بر اساس آنچه از آیات قرآنى استنتاج مى شود حیوانات نیز مانند همه موجودات و همه ذرّات وجود، به سوى معاد در حرکت بوده و همگام با همه نظام وجود و به عنوان قطعه اى از نظام هستى، در سیر و حرکت اند و حرکت و سیر آنها هم به آن جایى که همه حرکت ها منتهى خواهد شد، منتهى مى گردد. حیوانات هم مانند هر موجود دیگرى، داراى جهاز خاص وجودى بوده و داراى مسیرها و طریق هاى مختلف و متنوع و در عین حال حساب شده و منظم مى باشند و آنها نیز مانند هر موجود دیگرى، طبق راه و مسیرى که در پیش دارند وو در پیش مى گیرند؛ به نقطه اى که همه وجود به سوى آن در حرکت است یعنى به سوى مبدأ متعال و روز معاد و قیامت در حرکت اند و در آن روز، به نتیجه حرکت خود و مسیر و راهى که در پیش دارند، خواهند رسید.
در قرآن کریم بعضى از آیات وجود دارد که با صراحت به سیر و حرکت حیوانات و همه جنبنده ها و پرنده ها به سوى معاد و قیامت اشاره مى کند: (وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ وَلَا طَائِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثَالُکُمْ مَا فَرَّطْنَا فِی الْکِتَابِ مِنْ شَیْ ءٍ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ)؛ الانعام (6)، آیه 38. «نیست هیچ جنبنده اى در زمین و نیست هیچ پرنده اى که با دو بال خود پرواز مى کند، مگر اینکه همه آنها مانند شما انسان ها، امت ها و هستند و ما در کتاب تکوین، چیزى را بى حساب به وجود نیاورده ایم. و سپس همه این جنبنده ها و پرنده ها، به سوى پروردگارشان محشور مى شوند». این آیه با صراحت کامل، همه جنبنده ها و پرنده ها را – که شامل تمامى اصناف، انواع و طبقات حیوانات مى گردد – حساب شده و داراى اجتماعات و مقررات و نظم خاص حاکم در اجتماعات آنها و نیز شعور و اراده و همچنین حرکت و سیر به سوى معاد و به سوى مبدأ متعال مى داند و با وجود صراحت خاص این آیه در حشر همه حیوانات – که از جمله (ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ) بر مى آید – هیچ گونه شبهه و تردیدى، در اصل حرکت حیوان به سوى معاد باقى نمى ماند.
قرآن همچنین مى فرماید: (وَ اِذا الوُحُوشُ حُشِرَت)؛ تکویر (81)، آیه 5. گرچه این آیه دلالت خاصى دارد و دلالت بر حشر وحوش مى کند؛ اما براى متدبر این حقیقت را مى رساند که غیر وحوش نیز محشور خواهند بود. بنابراین وقتى مى گوییم همه موجودات، بدون استثنا – به مقتضاى آیات قرآنى – به سوى مبدأ متعال و به سوى معاد، برگشت نموده و حرکت مى کنند و به مبدأ متعال مى رسند و نتیجه حرکت خود را مى بینند؛ نباید از این جملات معناى ناصحیح برداشت نمود و چنین فکر کرد که در روز قیامت، رسیدن موجودات به مبدأ متعال به یک معنى بوده و رسیدن موجودات به او معناى واحدى دارد؛ بلکه باید توجه داشت که رسیدن به مبدأ متعال در خصوص هر موجودى، به معناى خاصى است؛ مثلا رسیدن انسان به مبدأ متعال، با رسیدن موجودات دیگر به او فرق دارد.
همچنین رسیدن هر موجودى، غیر از رسیدن موجود دیگر است و نیز نتیجه حرکت و راه و روش هر کدام از موجودات که در معاد ظاهر مى گردد – نتیجه مخصوصى بوده و غیر از نتیجه حرکت و راه و روش موجود دیگرى است. اگر به شما گفته شود: که در فصل بهار، همه خاک ها به حرکت در مى آیند و نتایج حرکت ها درفصل تابستان ظاهر مى گردد، آیا شما از این جمله، چنین مى فهمید که همه حرکت ها نتیجه واحدى خواهد داد و نتیجه ها یک نسق و یک نتیجه است؟! و اگر گفته شود: دانه ها در این فصل، حرکت آغاز مى کنند و نتیجه ها در فصل تابستان به ظهور مى رسد، آیا شما این چنین برداشت مى کنید که نتیجه ها در تابستان همه یکى خواهد بود؟ و اگر گفته شود: همه نطفه ها در رحم ها، حرکت هاى خود را شروع مى کنند و بعد از مدتى نتیجه ها ظاهر مى شود، آیا شما این تصور را مى کنید که نتیجه ها یکى خواهد بود؟ اگر گفته شود: همه موجودات، به سوى نقطه اى که «معاد» نامیده مى شود حرکت مى کنند و همه در آن روز، نتایج حرکت ها را خواهند یافت و همه به مبدأ متعال خواهند رسید، آیا این چنین خواهید فهمید که نتیجه ها یکى بوده و همه، به یک نحو به معناى واحد به او خواهند رسید؟! خیلى ها هستند که متأسفانه وقتى چنین مى شنوند، آن چنان فکر مى کنند و سپس با تعجب مى پرسند: آیا همه موجودات، مانند انسان به او مى رسند و همه موجودات مانند انسان، نتیجه و جزاى اعمال شان را مى بینند و به بهشت و جهنم مى روند و آیا همه…؟!براى اطلاعات بیشتر ر.ک: شجاعى، محمد، معاد یا بازگشت به سوى خدا، ج 1، صص 53 – 69.