حقوق عظیمه امام دوازدهم بر بندگان

بنابر روایات معصومین علیهم‌السلام، امام زمان علیه‌السلام در بین نُه امام بعد از امام حسین علیه‌السلام، افضل ایشان ‌می‌باشد. از امام صادق علیه‌السلام نقل شده که اگر قائم علیه‌السلام را درک کنم، تمام عمرم خدمت او را می‌کنم.

بعد از شهادت امام حسن عسکری علیه‌السلام در روز هشتم ربیع‌الاول، مقام رفیع امامت به تنها یادگار او، قطب عالم امکان و یگانه دوران، منجی عالم بشریت، خاتم الاوصیاء و قائم آل محمد علیهم‌السلام منقل شده و رسماً امامت ایشان آغاز گردید. امامی که به برکت وجود او، روزی نصیب جهانیان می‌شود و به واسطه وجود اوست که آسمان و زمین پابرجاست و خداوند توسط ایشان، زمین را از عدل و داد پر خواهد کرد؛ «بِیُمْنِهِ رُزِقَ الْوَرَى وَ بِوُجُودِهِ ثَبَتَتِ الْأَرْضُ وَ السَّمَاءُ وَ بِهِ یَمْلَأُ اللَّهُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًاً…».

امام بزرگوار و عظیم‌الشأنی که در بین نُه امام بعد از امام حسین علیه‌السلام، افضل ایشان ‌می‌باشد؛ همچنان‌که نبی مکرّم اسلام صلی الله علیه و آله به امام حسین علیه‌السلام فرمود: یَا أَبَا عَبْداللَّهِ أَنْتَ سَیِّدٌ مِنْ سَادَةٍ؛ وَ أَنْتَ إِمَامٌ ابْنُ إِمَامٍ، أَخُو إِمَامٍ أَبُو أَئِمَّةٍ تِسْعَةٍ، تَاسِعُهُمْ قَائِمُهُمْ، إِمَامُهُمْ أَعْلَمُهُمْ أَحْکَمُهُمْ أَفْضَلُهُمْ ؛ ای اباعبدالله! تو آقایی از بزرگان هستی، تو امام، پسر امام، برادر امام و پدر ائمه نه‌گانه هستی که نهمین آن‌ها، قائمشان، امامشان، داناترین، حکیم‌ترین و برترین ایشان است! بحارالانوار/ج36/ص372

از امام باقر علیه‌السلام نیز نقل شده: یَکُونُ مِنَّا تِسْعَةٌ بَعْدَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ، تَاسِعُهُمْ قَائِمِهُمْ وَ هُوَ أَفْضَلُهُمْ ؛ بعد از حسین بن علی علیه‌السلام، نه امام از ما می‌باشد که نهمین ایشان قائمشان است و او افضل ایشان می‌باشد. دلائل الإمامة/ص453

دلیل دیگر بر افضلیت امام زمان علیه‌السلام، این است که از امام صادق سلام الله علیه، نقل شده که فرمود: اگر قائم علیه‌السلام را درک کنم، در ایام زندگانی‌ام خدمت او را می‌کنم! غیبت نعمانی/ص245

با این وصف و علاوه بر این‌که حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه‌الشریف، امام عصر و زمان ما هم هست، بسیار شایسته و به جا می‌باشد که بیش از پیش پیرامون حضرت سخن بگوییم و به یاد ایشان باشیم. اصل شناخت و معرفت به ایشان نیز، همچنان‌که در جای خودش بیان شده، واجب و ضروری است؛ چرا که “مَنْ ماتَ و لَمْ یَعْرِف امامَ زمانِه ماتَ میتةً جاهلیةً”.

امام عصر سلام الله علیه حقوق بی‌شماری بر گردن ما دارد و از باب نمونه و چشیدن قطره‌ای از دریا، به بخشی از آن‌ها اشاره می‌شود. البته این حقوق در مورد سایر ائمه علیهم‌السلام نیز صادق است، ولی از این حیث که ایشان امام زمان است، حداقل بخشی از این حقوق در مورد ایشان بروز خاص پیدا می‌کند.

حق وجود و هستی

خداوند به برکت وجود آن حضرت موجودات را آفرید و اگر او نبود، هیچ چیزی وجود پیدا نمی‌کرد. بر این معنا روایاتی دلالت می‌کند؛ از جمله، توقیع شریف آن حضرت که فرمود: «…وَ نَحْنُ صَنَائِعُ رَبِّنَا وَ الْخَلْقُ بَعْدُ صَنَائِعُنَا…؛ ما ساخته پروردگارمان هستیم و خلایق ساخته ما… . الإحتجاج طبرسی/ ج 2/ ص467 این سخن دو وجه دارد؛ یکی این‌که امام زمان و پدران بزرگوارشان علیهم ‌السلام، واسطه فیض رسانی به مخلوقات هستند و این نکته در دعای ندبه اشاره شده که «اَیْنَ السّبب المتّصلُ بینَ الارضِ و السّماء».

وجه دوم این است که این بزرگواران علت غایی آفرینش هستند و آن‌چه هست به خاطر ایشان آفریده شده است. مؤیّد این وجه، روایات متعددی می‌باشند که از آن جمله، روایتی از امیرالمؤمنین علیه‌السلام است، شبیه آن‌چه که در توقیع شریف آمده بود؛ با این فرق که در این‌جا عبارت این است که: «والخَلقُ بعدُ صنایع لَنا؛ مخلوقات برای ما آفریده شده‌اند.» نهج‌البلاغه/نامه 28

حق بقاء در دنیا

اگر امام زمان علیه‌السلام نبود، یک لحظه هم زنده نمی‌ماندیم و هیچ چیز در دنیا باقی و برقرار نمی‌ماند. روایاتی بر این مطلب دلالت می‌کنند که مضمون آن‌ها این حدیث معروف “لَوْلا الحجةُ لساختِ الارضُ بِاَهْلِها” می‌باشد که چندین بار نقل شده و معنای این حدیث و احادیث مشابه این است که اگر زمین بدون امام و حجت الهی باشد، اهلش را فرو می‌برد.

حق قرابت و خویشاوندی پیامبر صلی الله علیه و آله

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «قُلْ لا اَسْئَلُکُم علیه اجراً الّا الْمَودّة فی القربی؛ بگو من از شما مزدی [بابت رسالت] به جز دوستی با خویشاوندانم نمی‌خواهم.»شوری/آیه 23

از امام باقر علیه‌السلام نقل شده که منظور از “قربی” ائمه سلام الله علیهم می‌باشند. تفسیر برهان/ج4/ص815

نقل شده که امام زمان علیه‌السلام در ندایی که هنگام ظهور سر می‌دهد در بخشی از آن می‌فرماید: أَسْأَلُکُمْ بِحَقِّ اللَّهِ وَ حَقِّ رَسُولِهِ وَ بِحَقِّی فَإِنَّ لِی عَلَیْکُمْ حَقَّ الْقُرْبَى مِنْ رَسُولِ اللَّهِ إِلَّا أَعَنْتُمُونَا…؛ از شما می‌خواهم به حقّ خدا و حقّ رسول او و حقّ خودم که مرا بر شما حقّ خویشاوندى رسول خدا صلی الله علیه و آله است، ما را یاری کنید… . غیبت نعمانی/ص281

حق منعم بر متنعّم و واسطه نعمت بودن

در روایت نبوی وارد شده که هر کسی نسبت به شما کار نیکی انجام داد به او پاداش دهید، اگر نتوانستید برای او دعا کنید تا اطمنیان یابید که کار نیک آن شخص را جبران کرده‌اید. نهج الفصاحة/ص731

این حق در مورد حضرت صاحب الزمان علیه‌السلام هم صادق است؛ چرا که تمام بهره‌ها و استفاده‌هایی که به مردم می‌رسد به برکت وجود امام آن زمان است. در زیارت جامعه کبیره از ائمه علیهم‌السلام به “اولیاء النعم” تعبیر شده که گویای ولی نعمت بودن ایشان است.

حق پدر بر فرزند

امام رضا علیه‌السلام در روایت مفصلی که ویژگی‌های امام معصوم را بیان می‌کند، از امام به عنوان “الوالد الشفیق؛ پدری مهربان” یاد می‌کند. کافی/ج1/ص200 طبیعی است که پدر، حق عظیمی به گردن فرزند دارد و سفارش‌های اکیدی در این زمینه شده است.

حق مولا بر عبد

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «النبیُّ اَوْلی بِالمؤمنین مِنْ اَنْفُسِهِم…؛ پیامبر صلوات الله علیه و آله نسبت به مؤمنین از خودشان سزاوارتر است.»احزاب/6 امام علیه‌السلام نیز جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله است و همین جایگاه را دارد؛ پس امام نسبت به مأموم، دارای سیطره می‌باشد. در زیارت جامعه نیز، ائمه علیهم‌السلام، “السّادَةُ الوُلاة؛ سروران سرپرست” معرفی شده‌اند.

حق عالم بر متعلّم

امام زمان و پدران طاهرینش علیهم السلام، راسخین در علم هستند. ایشان همچنین “اهل‌الذکر” هستند که خداوند، به مردم امر می‌کند که از آن‌ها پرسش کنند، در آن‌جا که می‌فرماید:« فَاسْئَلوا اَهْلَ‌الذِّکر اِنْ کُنْتُم لا تَعلمون» انبیاء/آیه 7

این‌ها گوشه‌ای از حقوقی می‌باشد که امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف واجد آن است؛ از خداوند متعال می‌خواهیم که توفیق رعایت این حقوق را به ما عطا فرماید.

آیاتی از قرآن پیرامون امام زمان علیه‌السلام

در قرآن، آیات متعددی هست که تفسیر یا تأویل آن اشاره به امام زمان علیه‌السلام و دوران ظهور حضرت دارد که از باب نمونه به سه آیه اشاره می‌شود.

1- قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ؛ بگو به من خبر دهید اگر آب‌هاى [سرزمین] شما در زمین فرو رود، چه کسى مى تواند آب جارى و گوارا در دسترس شما قرار دهد؟! ملک/30

در این آیه شریفه “ماء معین” به امام عصر سلام الله علیه تأویل شده است.

عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ علیه‌السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: “قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ ” قَالَ إِذَا غَابَ عَنْکُمْ إِمَامُکُمْ فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِإِمَامٍ جَدِیدٍ؛ موسى بن جعفر علیهماالسلام درباره قول خداى عز و جل: «قُلْ أرَاَیْتُم…»؛ فرمود زمانى که امام شما غایب شود، کیست [غیر خدا] که براى شما امام جدیدی آورد؟ کافی/ج 1/ص340

عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ‌السَّلَامُ : … هَذِهِ الْآیَةُ نَزَلَتْ فِی الْقَائِمِ، یَقُولُ: إِنْ أَصْبَحَ إِمَامُکُمْ غَائِباً عَنْکُمْ لَا تَدْرُونَ أَیْنَ هُوَ، فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِإِمَامٍ ظَاهِرٍ، یَأْتِیکُمْ بِأَخْبَارِ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ حَلَالِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ حَرَامِهِ. ثُمَّ قَالَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ اللَّهِ مَا جَاءَ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ، وَ لَا بُدَّ أَنْ یَجِی ءَ تَأْوِیلُهَا؛ ابو بصیر از امام باقر علیه السّلام روایت می‌کند که فرمود: این آیه درباره امام قائم علیه‌السلام نازل شده است؛ مى فرماید(منظور آیه این است): اگر امامتان از شما غائب شود و ندانید که او کجاست، چه کسى امام ظاهرى براى شما خواهد آورد تا اخبار آسمان و زمین و حلال و حرام خداى تعالى را براى شما بیاورد؟ سپس فرمود: به خدا سوگند تأویل این آیه هنوز نیامده است و حتماً خواهد آمد. الإمامة و التبصرة من الحیرة/علی بن بابویه/ ص115

عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ، عَنْ أَخِیهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ، قَالَ: قُلْتُ: مَا تَأْوِیلُ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «قُلْ أَرَأَیْتُمْ… »؟ فَقَالَ: إِذَا فَقَدْتُمْ إِمَامَکُمْ فَلَمْ تَرَوْهُ، فَمَاذَا تَصْنَعُونَ؟ علىّ بن جعفر از برادرش امام کاظم علیه السّلام پرسید: تأویل این کلام الهى چیست؟ «قُلْ أَ رَأَیْتُم…» فرمود: وقتی امامتان مفقود گردد و او را نبینید چه خواهید کرد؟ همان/ص125

2- وَ أشْرَقَتِ الْأرضُ بِنورِ ربِّها؛ و زمین به نور پروردگارش روشن مى شود. زمر/69

ظاهر این آیه شریفه در مورد قیامت است؛ ولی تأویلاتی در مورد امام زمان علیه‌السلام شده است. در روایت وارد شده که وقتی قائم ما قیام می‌کند، زمین به نور پروردگارش روشن می‌شود، بندگان از نور خورشید بی‌نیاز می‌شوند و ظلمت از بین می‌رود. الإرشاد مفید/ ج 2/ ص381

در این حدیث و روایات مشابه، اشراق زمین توسط پروردگار در زمان ظهور بیان شده، ولی در روایتی “ربّ الارض” به “امام الارض” تأویل شده است. یعنی زمین با نور امام زمان علیه‌السلام روشن می‌شود.

“مفضل بن عمر” از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که حضرت فرمود: منظور از “رب الارض”، “امام الارض” می‌باشد.

[تا این‌جا همه ائمه علیهم‌السلام را در بر می‌گیرد، مؤیّدش هم زیارت جامعه کبیره است: “أشْرَقَتِ الْأرضُ بِنورکم”؛ لکن ادامه حدیث، منحصر در امام زمان علیه‌السلام می‌شود و این شاید به خاطر ویژگی‌های خاصی است که در زمان ظهور می‌باشد و طبیعتاً توسط امام عصر علیه‌السلام بروز جدّی پیدا می‌کند.]

مفضل در ادامه می‌پرسد: بعد از خروج [امام] چه اتفاقی می‌افتد؟

حضرت می‌فرماید: در این هنگام مردم از نور خورشید و ماه بی‌نیاز می‌شوند و به نور امام اکتفا می‌کنند. تفسیر برهان/ج4/ص733

فهم این مطلب که مردم چگونه از نور خورشید بی‌نیاز می‌گردند، کار راحتی نیست؛ ولی اعتقاد به قدرت خداوند متعال و کلام امام معصوم، جایی برای چون و چرا باقی نمی‌گذارد.

3- هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ؛ او(خداوند) کسى است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد تا آن را بر همه آیین ها غالب گرداند، هر چند مشرکان کراهت داشته باشند! توبه/33 و صف/9

یکی از آیاتی که پیرامون امام زمان علیه‌السلام می‌باشد، آیه فوق است که عیناً دو بار در قرآن آمده و با تفاوتی در سوره فتح نیز آمده است. پرواضح است که برتری دین اسلام بر سایر ادیان تا به حال اتفاق نیفتاده و این مهم، ان شاء الله در زمان دولت کریمه حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف محقق خواهد شد.

ابو بصیر از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که در رابطه با این آیه فرمود: وَ اللَّهِ مَا نَزَلَ تَأْوِیلُهَا بَعْدُ وَ لَا یَنْزِلُ تَأْوِیلُهَا حَتَّى یَخْرُجَ الْقَائِمُ علیه‌السلام فَإِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ علیه‌السلام لَمْ یَبْقَ کَافِرٌ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ وَ لَا مُشْرِکٌ بِالْإِمَامِ إِلَّا کَرِهَ خُرُوجَهُ حَتَّى أَنْ لَوْ کَانَ کَافِراً أَوْ مُشْرِکاً فِی بَطْنِ صَخْرَةٍ لَقَالَتْ یَا مُؤْمِنُ فِی بَطْنِی کَافِرٌ فَاکْسِرْنِی وَ اقْتُلْهُ؛ به خدا سوگند تأویل این آیه هنوز نازل نشده است و نازل نخواهد شد تا آنکه قائم علیه‌السّلام خروج کند؛ وقتی قیام کرد، کافران به خداى عظیم و مشرکان به امام را خوش نمی‌آید و اگر کافر یا مشرکى در دل صخره اى باشد آن صخره بگوید: اى مؤمن! در دل من کافرى است آن را بشکن و او را بکش. کمال الدین و تمام النعمة/ ج 2/ ص670

[مطالب مربوط به حقوق امام زمان علیه‌السلام، برگرفته از کتاب گرانسنگ “مکیال المکارم” می‌باشد]