در آیات قرآنی سه نوبت برای اوقات نمازها وارد شده است .
– روایات فراوانی داریم که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مدینه بدون ضرورت نماز ظهر و عصر و نیز مغرب و عشا را متصل خواندند. از برخی از صحابه نیز همین عمل نقل شده است. ائمه اطهار علیهم السلام نیز آن را مشروع دانسته اند. لذا شیعه فتوا به جواز جمع می دهد.
نکته ای که از برخی از روایات برای جواز جمع بین نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا ذکر شده مسائله تسهیل و آسان گیری بر بندگان است.
در احکام هر چند روایات شیعی در جواز این جمع بین نمازها فراوان است، در منابع اهل سنت نیز روایات فراوانی دال بر جواز آمده است .
1. فقهای شیعه در تمام اعصار اسلامی، تفریق میان نمازها را مستحب دانسته و می فرمایند: فاصله انداختن میان نمازها و اقامه هر نمازی در وقت فضیلت خود مستحب و افضل است و در عین حال می توان این مستحب را ترک نمود و نمازها را جمع خواند. و معنای مستحب همین است که انسان بسان سایر مستحبات در فعل و ترک آن مختار باشد.
2. دلیل و گواه دانشمندان شیعه بر جواز جمع میان دو نماز احادیثی فراوان است . مانند روایتی که از پیشوای ششم حضرت امام صادق علیه السلام نقل شده است و مرحوم شیخ حر عاملی و جمعی از محدثان اهل تسنن این احادیث را در کتب خود گرد آورده اند. (1)(2) روایات مربوط به جواز جمع میان نمازها ، حتی در مواقعی که عذری در پیش نیست .
برخی از آن ها چنین است :
الف) محدث معروف جهان تسنن، احمد حنبل، در کتاب معروف خود از ابن عباس نقل می کند: «صلی رسول الله الظهر و العصر جمعیا، و المغرب و العشاء جمعیا من غیر خوف و لا سفر؛ رسول خدا نمازهای ظهر و عصر، مغرب و عشاء را با هم در یک جا، بدون داشتن عذرهای مانند ترس از دشمن و مسافرت به جا آورد». (3)
ب) محدث معروف مسلم بن الحجاج القشیری، یک باب در صحیح خود به عنوان «جمع نماز در حضر» منعقد نموده و چهار روایت در این زمینه که سه روایت از آن به «ابن عباس» و یکی به «معاذ بن جبل» منتهی می گردد ذکر کرده است، (4) و مضمون این چهار حدیث با آن چه نقل کردیم یکی است و در این روایات به نکته تازه ای اشاره شده است و آن این که: وقتی راوی از علت این جمع می پرسد، وی در پاسخ می گوید: «اراد ان لایحرج امته؛ خواست امت خود را به زحمت و مشقت نیفکند». (5)
ج) روایان این مساله (جمع بین دو نماز) منحصر به «ابن عباس و معاذ» نیستند، «طبرانی» از «عبدالله بن مسعود» نقل می کند که پیامبر خدا میان نمازهای ظهر و عصر و مغرب و عشاء را برای این که امت وی به زحمت نیفتد جمع نمود. (7)
این ها قسمتی از احادیثی است که محدثان اهل تسنن در کتاب های تفسیر و حدیث خود نقل کرده اند و همگی حاکی از این است که جدا خواندن نمازها امری مستحبی است .
امروز در بسیاری از مناطق، وضع زندگی طوری تنظیم شده که مراعات این استحباب، موجب مشقت شده است و چه بسا سبب می شود که گروهی از انجام اصل نماز سرباز زنند. در این موقع با الهام گرفتن از راهنمای خود پیامبر می توان برای مراعات «اهم» مساله تفریق را ترک نمود، و هم اکنون بسیاری از فقهای اهل تسنن همین نظر را دارند، ولی به ملاحظاتی از اظهار نظر خودداری می کنند. (8)
اوقات فضیلت نماز:
1- وقت فضیلت نماز صبح: از طلوع فجر صادق(اذان صبح) است تا هنگامی که سرخی طرف مشرق آشکار شود(تقریبا تا هنگامی که ستارگان در آسمان پیداست و هوا هنوز روشن نشده است).
2- وقت فضیلت نماز ظهر: از هنگام زوال خورشید(اذان ظهر) است تا وقتی که سایه شاخص به اندازه خودش برسد.
3- وقت فضیلت نماز عصر: از زمانی آغاز می شود که سایه شاخص(چوب یا میله اى صاف که در زمین مسطح به صورت عمود نصب شود)به اندازه خودش برسد(بعد از تمام شدن وقت فضیلت ظهر) تا هنگامی که سایه به دو برابر خود برسد. حدود 3:20 ساعت بعد از وقت ظهر.
4- وقت فضیلت نماز مغرب: از هنگام اذان مغرب است تا وقتی که سرخی در آسمان(در ناحیه مغرب) از بین برود( تقریبا تا هنگامی که ستارگان بطور کامل آشکار نشده باشند).
5- وقت فضیلت نماز عشا موقعى است که شفق (سرخى طرف مغرب) از بین برود تا «یک سوم» از شب بگذرد. حدود 2 ساعت بعد از وقت مغرب.
پی نوشت:
1. وسایل الشیعه، کتاب صلوه، باب های مربوط به وقت نماز (باب 32 و 33)
2. ناصر مکارم شیرازی، پاسخ به پرسش های مذهبی، قم، امیرالمومنین، 1377، ص 298.
3. مسند احمد بن حنبل، ج 1، ص 221.
4 و 5. صحیح مسلم، ج 2، ص 151.
6. وسائل الشیعه، کتاب صلوه، ابواب وقت، باب 32، حدیث های 2، 3، 4 و 7.
7. شرح موطازرقانی، ص 263.
8. مکارم شیرازی، پیشین، ص 300.
– روایات فراوانی داریم که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مدینه بدون ضرورت نماز ظهر و عصر و نیز مغرب و عشا را متصل خواندند. از برخی از صحابه نیز همین عمل نقل شده است. ائمه اطهار علیهم السلام نیز آن را مشروع دانسته اند. لذا شیعه فتوا به جواز جمع می دهد.
نکته ای که از برخی از روایات برای جواز جمع بین نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا ذکر شده مسائله تسهیل و آسان گیری بر بندگان است.
در احکام هر چند روایات شیعی در جواز این جمع بین نمازها فراوان است، در منابع اهل سنت نیز روایات فراوانی دال بر جواز آمده است .
1. فقهای شیعه در تمام اعصار اسلامی، تفریق میان نمازها را مستحب دانسته و می فرمایند: فاصله انداختن میان نمازها و اقامه هر نمازی در وقت فضیلت خود مستحب و افضل است و در عین حال می توان این مستحب را ترک نمود و نمازها را جمع خواند. و معنای مستحب همین است که انسان بسان سایر مستحبات در فعل و ترک آن مختار باشد.
2. دلیل و گواه دانشمندان شیعه بر جواز جمع میان دو نماز احادیثی فراوان است . مانند روایتی که از پیشوای ششم حضرت امام صادق علیه السلام نقل شده است و مرحوم شیخ حر عاملی و جمعی از محدثان اهل تسنن این احادیث را در کتب خود گرد آورده اند. (1)(2) روایات مربوط به جواز جمع میان نمازها ، حتی در مواقعی که عذری در پیش نیست .
برخی از آن ها چنین است :
الف) محدث معروف جهان تسنن، احمد حنبل، در کتاب معروف خود از ابن عباس نقل می کند: «صلی رسول الله الظهر و العصر جمعیا، و المغرب و العشاء جمعیا من غیر خوف و لا سفر؛ رسول خدا نمازهای ظهر و عصر، مغرب و عشاء را با هم در یک جا، بدون داشتن عذرهای مانند ترس از دشمن و مسافرت به جا آورد». (3)
ب) محدث معروف مسلم بن الحجاج القشیری، یک باب در صحیح خود به عنوان «جمع نماز در حضر» منعقد نموده و چهار روایت در این زمینه که سه روایت از آن به «ابن عباس» و یکی به «معاذ بن جبل» منتهی می گردد ذکر کرده است، (4) و مضمون این چهار حدیث با آن چه نقل کردیم یکی است و در این روایات به نکته تازه ای اشاره شده است و آن این که: وقتی راوی از علت این جمع می پرسد، وی در پاسخ می گوید: «اراد ان لایحرج امته؛ خواست امت خود را به زحمت و مشقت نیفکند». (5)
ج) روایان این مساله (جمع بین دو نماز) منحصر به «ابن عباس و معاذ» نیستند، «طبرانی» از «عبدالله بن مسعود» نقل می کند که پیامبر خدا میان نمازهای ظهر و عصر و مغرب و عشاء را برای این که امت وی به زحمت نیفتد جمع نمود. (7)
این ها قسمتی از احادیثی است که محدثان اهل تسنن در کتاب های تفسیر و حدیث خود نقل کرده اند و همگی حاکی از این است که جدا خواندن نمازها امری مستحبی است .
امروز در بسیاری از مناطق، وضع زندگی طوری تنظیم شده که مراعات این استحباب، موجب مشقت شده است و چه بسا سبب می شود که گروهی از انجام اصل نماز سرباز زنند. در این موقع با الهام گرفتن از راهنمای خود پیامبر می توان برای مراعات «اهم» مساله تفریق را ترک نمود، و هم اکنون بسیاری از فقهای اهل تسنن همین نظر را دارند، ولی به ملاحظاتی از اظهار نظر خودداری می کنند. (8)
اوقات فضیلت نماز:
1- وقت فضیلت نماز صبح: از طلوع فجر صادق(اذان صبح) است تا هنگامی که سرخی طرف مشرق آشکار شود(تقریبا تا هنگامی که ستارگان در آسمان پیداست و هوا هنوز روشن نشده است).
2- وقت فضیلت نماز ظهر: از هنگام زوال خورشید(اذان ظهر) است تا وقتی که سایه شاخص به اندازه خودش برسد.
3- وقت فضیلت نماز عصر: از زمانی آغاز می شود که سایه شاخص(چوب یا میله اى صاف که در زمین مسطح به صورت عمود نصب شود)به اندازه خودش برسد(بعد از تمام شدن وقت فضیلت ظهر) تا هنگامی که سایه به دو برابر خود برسد. حدود 3:20 ساعت بعد از وقت ظهر.
4- وقت فضیلت نماز مغرب: از هنگام اذان مغرب است تا وقتی که سرخی در آسمان(در ناحیه مغرب) از بین برود( تقریبا تا هنگامی که ستارگان بطور کامل آشکار نشده باشند).
5- وقت فضیلت نماز عشا موقعى است که شفق (سرخى طرف مغرب) از بین برود تا «یک سوم» از شب بگذرد. حدود 2 ساعت بعد از وقت مغرب.
پی نوشت:
1. وسایل الشیعه، کتاب صلوه، باب های مربوط به وقت نماز (باب 32 و 33)
2. ناصر مکارم شیرازی، پاسخ به پرسش های مذهبی، قم، امیرالمومنین، 1377، ص 298.
3. مسند احمد بن حنبل، ج 1، ص 221.
4 و 5. صحیح مسلم، ج 2، ص 151.
6. وسائل الشیعه، کتاب صلوه، ابواب وقت، باب 32، حدیث های 2، 3، 4 و 7.
7. شرح موطازرقانی، ص 263.
8. مکارم شیرازی، پیشین، ص 300.