الف. تا آنجا که جستجو شد این بیان به عنوان حدیث در منابع روایی دیده نمی شود. جز آن که مرحوم صدر المتألهین در شرح اصول کافی در جلد 1، ص 571 به عبارتی منسوب به امیر المومنین علیه السلام اشاره می کنند که متن آن چنین است:
«روی عن امیر المؤمنین علیه السلام حیث قال: رحم اللّه امرئ اعد لنفسه و استعد لرمسه و علم من این و فی این و الی این»
و همین طور ایشان در مفاتیح الغیب در توضیح این بیان می فرماید:
«مِنْ اَیْنَ» اشاره به معرفت مبدأ است.
«فی اَیْنَ» اشاره به معرفت طریق است.
«اِلی اَیْنَ» اشاره به معرفت معاد است.
ملّای رومی هم این مفاهیم را به نظم آورده و می گوید:
روزهـا فکر من این است و همه شب سخنـم
کـه چرا غافل از احـوال دل خـویشتنم
از کجــا آمـده ام آمـدنـم بـهر چـه بــود
بــه کجا مـی روم آخر ننـمائی وطـنم
مانده ام سخت عجب کز چه سبب ساخت مرا
یـا چه بود است مراد وی از این ساختنم
مـرغ بـاغ مـلکوتم نـیم از عـالـم خــاک
چند روزی قفـسی ساخته اند از بـدنـم
ای خـوش آن روز که پرواز کنم تا بـر دوست
بـه هوای سـر کـویـش پر و بالی بزنـم
پس از این در کلمات بزرگان هم به همین مضمون اشاره شده است. جز آن که معمولا به قسمتی از این عبارت اکتفا می شود که همان جمله معروف است.
مثلا استاد جوادی آملی در کتاب «زن در آیینه جلال و جمال» به این حدیث استناد می کنند و آن را ناظر به سه اصل: خدا شناسی، پیامبر شناسی و معاد شناسی می داند.
یا در کلمات مرحوم آیت الله مجتهدی تهرانی نیز استناد به همین حدیث دیده می شود و بسیاری از بزرگان دیگر.
در هر حال آنچه که متن اصلی این حدیث است که آن هم در منابع متأخر نقل شده است، متفاوت از این جمله مشهور در زبان علماست.
ب.
به ترجمه عبارت انگلیسی دست نیافتیم.