اگر در آیات و روایات اسلامی مطالعه و تعمق داشته باشیم به این اصل مسلم می رسیم که اسلام احیاگر شخصیت زن و حافظ کرامت انسانی اوست، اسلام به زن مانند مرد استقلال اقتصادی داده است اسلام به زن همانند مرد حقوق اجتماعی قایل است و زن مانند مرد می تواند با رعایت قوانین و مقررات اسلامی در فعالیت های اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و فرهنگی شرکت کند بلکه در بسیاری از موارد، شرکت زنان در جامعه و به عهده گرفتن مسؤولیت های عمومی مانند مردان واجب است مانند تصدی امور بانوان در جامعه و امر به معروف و نهی از منکر البته شرکت در فعالیت های عمومی و به عهده گرفتن مسؤولیت ها در صورتی امر مثبت و سازنده است که در چارچوب مقررات الهی و دین باشد.

زیرا معیار در فعالیت های فردی و عمومی حفظ ارزش های اسلامی و تقوا است و در این فرقی بین زن و مرد وجود ندارد. متفکر شهید استاد مطهری در این مورد می فرمایند: «آن چه موجب فلج کردن نیروی زن و حبس استعدادهای اوست حجاب به صورت زندانی کردن زن و محروم ساختن او از فعالیت های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی است و در اسلام چنین چیزی وجود ندارد. اسلام نه می گوید که زن از خانه بیرون نرود و نه می گوید حق تحصیل علم و دانش ندارد بلکه علم و دانش را فریضه مشترک زن و مرد دانسته است و نه فعالیت اقتصادی خاصی را برای زن تحریم می کند، اسلام هرگز نمی خواهد زن بیکار و بی عار بنشیند و جوری عاطل و باطل درآید، پوشانیدن بدن به استثناء وجه و کفین مانع هیچ گونه فعالیت فرهنگی و اجتماعی یا اقتصادی نیست. آن چه موجب فلج کردن نیروی اجتماع است آلوده کردن محیط کار به لذت جویی های شهوانی است ».

3-سخن حضرت زهرا –ع- در واقع بیانگر بهترین حال عفاف برای زنان است و به تعبیر دیگر وضعیت و حالت آرمانی و ایده آل را معرفی کرده اند که جامعه اسلامی باید به سمت و سوی تحقق بخشیدن به آن پیش برود . حال اگر این حالت ایده آل به دلیل فراهم نبودن زمینه و شرایط لازم فراهم نبود باید درجه و رتبه ای نزدیک به آن را رعایت نمود .

4- در این سخن نورانی حضرت زهرا –ع-بهترین وضعیت رعایت عفاف معرفی شده است ولی در عین حال گاهی موضوعاتی مهم تر و با اهمیت تر با این حالت و وضعیت تزاحم پیدا می کند و چون مهم است بر آن مقدم می شود و خود زهرای مرضیه –ع- نیز برای انجام وظیفه الهی و سیاسی و اجتماعی خود و دفاع از اسلام و ولایت در بحرانی ترین اوضاع جامعه اسلامی در مسجد حضور یافت و با سخنرانی کوبنده و روشنگر خود توطئه منافقین و بد خواهان را افشا نمود و از حق و ولایت جانانه دفاع نمود و در عین حال حد کامل حجاب و عفاف ایلامی را رعایت نمود و در حالی که زنان بنی هاشم و کنیزان آن حضرت دورش را حلقه کرده بودند در این صحنه حضور یافت . از این رهگذر است که فاطمه زهرا(س) می فرماید: صلاح زنان در این است که طوری زندگی نمایند که نه مردان بیگانه را ببینند و نه چشم بیگانگان بدان بیفتد و الا خود فاطمه زهرا(س) در متن مسائل سیاسی اجتماعی قرار داشت و همواره از حق و اسلام و اهل بیت دفاع می کرد بعد از رحلت پیامبر(ص) در آن شرایط حساس و دشوار بحرانی که فتنه و دشمن تمامیت اسلام و قرآن را تهدید می کرد. فاطمه زهرا بود که با شرکت خود در صحنه سیاسی واجتماعی از مقام ولایت و رهبری دفاع می کرد.

5- با توجه به مطالب فوق دیدگاه حضرت زهرا(س) در مورد حضور زن در صحنه های اجتماعی و سیاسی روشن می شود. اگر از فاطمه زهرا(س) نقل شده ویژگی زن مسلمان این است که نه مرد نامحرم او را ببیند و نه او مرد نامحرم را ببیند هرگز به معنای انزوا و گوشه نشینی زن مسلمان نیست بلکه یا منظور این است که در فعالیت های اجتماعی باید آن چنان مقررات اسلامی را رعایت کند که موجب نگاه حرام نامحرمان نشود وبالعکس و یا به آن معناست که در مدیریت امور بانوان خود زنان باید عهده دار باشند تا نیازی به تماس با مرد نامحرم نباشد.

6- اگر کمی دقیق تر بیندیشیم این سخن حضرت زهرا(س) بهترین الگو برای دنیای امروز است و چند کارکرد اساسی دارد:

الف- تأمین سلامت و بهداشت معنوی جامعه.

ب- رشد و استقلال و خودکفایی جامعه زنان. زیرا اگر قرار باشد زن را مردان نامحرم نبینند، لازمه اش این است که آنان دارای خودکفایی علمی در امور لازم خود مانند پزشکی و… باشند و این بهترین عامل رشد جامعه زنان است. پس دور بودن از نامحرم به معنای گوشه نشینی نیست، بلکه فعالیت و تلاش علمی و عملی و رسیدن به خودکفایی است.

7- حدیث مطرح شده، در کتب اربعه (کتاب های چهار گانه) حدیثی شیعه وجود ندارد. اما در برخی از منابع بعدی؛ مانند دعائم الاسلام[1] و مناقب ابن شهر آشوب[2] حدیثی با همین مضمون، البته بدون سند و به صورت خلاصه ذکر شده است. بنابر این، از آن جا که این حدیث در متون اولیه روایی نیامده، و در موارد دیگر نیز بدون سند ذکر شده است؛ لذا طبیعی است که از نظر سندی قابل اعتماد نباشد، ولی در عین حال متن آن با آموزه ها و تعالیم معتبر دینی ما سازگار است.

از این روایت، حرمت حضور زنان در اجتماع برداشت نمی شود؛ چرا که آنچه در متن روایت آمده، با سیره و منش خود حضرت زهرا (س) مخالف است؛[3] به این دلیل که آن حضرت در مواقع لزوم و ضروری در اجتماع حاضر می شده، و هم او مردان را می دیده و هم آنان او را می دیدند.[4]
بنابر این، حدیث در مقام بیان این حکم شرعی نیست که به هیچ وجه زنان و مردان مجاز به گفت و گوی با هم نیستند و یا مجاز نیستند همدیگر را ببینند، بلکه در مقام بیان یکی از ارزش های اخلاقی است، و آن این که تا جایی که امکان دارد، باید ارتباط و برخوردهای روز مره میان مردان و زنان نامحرم به حداقل ممکن برسد. دختر رسول خدا –بر فرض صحت این انتساب- می خواهد به زنان مسلمان بگوید که بدون دلیل و برای کارهای جزئی و پیش پا افتاده و بدون جهت راهی مراکز عمومی نشوند، در کوچه و بازار و… در معرض دید نا محرم حضور پیدا نکنند که این در شأن و مقام زنان مسلمان نیست.

[1] تمیمی مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام، ج 2، ص 215، دار المعارف، مصر، 1385ق. «و عن علی ع أنه قال قال لنا رسول الله (ص) أی شی ء خیر للمرأة فلم یجبه أحد منا فذکرت ذلک لفاطمة (ع) فقالت ما من شی ء خیر للمرأة من أن لا ترى رجلا و لا یراها فذکرت ذلک لرسول الله (ص) فقال صدقت إنها بضعة منی».

[2] ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی طالب (ع)، ج 3، ص 341، مؤسسه انتشارات علامه، قم، 1379ق.«قال النبی لها أی شی ء خیر للمرأة قالت أن لا ترى رجلا و لا یراها رجل فضمها إلیه و قال ذریة بعضها من بعض».

[3] ر. ک: کلینی، کافی، ج 5، ص 528، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1365ش.

[4] همان، ج 1، ص 460، ح 5.

برای آگاهی بیشتر ر.ک:

1- مسأله حجاب، شهید مرتضی مطهری.

2- فلسفه حقوق، قدرت اللَّه خسروشاهی- مصطفی دانش پژوه.

3- فاطمه بانوی نمونه اسلام، ابراهیم امینی

4- زندگانی حضرت فاطمه، سید هاشم رسولی محلاتی.