از خصلت‌های بسیار زیبا و پسندیده، امانت‌داری و بازگرداندن به موقع و همراه با حفظ سلامت امانت است. معمولاً انسان در زندگی به انسان‌های امین نیازمند می‌شود، تا مال، وسیله، راز یا مطلب مهمی را نزد آنها به امانت بسپارد. امانت‌گذاری ناشی از اعتماد به امانت گیرنده است. حفظ امانت دیگران، مراعات اعتماد آنها و احترام به احساسات پاک انسانی است.
امانت و امانت‌داری از موضوعاتی است که در فرهنگ دینی بسیار مورد تأکید است؛ در قرآن کریم در آیات متعددی به رعایت امانت توصیه شده است؛ از جمله در سوره نساء آیه 58 آمده است:
((( إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى أَهْلِها)))؛
«خداوند به شما فرمان مى دهد که امانت‌ها را به صاحبانش بدهید».
در روایات اهل‌بیت(علیهم السلام) یکی از مهمترین معیارهای سنجش مسلمانی افراد، اداء امانت می‌باشد.
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«لَا تَغْتَرُّوا بِصَلَاتِهِمْ وَ لَا بِصِیَامِهِمْ فَإِنَّ الرَّجُلَ رُبَّمَا لَهِجَ بِالصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ حَتَّى لَوْ تَرَکَهُ اسْتَوْحَشَ وَ لَکِنِ اخْتَبِرُوهُمْ عِنْدَ صِدْقِ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَة»[ الکافی، ج 2، 104.]؛ «به نماز و روزه آنها فریفته نشوید، زیرا گاهى مردم به نماز و روزه راغب مى شوند که اگر آن را ترک کنند به وحشت گرفتار مى کردند، شما آنها را به صداقت و اداء امانت بیازمایید».
آن حضرت در روایت دیگری نخستین وظیفه رفیق را امانت داری برشمرده، به طوری که وقتی از امام صادق(علیه السلام) از آداب رفاقت در سفر سؤال نمودند ایشان فرمودند:
«امانت آنها را حفظ کنید و به آنها برگردانید…»[ «یَحْیَى عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّه(علیه السلام) کَیْفَ یَنْبَغِی لَنَا أَنْ نَصْنَعَ فِیمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَ قَوْمِنَا وَ فِیمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَ خُلَطَائِنَا مِنَ النَّاسِ قَالَ فَقَالَ تُؤَدُّونَ الْأَمَانَةَ إِلَیْهِمْ»، الکافی، ج 2، ص635.].
بر اساس این روایات امانت داری در پیشرفت زندگی دنیوی انسان نیز تأثیر دارد. امام صادق(علیه السلام) به فرزند خود می‌فرماید:
«پسرم! امانت دین و دنیای انسان را حفظ می‌کند، امین باش تا همواره غنی باشی».[ «قَالَ لِابْنِهِ یَا بُنَیَّ أَدِّ الْأَمَانَةَ یَسْلَمْ لَکَ دُنْیَاکَ وَ آخِرَتُکَ- وَ کُنْ أَمِیناً تَکُنْ غَنِیّا»، بحار الأنوار، ج 72، ص 117.]
در جای دیگر به یکی از اصحاب خود می‌فرماید:
«شما را به دو چیز سفارش می‌کنم: یکی راستگویی و دیگری امانت به نیکوکار و فاجر زیرا این دو کلید رزق و روزی می‌‌باشند»[ «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّه(علیه السلام)، قَالا: مَا وَدَّعَنَا قَطُّ إِلَّا أَوْصَانَا بِخَصْلَتَیْنِ: عَلَیْکُمْ بِصِدْقِ الْحَدِیثِ، وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ، فَإِنَّهُمَا مِفْتَاحُ الرِّزْقِ »، الأمالی (للطوسی)، النص، ص 676 .].
با توجه به اهمیت این موضوع در اسلام برای امانت داری آداب و احکام ویژه‌ای تعیین شده از جمله این‌که امانت‌دار و کسى که مال را امانت مى‌گذارد، باید هر دو بالغ و عاقل باشند و کسى که نمى‌تواند امانت را نگهدارى نماید، بنابر احتیاط واجب نباید آن را قبول کند. امانت‌دار باید در نگهدارى امانت کوتاهى نکند و هر وقت صاحب امانت از او بخواهد به او برگرداند خواه صاحب امانت مسلمان باشد یا غیر مسلمان.
از دیگر احکام امانت‌داری آن است که، اگر فردی که امانت را قبول کرده براى امانت، جاى مناسبى ندارد، باید جاى مناسب تهیه نماید و طورى آن‌را نگهدارى کند که مردم نگویند در امانت خیانت کرده و در نگهدارى آن کوتاهى نموده است و اگر در جایى که مناسب نیست بگذارد و از بین برود، باید عوض آن ‌را بدهد. البته در احکام اسلامی این نکته نیز تصریح شده که اگر امانت گیرنده در نگهداری امانت افراط یا تفریط نکرده باشد و مال از بین برود، ضامن نیست.[ جهت اطلاع بیشتر از نظر مراجع تقلید پیرامون این مساله ر.ک: امام خمینى، سید روح اللّ?ه، توضیح المسائل (محشّ?ى)، گرد آورنده: بنی هاشمی خمینی، سید محمد حسن، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ هشتم، 1424 ق.ج‌2، ص 431، احکام ودیعه (امانت) م 2327 به بعد.]
خوب است بدانید خیانت در امانت در روایات اسلامی مورد نکوهش قرار گرفته و در ردیف گناهان کبیره جای دارد. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است:
«لَیْسَ مِنَّا مَنْ یُحَقِّرُ الْأَمَانَةَ حَتَّى یَسْتَهْلِکَهَا إِذَا اسْتُودِعَهَا وَ لَیْسَ مِنَّا مَنْ خَانَ مُسْلِماً فِی أَهْلِهِ وَ مَالِه »[ بحار الأنوار، ج 72، ص 172.]؛ «از ما نیست آن‌که امانت را حقیر شمارد تا آنجا که چون باو سپرده شود نابودش کند و از ما نیست آن‌که به مسلمانى در مال و اهل او خیانت کند».
اما در خصوص نحوه تعامل با افرادی که در حفظ و نگهداری امانت سهل‌انگاری می‌کنند، گام اول امر به معروف و نهی از منکر می‌باشد بدین شکل که او را نسبت به عملکرد اشتباهش آگاه نموده و دیدگاه اسلام را پیرامون امانت‌داری و خیانت در امانت تبیین نمایید؛ چرا که ممکن است علت اصلی چنین رفتاری عدم آشنایی وی با این دسته از آیات و روایات باشد.
و در مرحله بعد در صورت ادامه این روند می‌توان از دادن لوازم خود به وی اجتناب نمود.