى توفیق بندگى و دورى از گناه را پیدا کرده امیدوار و خوشحال باشد و هم از این که گاهى دچار لغزش و گناه مى گردد ترسان و بیمناک.
آثار توبه:
1- محبوبیت نزد خداوند
سوره بقره / 222 : ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین خداوند توبه کنندگان و پاکان را دوست دارد.
2 – تبدیل سیئات به حسنات
سوره فرقان / 70 : الا من تاب و آمن و عمل عملا ً صالحا ً فأولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات و کان الله غفورا ً رحیما ً مگر آن کسان که توبه کنند و ایمان آورند و کارهای شایسته کنند خدا بدیهایشان را به نیکی ها بدل می کند و خدا آمرزنده و مهربان است.
3 – فلاح و رستگاری
سوره نور / 31 : و توبوا الی الله جمیعا ً ایها المؤمنون لعلکم تفلحون ای مؤمنان ! همگی به درگاه خدا توبه کنید باشد که رستگار شوید.
4 – آمرزش گناهان
سوره شوری / 25 : و هو الذی یقبل التوبه عن عباده و یعفو عن السیئات و یعلم ما تفعلون اوست که توبه ی بندگانش را می پذیرد و از بدیها و گناهان در می گذرد و آنچه می کنید می داند.
5 – حفظ از عذاب الهی
سوره غافر / 7 : وقهم عذاب الجحیم ما آنان ( تائبین ) را از عذاب جهنم رهایی خواهیم داد (به وسیله ی طلب غفران).
6 – پوشاندن سیئات
سوره ی تحریم / آیه ی 8 : یا ایها الذین آمنوا توبوا الی الله توبة نصوحا عسی ان یکفر عنکم سیئاتکم ای کسانی که ایمان آوردید از گناهان خود به سوی خدا, توبه خالصانه کنید چرا که امید است به اینکه پروردگار شما, سیئات شما را از خود شما بپوشاند.
امام علی ( علیه السلام ) می فرمایند : هر کس توبه کند خداوند او را بیامرزد و به جوارح او و جای جای زمین دستور داده شود که آبروی او را حفظ کند و عیبهایش را بپوشانند و گناهانی که فرشتگان حافظ اعمال برایش نوشته اند از یاد آنان برده شود. (میزان الحکمة / ج2 / ح 2183)
7 – برخورداری از برکات و نعمتهای الهی
سوره نوح / آیات 11 و 12 : فقلت استغفروا ربکم انه کان غفارا ً , یرسل السماء علیکم مدرارا ً و یمددکم باموال و بنین … پس به آن قوم گفتم : طلب مغفرت و آمرزش و توبه کنید از پروردگار خویش که بخشنده و آمرزنده است و اگر توبه کنید ما بر شما باران می فرستیم و همچنین شما را یاری می کنیم به واسطه ی اموال کثیره و فرزندان زیاد.
امام علی ( علیه السلام ) می فرمایند : زیاد طلب آمرزش از خدا کنید تا از خدا طلب روزی کنید .
8 – ورود به بهشت
سوره ی تحریم / 8 : یا ایها الذین امنوا توبوا الی الله توبة ً نصوحا … و یدخلکم جنات تجری من تحتها الانهار
 
نمی خواستیم راجع به گناه خاصی سخن بگوییم اما برای تنبیه اینکه بعضی ازگناهان ممکن است به گناهان دیگری منجرشود، ما پیرامون «زنا»، مطالب زیرآورده ایم، توجه کنید :
– ابن مسعود گفت از پیغمبر اکرم صلى اللّه علیه و آله و سلّم سؤال نمودم بزرگترین گناه کدام است؟
«فرمود براى خداوند شریک قرار دادن، عرض کردم بعد از شرک بخدا چه گناهى بزرگتر است؟ فرمود از ترس فقر و بینوائى فرزند را کشتن ،پرسیدم و بعد از آن ،فرمود: مرتکب عمل فحشا و زنا شدن است . »
چه زنا کردن اولش مخالف و آخرش ندامت و پشیمانى است، و روز قیامت این طایفه عذابشان دو چندان شده و در نهایت خوارى و پستى در دوزخ جاوید خواهند ماند مگر آنکه از گناهان خود توبه نموده و بجبران گناهان خود اعمال شایسته و نیکو بجا آورند تا خداوند بدیهاى آنها را با نیکى جبران و ثواب عطا فرماید
در بعضى از روایات نیز وارد شده که شخص زناکار در آن لحظه اى که مرتکب این عمل مى شود از ایمان بازداشته مى شود.
– قال رسول اللّه (ص) …: لا یزنی الزانی حین یزنى و هو مؤمن. و لا یسرق السارق حین یسرق، و هو مؤمن. فانه اذا فعل ذلک خلع عنه الایمان کخلع القمیص.
یعنى شخص زناکار به هنگامى که مرتکب این عمل مى شود مؤمن نیست. و همچنین شخص سارق به هنگامى که مشغول دزدى است ایمان ندارد چرا که به هنگام ارتکاب این عمل، ایمان را از او بیرون مى آورند، همانگونه که پیراهن را از تن
– محمد بن یعقوب … از ابى حمزه ثمالى نقل کرده که گفت خدمت حضرت سجاد بودم مردى شرفیاب حضرت شد و گفت من گرفتار زنا شده ام ولى براى جبران این عمل ،یک روز ، روزه میگیرم آیا این روزه ،کفاره آن گناه مى شود؟ حضرت فرمود: هیچ چیز نزد خدا محبوبتر از این نیست که اطاعتش شود و معصیت او نشود تو نه زنا کن و نه روزه بگیر. پدر بزرگوارش – حضرت باقر علیه السّلام او را در آغوش گرفت و ضمنا دست آن مرد را گرفت و فرمود: تو عمل دوزخیان را انجام میدهى و انتظار و توقع دارى که ببهشت بروى؟!
و از پیغمبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله روایت شده که فرمود: روز قیامت گروه هائى مى آیند که مانند این کوه بزرگ اعمال نیک دارند ولى در عین حال فرمان ورود بدوزخ در باره آنان صادر مى شود. سؤال شد آیا این گونه افراد نماز میخواندند؟ فرمود اینان نماز میخواندند روزه میگرفتند و پاسى از شب را عبادت میکردند ولى اگر از دنیا چیزى در دستشان قرار میگرفت با ولع و حرص او را میگرفتند
– امیر المؤمنین على (ع) فرموده است: آن کس که زنا کردن را دوست داشته باشد، اگر تصور کند حلال زاده است، دروغ پنداشته است.
مجازات زناکار (ارشاد القلوب-ترجمه رضایى، ج 1، ص: 175)
– نبى اکرم صلّى اللَّه علیه و اله فرمود: بپرهیزید از زنا کردن که در آن شش خصلت بد است سه تاى آن در دنیا و سه تا در آخرت پس آن سه تا که در دنیاست یکى اینست که آبروى انسان را مى برد دومى باعث فقر و تهى دستى مى شود سومى عمر زناکار را کوتاه میکند و اما آن سه، که مربوط بآخرت است یکى سبب خشم و غضب پروردگار مى شود دومى سبب بدى حساب گردد سوم مجازات و عذاب زناکار را در قیامت بزرگ میکند زناکاران روز قیامت مى آیند ولى از شرمگاه (فرج) آنان آتش زبانه میکشد آنان از بوى گند شرمگاه شان (فرج) شناخته میشوند که زناکارند. « عقاب الاعمال، صدوق، صفحات 300، 311 و 332. م»
– پیامبر فرموده اند: هر کس با زنى مسلمان یا یهودى و مسیحى و زرتشتى، چه آزاد و چه کنیز، زنا کند و از گناه خویش توبه نکند و در حالى که بر آن اصرار بورزد بمیرد، خداوند در گورش سیصد دریچه مى گشاید که از آنها مارها و کژدم ها و اژدهاهاى آتشین تا روز رستاخیز به سوى او مى آیند و چون از گور خود برانگیخته شود، مردم از بوى بد بدنش سخت ناراحت مى شوند و بدین گونه خود و عملش شناخته مى شوند تا آنگاه که او را به آتش مى برند. « عقاب الاعمال، صدوق، صفحات 300، 311 و 332. م»
-همان حضرت فرموده اند: چون زنا بسیار شود، مرگ ناگهانى بسیار خواهد شد.
-امام صادق (ع) فرموده است: چون خداوند جهان را بر پا داشت، به موسى (ع) چنین وحى فرمود: که من در اثر کارهاى پدران، پسران را پاداش مى دهم، اگر نیک باشد، پاداش نیک و اگر بد باشد جزاى بد. زنا مکنید که در نتیجه، با زنان شما زنا شود و هر کس پاى در بستر مسلمانى نهد، پاى در بسترش نهاده مى شود. هر گونه که رفتار کنى، همان گونه با تو رفتار مى شود.
– امیر المؤمنین على (ع) فرموده است: چون روز رستاخیز فرا مى رسد، خداوند بوى بسیار بدى را در صحراى قیامت منتشر مى سازد که همه حاضران چنان آزار مى بینند که نفسهاى ایشان بند مى آید. در این هنگام به آنان ندا داده مى شود که آیا مى دانید این بوى آزار دهنده چیست؟ مى گویند: نه، ولى ما را به سختى آزار داد. گفته مى شود: این بوى بد آلت جنسى زناکاران است و کسانى که با بار گناه زنا، با خداى خود ملاقات کرده اند و در دنیا توبه نکرده اند. آنان را لعنت کنید که خدایشان لعنت کناد! و هیچ کس باقى نمى ماند، مگر اینکه مى گوید: پروردگارا زناکاران را لعنت فرماى! « عقاب الاعمال، صدوق، ص 312. »
 
توجه : از نظر اسلام هر گونه لذت بردن جنسی از نامحرم و به طور کلی از غیر همسر، حرام و ممنوع است؛ اعم از این که این لذت بردن به وسیله نگاه کردن باشد یا در قالب ارتباط کلامی و دوستانه، یا ارتباطی عمیق تر مثل دست دادن و لمس بدن و یا شدیدتر از آن، یعنی رابطه جنسی برقرار کردن.
گر چه در برخی روایات به هر گونه لذت جنسی بردن از نامحرم، زنا گفته شده، ولی از نظر شرعی و فقهی کلمه زنا به موردی گفته می شود که منجر به عمل جنسی با نامحرم شود و بقیه موارد زنا محسوب نمی شود، گر چه حرام و ممنوع است.
آیا برای از بین بردن اثر چنین گناهی که این مقدار،عقوبت سخت دارد ،چه باید کرد؟؟؟
امیر مؤمنان(علیه السلام) در جواب کسی که در حضور امام(ع) بدون توجه لازم گفت: «استغفرالله» فرمود: مادرت بر تو بگرید، آیا می دانی معنای استغفار چیست؟ استغفار؛ درجه والامقامان است و دارای شش معنا می باشد.
1. پشیمانی از گذشته.
2. تصمیم به عدم بازگشت به گناه.
3. پرداخت حقوق مردم، آن چنان که خدا را پاک دیدار کنی و چیزی بر عهده تو نباشد.
4. تمام واجب های ضایع شده را به جا آوری.
5. گوشتی را که از حرام بر اندامت روییده، با اندوه فراوان آب کنی، چنان که پوست به استخوان چسبیده، گوشت تازه بروید.
6. رنج طاعت را به تن بچشانی چنان که شیرینی گناه را به او چشانده بودی، پس آنگاه بگویی: «استغفرالله» (حکمت 417 نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی).