دانشجوی گرامی اقلیت های دینی غیر مسلمان در نظام جمهوری اسلامی از امتیازات بسیار متعدد و محدودیت های اندکی برخوردارند:امتیازات؛نظام جمهوری اسلامی ایران، با الهام از آموزه ها و تعالیم حیات بخش اسلام، اهمیت و جایگاه ویژه ای در احترام و رعایت حقوق اقلیت های مذهبی قائل بوده و این مهم با مراجعه به اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و سایر قوانین عادی و عملکردها و اقدامات نظام اسلامی بعد از پیروزی انقلاب، در قبال این دسته از هموطنانمان به خوبی قابل اثبات است:

1. براساس اصل سیزدهم قانون اساسی، اقلیت های دینی (زرتشتی، کلیمی و مسیحی) به رسمیت شناخته شده اند که در حدود قانون در انجام مراسم دینی خود آزادند ودر احوال شخصی و تعلیمات دینی، بر طبق آیین خود عمل می کنند اقلیت های دینی در برگزاری مراسم و مناسک مذهبی خود آزاد بوده و نظام اسلامی چنین حقی را برای آنان محترم می شمارد و آنان می توانند به صورت کاملاً آزاد در معابد رسمی خود (کلیسا، کنیسه و…) به انجام مراسم دینی خود بپردازند.

2. در احوال شخصی و تعلیمات دینی، بر طبق آیین خود عمل می کنند براساس اصل 26 حق تشکل دارند: «… انجمن های … اقلیت های دینی شناخته شده آزادند، مشروط به اینکه اصول استقلال، آزادی، وحدت ملی، موازین اسلامی و اساسی جمهوری اسلامی را نقض نکند…». به موجب ماده 4 قانون فعالیت احزاب مصوب 7/6/1360 «انجمن اقلیت های دینی موضوع اصل 13 قانون اساسی تشکیلاتی است که مرکب از اعضای داوطلب همان اقلیت دینی که هدف آن حل مشکلات و بررسی مسائل دینی، فرهنگی، اجتماعی و رفاهی ویژه آن اقلیت باشد».

3. حق نمایندگی مجلس شورای اسلامی بر اساس اصل 64 قانون اساسی و شرکت در تمام انتخابات؛ اعم از شوراها، ریاست جمهوری، همه پرسی، خبرگان رهبری و… .

4. براساس اصل تساوی عموم در مقابل قانون (اصل 3 و 14) و تساوی و برخورداری همه افراد ملت از حقوق مساوی، در تمام زمینه ها (اصول 19 و 20) آنان در زمره افراد ملت از این حقوق برخوردار هستند. [2]
5. پیرو این اصول و با الهام از ارزش ها و تعالیم اسلامی، بهترین حسن سلوک و حسن رفتار و همزیستی مسالمت آمیز را با پیروان اقلیت های دینی داشته است و این واقعیتی است که اکثریت این هموطنان بدان اذعان دارند.

به عنوان نمونه در زمانی که ایالات متحده آمریکا، اتهام نقض حقوق یهودیان و نحوه غیرقانونی محاکمه آنها را بر ایران وارد می کرد، خاخام های یهودی وابسته به گروه «نتوریاکارتا»ـ که در آمریکا مستقر هستند ـ پس از بازدید دو هفته ای خود از ایران در بازگشت به نیویورک در یک کنفرانس خبری از مقامات ایران به جهت میهمان نوازی از جامعه یهودیان ایران تشکر و تأکید کردند که در دیدار با اقشار مختلف، شاهد بوده اند که یهودیان ایران نسبت به یهودیان سایر کشورها، از وضع بهتری برخوردار هستند و جو سازی رسانه های دربارة وضع یهودیان ایران، بی مورد و سیاسی می باشد.[3] این در حالی است که سایر مسلمانان جهان ـ که در کشورهای مسیحی نشین و… زندگی می کنند ـ نه تنها از حقوق اجتماعی یکسان با سایر شهروندان آن کشورها برخوردار نیستند و حق داشتن نماینده در مجالس قانون گذاری و.. را ندارند؛ بلکه معمولا مورد خشونت و آزار واقع شده و حتی از عمل به تعالیم مذهبی خویش نیز ممنوع می باشند، (مانند قضیه حجاب در فرانسه و یا اعمال خشونت شدید نسبت به مسلمانان در آمریکا و…). با مقایسة آمار کلیساهای ایران نسبت به مساجد مسلمانان در فرانسه، روشن می شود که مسیحیان ایران به رغم تعداد بسیار اندکی که دارند ـ در مقابل جمعیت عظیم مسلمانان فرانسه، از اماکن مذهبی بسیار بیشتری برخوردارند.

– محدودیت ها: وجود برخی محدودیت های ظاهری، برای اقلیت های دینی ناشی از دلایل منطقی و دینی است؛ زیرا، با توجه به رسمیت دین اسلام و مذهب شیعه ـ براساس خواست و اراده اکثریت مردم کشور ـ طبعاً اقلیت های دینی کشور، در امور سیاسی و اجتماعی خود ناگزیر به تبعیت از این رسمیت و انصراف از قسمتی از آیین خویش هستند.[4] و این امری کاملاً منطقی است و نمی شود انتظاری غیر از این داشت. از طرفی سکونت اقلیت های دینی غیر مسلمان در دارالاسلام و کشورهای اسلامی، تابع عقد قرارداد ذمه است که براساس آن اقلیت های دینی غیر مسلمان در چارچوب رعایت شرایط و مقررات خاصی ـ که در مقابل آن تعهدات و امتیازات بیشماری از طرف دولت اسلامی برای آنان وجود دارد ـ می توانند در کشورهای مسلمان زندگی مسالمت آمیز و دوستانه ای داشته و از حسن همجواری و معاشرت با مسلمانان برخوردار باشند.[5] بررسی تاریخی وضعیت اقلیت های دینی در کشورهای اسلامی، بیانگر کمال آسایش، امنیت و رضایت آنان از حکومت های اسلامی است تا جایی که عدة زیادی از این اقلیت ها ـ به رغم آزادی و زندگی قابل قبول ـ به مرور زمان مسلمان شدند. از این رو در تاریخ اسلام به کمتر موردی هست که اقلیت های دینی برای احقاق حقوق و آزادی های خود دسته به مبارزه و قیام و درگیری های منظم زده باشند. معابد و اماکن مقدسه اهل کتاب نیز مورد احترام مسلمین است و قرآن مجید یکی از زمینه های جهاد علیه اشرار را حفظ همه اماکنی می داند که پیروان ادیان توحیدی به عبادت می پردازند و نام مبارک خداوند را بر زبان می آورند: « وَ لَوْ لا دَفْعُ اللّهِ النّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِیَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ یُذْکَرُ فیهَا اسْمُ اللّهِ[6] بر این اساس حفظ امنیت و مصونیت همه جانبه معابد و اموال و موقوفات آنان، از مسئولیت ها و وظایف مسلمین است. با توجه به مطالب گفته شده، درباره پوشش زنان اهل کتاب در مجامع عمومی مسلمانان، مشخص می شود که از یک سو در سرزمین اسلامی زندگی می کنند و از کلیه امکانات، حقوق مادی و معنوی، امنیت و… برخوردارند؛ از این رو موظف اند مانند همگان به قوانین آن احترام بگذارند و از سوی دیگر هیچ محدودیتی در حریم خصوصی آنان وجود ندارد و آنها هرگونه می خواهند، می توانند براساس آیین و کیش خود عمل کنند! اما انتقال این گونه مسائل به حوزه اجتماعی جامعه اسلامی، در واقع توطئه و توهین به مقدسات و ارزش های اسلامی است که باید از سوی غیرمسلمانان در جامعه اسلامی رعایت شود.

در یک جمع بندی می توان گفت اقلیت های دینی در کشور ما از حقوق اجتماعی و سیاسی برابر با مسلمانان بر خوردارند و در مراسمات مذهبی خود نیز ازادند اما در مواردی مانند حجاب و شرب خمر در حوزه خصوصی خود ازادند اما در اجتماع مسلمین به دلیل پیامدهای منفی که دارد و موجب رواج ناهنجاری و توهین به مقدسات اسلامی می شود باید مراعات اکثریت مسلمان جامعه را بکنند و همان طور که به مقدسات انها احترام گذاشته می شود انها نیز مقدسات اسلامی را محترم بشمارند و همین رویه موجب این شده است که در کشور ما پیروان ادیان مختلف با صلح و مساوات در کناریکدیگر زندگی می کنند.

اما در مورد دیدگاه حضرت امام (ره) پیرامون حقوق اقلیت ها گفتنی است:[7]
در منظومه فکری حضرت امام خمینی(س) اقلیت ها در نظام جمهوری اسلامی همانند سایر افراد از حقوق و احترام کامل برخوردارند: «آنها با سایر افراد ایران در همه چیز مشترک و حقوقشان به حسب قوانین داده می شود. و در حکومت اسلامی آن ها در رفاه و آسایش و آزادی هستند.» (صحیفه امام، ج11، ص 290) ایشان در پاسخ این پرسش که آیا در جمهوری اسلامی اقلیت های مذهبی جایگاهی دارند یا خیر، ضمن بیان اینکه رژیم شاه با اقلیت ها رفتاری بهتر از رفتار با مسلمانان نداشته است می گوید:

«ما طبیعتا نسبت به عقاید مذهبی دیگران بیشترین احترام را پس از سرنگونی دیکتاتوری و استقرار یک رژیم آزاد می گذاریم، شرایط حیات برای اکثریت مسلمانان و اقلیت های مذهبی بسیار خوب خواهد شد.» (صحیفه امام، ج 4، ص 3)

در واقع ایشان معتقد است در رژیم پهلوی حتی شهروندان مسلمان نیز از شرایط مطلوب برخوردار نبوده اند، چه رسد به اقلیت هایی که درون این نظام زندگی می کرده اند. اما این نوید را پیش از پیروزی انقلاب اسلامی می دهد که شرایط مطلوب حیات برای اقلیت ها در نظام دینی کاملا وجود خواهد داشت. به هر حال در نگاه ایشان تمامی اقلیت های دینی و مذهبی از حقوق طبیعی بهره مندند.

«اسلام بیش از هر دینی و بیش از هر مسلکی به اقلیت های مذهب آزادی داده است، آنان نیز باید از حقوق طبیعی خودشان که خداوند برای همه انسان ها قرار داده است، بهره مند شوند. ما به بهترین وجه از آنها نگهداری می کنیم. در جمهوری اسلامی کمونیست ها نیز در بیان عقاید خود آزادند.» (صحیفه امام، ج 4، ص 363 و 364)

سطوح و لایه های آزادی اقلیت ها در نظریه سیاسی امام خمینی(س) گوناگون است و عرصه های مختلفی را در بر می گیرد از جمله؛ آزادی انجام مراسم و شعائر عبادی، آزادی عقیده و اندیشه، آزادی بیان و حق اظهار نظر، آزادی سیاسی (حق رای دادن و حق انتخاب شدن به مقامات عمومی و سیاسی) آزادی های شخصی و خصوصی و…

در همین زمینه ایشان ضمن تاکید بر حفظ امنیت، اموال، آبرو و ناموس یهودیان می فرماید: «به این [یهودیها] که در ایران هستند کسی حق ندارد تعرض بکند، این ها در پناه اسلام و مسلمین هستند. نه به یهودیها و نه به نصارا. این هایی که مذهب رسمی دارند، حق ندارند [تعرضی] بکنند.» (صحیفه امام، ج 5، ص 251)

همچنین درباره اجرای شعائر دینی و اجتماعی و مصونیت در این باره، امام خمینی(س) اقلیت های مذهبی را در نظام سیاسی دینی در انجام کلیه فرایض عبادی، مذهبی و اجتماعی، آزاد می داند و معتقد است: «تمام اقلیتهاى مذهبى در ایران براى اجراى آداب دینى و اجتماعى خود آزادند و حکومت اسلامى، خود را موظف مى داند تا از حقوق و امنیت آنان دفاع کند و آنان هم مثل سایر مردم مسلمان ایران، ایرانى و محترم هستند.» (صحیفه امام، ج 4، ص 441)

امام خمینی(س) در این فقره ضمن تایید آزادی شعائر و آداب دینی و اجتماعی برای اقلیت ها، دولت اسلامی را نیز موظف می داند از حقوق آنان پاسداری نموده و امنیت آنان را تامین نماید. در همین زمینه در جایی دیگر در پاسخ به این پرسش که: آیا جمهوری اسلامی اجازه خواهد داد تا مذاهب دیگر به طور آزاد و آشکار به انجام امور مذهبی شان بپردازند؟ می گوید: «بله، تمام اقلیتهاى مذهبى در حکومت اسلامى مى توانند به کلیه فرایض مذهبى خود آزادانه عمل نمایند و حکومت اسلامى موظف است از حقوق آنان به بهترین وجه حفاظت کند.» (صحیفه امام، ج 21، ص 580- مورخه 17 آبان 1357)

درباره آزادی عقیده و اظهار نظر اقلیت ها نیز امام خمینی(س) ضمن پذیرش آزادی برای اقلیت ها آنان را محق می داند که به اظهار نظر و عقیده خود بپردازند:

«دولت اسلامی، یک دولت دموکراتیک به معنای واقعی است و برای همه اقلیت های مذهبی آزادی به طور کامل هست و هر کس می تواند اظهار عقیده خودش را بکند. و اسلام جواب همه عقاید را به عهده دارد و دولت اسلامی، تمامی منطق ها را با منطق جواب خواهد داد.» (صحیفه امام، ج 4، ص 410 و 411)

در موردی دیگر با صحه گذاشتن بر حقوق مشروع اقلیت ها، این اعتقاد را بیان می دارند که:

«اسلام همیشه حافظ حقوق مشروع اقلیت های مذهبی بوده و هست، آنان در جمهوری اسلامی آزادند و آزادانه به مسایل خود می پردازند و در پناه حکومت اسلامی چون بقیه افراد در اظهار عقیده آزادند.» (صحیفه امام، ج5، ص 188)

همچنین ایشان درباره حقوق اقلیت های دینی می فرمود:

«در جمهوریت اسلام تمام آزادیها هست. اسلام براى نجات بشر آمده است؛ چنانکه حضرت مسیح براى نجات بشر آمده بود، و سایر انبیا براى نجات بشر آمده بودند. اسلام علاوه بر اینکه بشر را در روحیات غنى مى کند، در مادیات [هم ] غنى مى کند. اسلام دین سیاست است قبل از اینکه دین معنویات باشد. اسلام همان طورى که به معنویات نظر دارد و همان طورى که به روحیات نظر دارد و تربیت دینى مى کند و تربیت نفسانى مى کند و تهذیب نفس مى کند، همان طور [هم ] به مادیات نظر دارد و مردم را تربیت مى کند در عالم که چطور از مادیات استفاده کنند و چه نظر داشته باشند در مادیات. اسلام مادیات را همچو تعدیل مى کند که به الهیات منجر مى شود. اسلام در مادیات به نظر الهیات نظر مى کند، و در الهیات به نظر مادیات نظر مى کند. اسلام جامع ما بین همه جهات است. و شما در روزى وارد شدید که ما به حکومت خودمان رسیدیم و همان طورى که اسلام معنویات را داشت، و در صدر اسلام حکومت را هم داشت الآن هم به خواست خداى تبارک و تعالى، ما با معنویاتى که اسلام دارد روبه هستیم و مطیع هستیم، و در مادیات و در حکومت هم یک حکومت اسلامى، یک حکومت عدل؛ که حکومتها تابع مردم باشند و حکومتها براى مردم باشند نه مردم، براى حکومتها. حکومت اسلامى حکومتى است که، براىِ مردم خدمتگزار است؛ باید خدمتگزار باشد. در اسلام ما بین اقشار ملتها هیچ فرق نیست. در اسلام حقوق همه ملتها مراعات شده است: حقوق مسیحیین مراعات شده است؛ حقوق یهود و زرتشتیین مراعات شده است؛ تمام افراد عالم را بشر مى داند، و حق بشرى براى آنها قائل است؛ تمام عالم را به نظرِ محبت نگاه مى کند؛ مى خواهد عالم مستضعفین نجات پیدا کنند، مى خواهد تمام عالم روحانى بشوند، تمام عالم به عالِم قدس نزدیک بشوند. اسلام براى نجات مردم بشر آمده است که از این علایق جسمانى آنها را رها کند و به روحیات برسد.» ( صحیفه امام، ج 6، ص 467 و 468)

و یا در جایی دیگر با اشاره به اعلام پیوستگی با اقلیت های مذهبی بیان فرمودند:

ما پیوستگى خودمان را به اقلیتهاى مذهبى اعلام مى کنیم. ما برادرى خودمان را به برادران اهل سنت اعلام مى کنیم. دشمنان اسلامند که مى خواهند ما را با برادرهاى خودمان مختلف [دارای اختلاف و تفرقه] کنند… حضرات آقایان! همه ما مسئول هستیم. روحانیون در درجه اولِ مسئولیت هستند. روحانیون باید بروند در بلاد و در جاهایى که دوردست است لازم است که بروند در دهات و قصبات و اعلام کنند مسائلى را که ما مى گوییم. در جاهاى دورافتاده ممکن است که یک اغفال هایى باشد، یک تبلیغات سوئى باشد. اینها در مراکزِ مثل تهران یا سایر بلاد عظیم نمى توانند تبلیغات خلاف بکنند، لکن در قرا و قصبات دورافتاده، یک حرفهاى غیر ظاهر مى زنند، غیر صحیح مى زنند؛ مثلًا مى گویند که اقلیتهاى مذهبى در حکومت اسلام باید از بین بروند! این خلاف اسلام است. اسلام اقلیتهاى مذهبى را احترام گذاشته است؛ اسلام اقلیتهاى مذهبى را در مملکت ما محترم مى شمرد.» ( صحیفه امام، ج 6: ص 83)

طبق آن چه در گفتار و سخنان امام خمینی آمده است اساساً رفتار با اقلیت ها و به ویژه اهل کتاب در نظام سیاسی دینی، بر طبق قانون عدالت و انصاف است. ایشان در پاسخ به پرسشی راجع به اقلیت های مذهبی در آینده ایران و عصر حکومت دینی می گویند:

«اقلیت های مذهبی در آینده آزاد هستند و در ایران در رفاه زندگی خواهند کرد و ما با آنها با کمال انصاف و مطابق با قانون عمل خواهیم کرد. آنان برادران ایرانی ما هستند ، آنان هم از شاه و دار و دسته اش به تنگ آمده اند.» (صحیفه امام، ج 5، ص 401)

__________

[1] بقره(2)، آیة 136

[2] سید محمد هاشمی، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج 1، ص 186، سال 1378

[3] حمید عبادی، چالش های ایران و آمریکا، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1381، ص 188

[4] سید محمد هاشمی، همان، ص 174

[5] ر.ک: عمید زنجانی، فقه سیاسی، حقوق تعهدات بین الملل و دیپلماسی در اسلام، نشر سمت، 1379، ص 88 به بعد

[6] حج(22)، آیة 40

[7]شریف لک زایی، مردمسالاری دینی و حقوق اقلیت ها در نظریه سیاسی امام خمینیhttp://www.imam-khomeini.ir/fa/n14132/%D8%B3%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%B3_%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9_%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%B1%D9%88%D8%B2/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%87_%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D8%AA_%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%A7%D8%B2_%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C(%D8%B3)