جنگ یعقوب لیث و محمد بن جعفر طیار در دزفول

جواب اجمالی : اصلا هیچ ارتباطی بین یعقوب لیث صفاری و محمد بن جعفر طیار وجود ندارد . یعقوب لیث صفاری و محمدبن جعفر طیار هم عصر و هم زمان نبودند. فاصله زندگی بین آنها در حدود 200 سال است. توضیح بیشتر : اصل شبهه که در فضای مجازی چنین است :
یعقوب لیث صفار یکی از آزادگان و فرماندهان وطن‌پرست ایران بود که در هنگام جنگ با لشکر خلیفه عباسی در دزفول به علت بیماری درگذشت. یعقوب لیث با لشکری جنگید که فرمانده آن لشکر متجاوز، محمد بن جعفر بود و این فرمانده هم در این جنگ کشته شد. اکنون قبر این دو نفر چنان تفاوتی با هم دارد که هر کس که تاریخ نداند و نخوانده باشد گمان می‌کند که یعقوب متجاوز به این کشور بود و محمد بن جعفر مدافع. وای بر نادانی ما… اگر وقت کردید و گذرتان به دزفول افتاد حتما به قبر این دو نفر سر بزنید. قبر محمد بن جعفر در غرب دزفول با شکوه و عظمت خاصی همه روزه پذیرای زائرانی است که اجدادشان را به خاک و خون کشیده و به نوامیسشان تجاوز کرده و در شرق دزفول در مسیر جاده شوشتر قبری مخروبه و دورافتاده، قبری که اکثر مردم شهر او را نمی شناسند وجود دارد. در این قبر یکی از شجاع‌ترین، متعصب ترین و وطن‌پرست‌ترین فرماندهان تاریخ این سرزمین یعقوب لیث صفار آرمیده است. ملتی که تاریخ نمی‌خواند محکوم به فناست…
چند نکته :
– متاسفانه اعراب ستیزی و اسلام ستیزی بخصوص در فضای مجازی شدت گرفته است .
– اکثر قریب به اتفاق این شبهات دروغ است و واقعیت تاریخی ندارد.
– در باره شبهه جنگ بین یعقوب لیث و محمد بن جعفر در شهر دزفول نیز چنین گزارشی در منابع تاریخی وجود ندارد .
شخصیت یعقوب لیث
در باره حکومت صفاریان۲۴۷-۲۶۵ (قمری) و شخصیت یعقوب لیث صفاری سخن بسیار و اختلاف بسیار است .
یعقوب لیث، بر اساس اسناد و مدارک تاریخی و آثار باستانی کشف شده (از قبیل سکه‌ها و…) یک مسلمان راسخ و متعصب بود و شدیداً نسبت به شعائر اسلامی پایبند بود و چهره مذهبی او بسیار پررنگ‌تر از چهره ملی او بود.[1] این در حالی است که جماعت کذابِ باستانگرا، هیچ اشاره‌ای به وجهه مذهبی یعقوب لیث نمی‌کنند.
شخصیت محمد بن جعفر طیار
محمد بن جعفر طیار، برادرزاده حضرت علی (ع) و فرزندِ جعفر طیار (پسرعموی پیغمبر) بود. مادر او اسماء بنت عُمَیس نام داشت. محمد بن جعفر در حبشه (در زمان هجرت مسلمین به آن سرزمین) متولد شد.[2] در روایات تاریخی بیان شده است که وقتی خبر مرگ جعفر بن أبیطالب (جعفر طیار) به پیغمبر رسید، به خانه او رفت و فرمود فرزندان او را بیاورید، در این هنگام محمد (همین محمد بن جعفر) نزد پیغمبر رسید و حضرت او را بر دامن نشانید و گفت من دوست او در دنیا و آخرتم و این محمد (محمد بن جعفر) به عمویم أبوطالب شبیه است.[3] منابع تاریخی او را شخصیتی صاحب کرامت و فضیلت دانسته اند.
آیا محمد بن جعفر در فتح شوشتر و یا در مقابل یعقوب لیث کشته شد؟!
برخی از شایعه‌سازان و اشخاص مُغرِض، می‌گویند که محمد بن جعفر طیار، در فتح شوشتر -در زمان عمر بن خطاب- حاضر بود و در همان جنگ هم کشته شد! در پاسخ به این جماعت ناجوانمرد بی‌انصافِ، باید بگوییم که بنا بر اسناد موجود، «محمد بن جعفر طیار» پس از عُمَر، با امّ کلثوم ازدواج کرد.[4] پس نمی‌توان پذیرفت که وی در فتح شوشتر و در جنگ با ایرانیان کشته شده باشد. یعنی او سال‌ها پس از عمر بن خطاب زنده بوده است و در ماجرای مذکور، کشته نشد.[5] همانطور که برخی مورخین، به صراحت کشته شدن محمد بن جعفر در جنگ شوشتر را انکار کرده اند و آن را نظری نادرست دانسته اند.[6] همچنین به فرض حضور او در این جنگ، علت آن انجام وظیفه و ترویج و تعلیم سیره اهل بیت در میان مسلمانان و پرهیز دادن ایشان از رفتارهای ناصحیح بوده است، نه به معنای کشتار و خونریزی. گذشته از همه این سخنان، “برخی” منابع تاریخی گویای این هستند که او در جنگ صفین حاضر بود و شهید شد.[7] همچنین این نکته قابل اهمیت است که یعقوب لیث صفار حدود 200 سال پس از محمد بن جعفر می‌زیست! به این صورت که محمد بن جعفر طیار در قرن اول هجری و یعقوب لیث در قرن سوم هجری زندگی می‌کرد! از همینجا دروغگویی و کم‌عقلی نویسنده شایعه روشن است که دو انسانی که بیش از 2 قرن با یکدیگر فاصله زمانی داشتند را روبروی هم در میدان جنگ قرار داده است! پس اصولاً یعقوب لیث و محمد بن جعفر طیار، ابداً در مقابل هم نبودند.
محمد بن جعفر مدفون در دزفول کیست؟
روشن است که شخصی به نام محمد بن جعفر در حوالی دزفول –که از قدیم در برخی منابع تاریخی شوشتر و دزفول سهواً یک منطقه خوانده می‌شدند- مدفون است و منتسب به سادات است. اما اینکه این شخص، دقیقاً کیست محل اختلاف است. آقابزرگ طهرانی در الذریعة می‌نویسد که این شخص محمد بن جعفر طیار است.[8] لیکن برخی دیگر منابع بر این نظرند که این شخص همان محمد بن جعفر صادق (مشهور به محمد دیباج) است. از جمله می‌خوانیم: «و ذکر الهروی أن (تستر) تحتضن قبر محمد بن جعفر الصادق. [9] هِرَوی میگوید که شوشتر دربردارنده قبر محمد بن جعفر صادق (محمد دیباج) است» که این شخص خود به دست بنی عباس کشته شد و البته باز هم در محل دقیق قبر او اختلاف است. در پایان، این محمد بن جعفر هر که بود، اولا از سادات علوی بود که به دلیل کرامات و فضائلشان همواره برای مردم ایران محترم بودند و از همین روی پس از مرگ نیز، تربت مزارشان زیارتگاه مردم مشتاق بود. ثانیاً محمد بن جعفر –هر یک از سادات که باشد- ابداً در مقابل یعقوب لیث قرار نداشت.
چرا برای یعقوب لیث صفار مقبره و بارگاه ساخته نمی‌شود؟
این سؤال را برخی مطرح می‌کنند که چرا نظام جمهوری اسلامی برای یعقوب لیث مقبره نمی‌سازد؟ در پاسخ باید به چند نکته اشاره کنیم. اولاً کسانی که مدعی هستند این مقبره، مربوط به یعقوب لیث است، می‌بایستی اسناد تاریخی بر ادعای خود ارائه کنند. نخست باید اثبات کنند که این مقبره یعقوب لیث است. ثانیاً ما از این عزیزان می‌پرسیم ک چرا حکومت پهلوی برای یعقوب لیث مقبره نساخت؟ ثالثاً اماکن مذهبی و بقاع متبرکه، دارای موقوفات و درآمدهای مردمی هستند. یعنی پایه‌ و اساس هزینه‌ها، از طرف مردم پرداخت می‌شود. پس ساخت بنا و مقبره برای یعقوب لیث، وظیفه کسانی است که یعقوب لیث را انسانی بزرگ و دارای فضیلت می‌دانند. چرا این عزیزان خود قدمی برای آبادانی مقبره یعقوب لیث نمی‌کنند؟ این چنین افرادی به جای نشستن و نِق زدن، باید آستین‌ها را بالا بزنند و برای ساخت یک بنای باشکوه برای یعقوب لیث، به جمع آوری هزینه و تأمین مالی و ارائه اسناد علمی و تاریخی و همچنین رایزنی با سازمان میراث فرهنگی اقدام کنند.
برگرفته از پایگاه https://pasokhgooyan.ir/culture/43812/ و https://www.adyannet.com/fa/news/20724
پی‌نوشت:
[1]. بنگرید به «مسلمانیِ یعقوب لیث صفار»
[2]. ابن سعد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، 1374، ج 8، ص 297 ؛ ابن اثیر الجزری، همان، ج 4، ص 307 ؛ خیر الدین الزرکلى،همان، ج 6، ص 69 ؛
[3]. باقر شریف قرشى، زندگانى حسن بن على علیهما السلام، ترجمه فخر الدین حجازى ، تهران: نشر بنیاد بعثت، 1352، ج 1 ص 267
[4]. ابن عبد البر، الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، تحقیق على محمد البجاوى، بیروت، دار الجیل، 1992، ج 3، ص 1367 ؛ ابن اثیر الجزری، اسد الغابة فى معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، 1989، ج 4، ص 307 ؛ خیر الدین الزرکلى، الأعلام، بیروت، دار العلم للملایین، 1989، ج 6، ص 69 ؛ أحمد بن یحیى بن جابر البلاذرى، کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت، دار الفکر، 1996، ج 1، ص 402 ؛ تقى الدین أحمد بن على المقریزى، إمتاع الأسماع بما للنبى من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسى، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1999، ج 5، ص 370 ؛ محمد بن سعد کاتب واقدى، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، 1374، ج 8، ص 460 ؛ ابو جعفر محمد بن حبیب بن امیة الهاشمى البغدادی، کتاب المحبر، تحقیق ایلزة لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیدة، ص 53 ؛ علامه مجلسى، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بیروت، 1404 هجرى قمری، ج 41، ص 91 ؛ ابن شهرآشوب مازندرانى، مناقب آل أبی طالب (ع)، مؤسسه انتشارات علامه قم، 1379 هجرى قمری، ج 3، ص 304 ؛ احمد بن على بن حجر العسقلانى، الإصابة فى تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و على محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1995، ج 6، ص 7؛ شهاب الدین نویرى ، نهایة الأرب فی فنون الأدب ، قاهره، دارالکتب و الوثائق القومیة، 1423 هجری قمری، ج 18، ص 214.
[5]. شیخ محمد تقی تستری، قاموس الرجال، ناشر: مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم، ج 9، ص 158.
[6]. احمد بن على بن حجر العسقلانى، الإصابة فى تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و على محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1995، ج 6، ص 7؛
[7]. خیر الدین الزرکلى،همان، ج 6، ص 69 ؛ ابو الفرج على بن الحسین الأصفهانى، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، بیروت، دار المعرفة، ص 37 ؛
[8]. آقا بزرگ طهرانى ، الذریعة إلى تصانیف الشیعة، قم: نشر اسمعیلیان، ج 3 ص 244
[9]. رحلة ابن بطوطة (سفرنامه ابن بطوطه)، ریاض: اکادیمیه المملکه المغربیه ، 1417 هجری قمری، ج 2، ص 22.
منابع جهت مطالعه بیشتر در مورد یعقوب لیث و صفاریان
مطالعه منابع زیر پیشنهاد می گردد:
تاریخ ایران اسلامی،رسول جعفریان
تاریخ سیاسی اسلام،رسول جعفریان
تاریخ سیاسی اسلام،حسن ابراهیم حسن
یغمایی، حسن (۱۳۷۰). تاریخ دولت صفاریان. تهران: دنیای کتاب.
ملک‌زاده، الهام (۱۳۸۱). سرگذشت صفاریان برگرفته ازکتاب سیستان. تهران: اهل قلم.