با عرض سلام؛
تعریف حرص:
حرص در لغت: شدت در اراده و غلبه یٍ خواستن مطلوب. (لسان العرب)
حرص در قرآن کریم، به معنای علاقه شدید، میل فراوان، رغبت بسیار و افراط در اراده است (راغب اصفهانی المفردات فی غریب القرآن) خداوند متعال درقران کریم می فرماید:« إِنْ تَحْرِصْ عَلى هُداهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی مَنْ یُضِلُّ وَ ما لَهُمْ مِنْ ناصِرِینَ — اگر به هدایت کردنشان علاقه دارى خدا کسى را که به ضلالت محکوم کرده هدایت نمى کند و برای آنان یاوری نیست» (نحل :37)
حرص در اصطلاح علم اخلاق:علاقه ی شدید به دنیا و جمع و تکثیر و ذخیره کردن و سر گرم شدن به کامجویی از آن است، که لازمه ی آن آرزوی دراز می باشد و آن امید به دستیابی به لذتها و تمنای رسیدن به خواستنی ها ی نفسانی است، اگر چه از نظر اندازه و چگونگی و مکان و زمان دور از د سترس باشد.
نکاتی در مورد حرص در علم اخلاق: 1- علمای اخلاق آن را از رذایل اخلاقی و متعلق به قوه شهویه می دانند .امیر مومنان (علیه السلام ) تعبیر جالبی در تعریف حرص دارد و می فرماید: «هو طلب القلیل باضاعه الکثیر – حرص آن است که انسان چیز کمی را جستجو کند در برابر چیز بسیاری که ازدست می دهد .» (بحار الانوار،ج73،ص 167)
2- حرص معمولا بار منفی دارد و هر گاه به کار می رود حرص بر مال و ثروت و مقام و مانند آن به ذهن می رسد ولی بار مثبت نیز دارد و در موارد قابل ستایش هم به کار می رود و این در جایی است که این صفت در مورد علاقه شدید به کار های خیر به کار رود.
قرآن مجید یکی از فضایل پیامبر( صل الله علیه واله )را حرص بر هدایت مردم و نجات آنها از گمراهی می شمرد و می فرماید :« لقد جائکم رسول منکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمومنین روءف رحیم .»( توبه – 128 )
حرص مذموم، یعنی زیاده خواهی نسبت به دنیا و امکانات مادی. بنابراین زیاده خواهی نسبت به امور معنوی مانند علم و هدایت مردم و رسیدن به درجات معنوی و مانند آن حرص مذموم نیست و بلکه ممدوح است.
تعریف طمع:
طمع درلغت: ضد یأس و ناامیدی است. (لسان العرب )
طمع در قرآن کریم: تمایل نفس به چیزی به خاطر اشتهایی که به آن دارد (راغب اصفهانی المفردات فی غریب القرآن) خداوند متعال درقران کریم می فرماید: «إِنَّا نَطْمَعُ أَنْ یَغْفِرَ لَنا رَبُّنا خَطایانا أَنْ کُنَّا أَوَّلَ الْمُؤْمِنِینَ — ما طمع داریم که پروردگارمان گناهانمان را بیامرزد به همین جهت اولین کسى هستیم که ایمان آوردیم » (شعرا:51)
طمع در اصطلاح علم اخلاق: تمایل داشتن به گرفتن حق یا مالی یا جاهی است، که در اختیار دیگری قرار دارد، تا آن را به سوی خود انتقال دهد، به حق باشد یا باطل، در راه آن اقدام عملی بکند یا نه. در نتیجه طمع دارای مراتب مختلف است،
تفاوت طمع با حرص: طمع، میل به مال و جمع آوری آن از دست دیگران است، و به عبارتی توقع داشتن در اموال مردم است. اما حرص میل مطلق به مال و جمع آوری آن، نه خصوصِ گرفتن آن از دست دیگران می باشد.
در نتیجه نسبت منطقی بین آن دو عموم خصوص مطلق است؛ یعنی حرص اعم از طمع است.
لذا با توجه به نکاتی که درباره‌ی حرص و طمع ذکر شد، هر کس با کمی دقت در خصوصیات اخلاقی خود می‌تواند بفهمد که فرد حریص و طماعی است یا خیر.
دوست عزیز؛
در برخورد با انسان های حریص باید سعی کنید با دادن آگاهی ایشان را از خواب غفلت بیدار کنید و با بیان اهمیت و آثار مثبت قناعت و بیان آثار سوء حرص و یادآوری سرنوشت شوم افراد حریص و تقویت پایه های عقیدتی و توحیدی و توکل بر خدا و حسن ظن به او به تدریج زمینه نابودی و بر طرف شدن این صفت را مهیا سازد.
اگر انسان به عیوب خود بینا باشد، هیچگاه به افرادی که دارای صفات زشت هستند به دیده‌ی یک انسان گمراه نمی‌نگرد؛ بلکه تمام سعی خود را برای کمک به آنها بکار می‌گیرد.
برای درمان اساسی بیماری روحی حرص باید به سراغ عوامل و ریشه های آن برویم و ریشه این صفت زشت را بخشکانیم. برخی از ریشه های این صفت مذموم از این قبیل است:
الف- سوء ظن به خدا: در احادیث اسلامی بیان شده که یکی از ریشه های حرص، سوء ظن به خدا و عدم توکل بر او است که بازگشت آن به تزلزل پایه های توحید افعالی است. کسی که خدا را قادر و رازق می داند و کلید همه خیرات و خوبی ها را به دست او می بیند حرص در جمع مال و جاه و قدرت دارد.
ب- جهل: از دیگر ریشه های این صفت جهل و بی خبری نسبت به پیامدهای این صفت زشت است. اگر انسان بداند که حرص آرامش او را در زندگی برهم می زند و مایه رنج و عذاب دائمی او است و شخصیت او را خرد می کند و در نزد مردم خوار و خفیف می سازد قطعا در روح او اثر می گذارد.
برای درمان حرص باید تفکر و مطالعات خود را درباره حقیقت روحانی انسان و نیازهای معنوی انسان برای رشد و ضرر دنیا و ماده گرایی افزایش داد و در مورد این صفت کتاب های اخلاقی را مطالعه کرد.
سالم و سعادتمند باشید.
– برای مطالعه بیشتر به منابع ذیل توجه نمایید:
ا- اخلاق در قرآن، مکارم شیرازی، ج 2 ص 81
2- محجه البیضا، ج 6، ص 54
3- معراج السعاده، ملا احمد نراقی
4- درس هایی از اخلاق، ایت الله مشکینی
5- سایت پرسمان دانشجویی، بخش اخلاق