«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»[ الکافى، ج 1، ص 58، باب البدع؛ «… سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْحَلاَلِ وَ الْحَرَامِ فَقَالَ حَلاَلُ مُحَمَّدٍ حَلاَلٌ أَبَداً إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ أَبَداً إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ لاَیَکُونُ غَیْرُهُ وَ لاَ یَجِیءُ غیرهُ».]؛

«اى کسانى که ایمان آورده اید، شراب و قمار و بت ها و تیرهاى قرعه پلیدند [و] از عمل شیطانند. پس، از آنها دورى گزینید؛ باشد که رستگار شوید».



در این باره گفتنى است که حلال خدا، تا روز قیامت حلال است و حرام خدا هم تا روز قیامت حرام است و حکم خدا، عوض نمى شود؛ ولى گاهى موضوع عوض مى شود؛ به طور مثال، «شراب»، اول انگور است و در مرحله دوم، شراب مى شود و در مرحله سوم، سرکه و اگر آن شراب را بجوشانند و دو سوم آن برود، شیره مى شود. بنابراین، یک ماده و یک مایع، چه بسا حرام باشد؛ ولى وقتى ماهیتش عوض شود، حلال شود.[ الکافى، ج 6، ص 419 ؛ «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ کُلُّ عَصِیرٍ أَصَابَتْهُ النَّارُ فَهُوَ حَرَامٌ حَتَّى یَذْهَبَ ثُلُثَاهُ وَ یَبْقَى ثُلُثُهُ».] در این موارد، موضوع عوض مى شود؛ ولى حکم خدا، ثابت است و این، معقول است.

از حضرت امام راحل (قدس سره الشریف) در این مورد سؤال کرده بودند که شطرنج امروزه از وسیله قمار، خارج شده، به عنوان یک بازى فکرى و ورزش درآمده است و به همین علت، فدراسیون شطرنج، مانند فدراسیون فوتبال و والیبال، در بخش ورزشى، فعالیت مى کند و این خودش قرینه بر این است که امروزه به شطرنج، به دید ورزش نگریسته مى شود و نه وسیله قمار؛ گرچه ممکن است افراد اندکى هنوز با آن قمار کنند. امام خمینى(ره) جواب فرمود: بر فرض مذکور، اگر شرط بندى و بُرد و باخت نباشد، اشکالى ندارد.

پس مسئله، دو «اگر» دارد؛

1. اگر از وسیله قمار بودن، خارج شده باشد.

2. اگر شرط بندى در کار نباشد.

تحقق و تشخیص این اگرها و این که موضوع عوض شده یا نشده، با فقیه نیست؛ بلکه با اهل فن و عرف و یا خود شخص است.

در حال حاضر، تقریبا مى دانیم که شطرنج از وسیله قمار بودن خارج شده، با این وجود، برخى از مراجع باز هم مى فرمایند که حرام است. این چه توجیهى دارد؟

به تعبیر دیگر، سؤال کننده مى گوید: وقتى براى مراجع ثابت مى کنیم که شطرنج وسیله قمار نیست، باز هم مى گویند حرام است!

در این باره باید دانست که برخى مراجع بزرگوار، موضوع حرمت شطرنج را قمار و برد و باخت نمى دانند؛ بلکه مى گویند: در خصوص شطرنج، روایاتى هست که خود شطرنج بماهو شطرنج، موضوع حرمت است؛ چه با آن قمار شود یا نشود.

امام چرا این گونه نمى فرمود؟

این، یک بحث اجتهادى است. امام راحل، سند این روایات را قابل خدشه مى دانست. پس امام(ره)، این احادیث را دیده بود و با این وجود، نظر کارشناسى وى این بود که چون شطرنج وسیله قمار بوده، حرام شده است و اگر از وسیله قمار بودن خارج شود، حکم، عوض مى شود و خود وسیله شطرنج، موضوعیت ندارد.