خواب ضعیف با ناتوانی در تمرکز همراه است

صبح پس از خواب شبانه سخت، بیدار شدن از خواب غیر ممکن به‌ نظر می‌رسد. ممکن است دکمه تعویق زنگ ساعت را یک بار دیگر فشار بدهید تا کمی بیشتر بخوابید. در ساعات بعدی همان روز متوجه می‌شوید که تمرکز کردن برایتان دشوارتر است. عوامل پرت‌کننده حواسی که معمولا مورد توجه شما قرار نمی‌گیرند، مانند صدای زنگ تلفن در دفتر کناری، به‌سادگی می‌توانند هنگامی که خواب ضعیفی داشته باشید، تمرکز شما را به هم بزنند.

پژوهش‌ها نشان داده است که خواب ضعیف با افزایش خطر بیماری قلبی، سکته و دیابت و نیز بدتر شدن وضعیت سلامت روان و ضعیف شدن سیستم ایمنی ارتباط دارد؛ اما پژوهش‌های کمتری با تمرکز روی ارزیابی اثرات خواب ضعیف بر فرایندهای شناختی مانند توانایی حفظ تمرکز روی انجام وظیفه‌ی خاصی انجام شده است.

پژوهشگران استرالیایی در مطالعه‌ای جدید اثرات خواب ضعیف را روی توانایی تمرکز شرکت‌کنندگان بررسی کردند. آن‌ها این کار را در گروهی از افرادی که مبتلا به بی‌خوابی تشخیص داده شده بود، انجام دادند و ۲۳ فرد مبتلا به بی‌خوابی مزمن و ۲۳ فرد بدون مشکل خواب (گروه کنترل) را ارزیابی کردند. شرکت‌کنندگان در طول یک شب در آزمایشگاه تحت نظارت ماندند و سپس از آن‌ها آزمونِ توجه گرفته شد.

آزمون توجه

پژوهشگران از شرکت‌کنندگان خواستند روی دایره‌ای از حروف در مرکز صفحه‌نمایش کامپیوتری تمرکز کنند (مانند تصویر زیر). آن‌ها باید با بیشترین سرعت و دقت ممکن به حرف هدف (X یا N) پاسخ می‌دادند؛ درحالی‌که حروف پرت‌کننده حواس را که خارج از دایره ظاهر می‌شد، نادیده می‌گرفتند. پژوهشگران به شرکت‌کنندگان سه نوع وظیفه ارائه دادند (آسان، متوسط و دشوار) تا سطوح متفاوت تمرکز موردنیاز برای وظایف مختلف روزانه را منعکس کنند.

تمرکز روی وظیفه و نادیده گرفتن حواس‌پرتی‌ها در افراد دچار بی‌خوابی در مقایسه‌ با افراد گروه کنترل که خوب خوابیده بودند، دشوارتر بود. این یافته به نتایج قبلی می‌افزاید که حاکی از وجود اختلالاتی در عملکرد روزانه افرادی بود که خواب ضعیف و محدودی داشتند.

آزمون توجه مورد استفاده در مطالعه

فرایندهای مغزی

پژوهشگران مطالعه می‌خواستند این مسئله را بررسی کنند که آیا ممکن است فقدان تمرکز در افراد مبتلا به بی‌خوابی ناشی‌ از کاهش کارایی مکانیسم مرکزی توجه (فرایندی مغزی که به ما اجازه می‌دهد تا روی وظیفه‌ای خاص تمرکز کرده و حواس‌پرتی‌ها را نادیده بگیریم) باشد. آن‌ها به‌منظور آزمایش این موضوع، از وظیفه توجه معتبری استفاده کردند و سطح چالش‌برانگیز بودن وظیفه را تغییر دادند.

پژوهش‌ها نشان داده است که وقتی روی کار ساده‌ای تمرکز می‌کنیم، مغز ما به‌طور خودکار حواس‌پرتی‌ها را پردازش می‌کند و نمی‌توانیم از این کار پیشگیری کنیم. البته هنگام تمرکز روی وظیفه‌ای دشوار تمام قدرت مغز ما با وظیفه‌ای که در دست داریم، به کار گرفته می‌شود و حواس‌پرتی‌ها از آگاهی ما حذف می‌شود (مثلاً وقتی برنامه تلویزیونی بسیار جذابی می‌بینید و متوجه اعلان تلفن خود نمی‌شوید). این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که مکانیسم توجه ما سالم است و همان‌طور که باید، کار می‌کند.

پژوهشگران دریافتند که به‌ نظر می‌رسد در افراد دچار بی‌خوابی، مکانیسم توجه به‌صورت طبیعی کار ‌می‌کند. اما افراد دچار این وضعیت، سطح پایه‌ی بالاتری از حواس‌پرتی نشان می‌دادند و حروف پرت‌کننده‌ی حواس مزاحمت بیشتری برای آن‌ها ایجاد می‌کردند. بنابراین، ممکن است علت این تأثیر، ایجاد اختلال در مکانیسم کنترل شناختی (فرایند مغزی که آنچه باید به آن توجه کنیم، کنترل می‌کند) باشد. یعنی خواب ضعیف می‌تواند توانایی مغز ما برای تصمیم‌گیری درست در این مورد کاهش بدهد که روی کدام محرک موجود در محیط خود توجه کنیم و موجب شود نسبت‌ به حالت طبیعی به عوامل پرت‌کننده حواس بیشتر توجه کنیم.

ذکر این نکته مهم است که چنین اختلالاتی در فرایندهای شناختی، اگرچه موقت باشد، می‌تواند وظایف یکنواختی مانند رانندگی در مسیری آشنا را دشوارتر و خطرنا‌ک‌تر کند؛ چرا که یک لحظه بی‌توجهی مثلاً نگاه کردن به بیلبوردی جدید می‌تواند موجب شود راننده متوجه عابر پیاده‌ای که وارد جاده می‌شود، نشود؛ بنابراین، هر راننده‌ای باید پیش از سفر به‌خوبی استراحت کند.

برای درک این موضوع که آیا درمان بی‌خوابی به تقویت تمرکز افراد کمک می‌کند، به پژوهش‌های آینده نیاز است. این حوزه‌ی هیجان‌انگیزی از پژوهش است؛ زیرا گزارش‌های پیشین تنها بهبودهای اندکی در سنجه‌های ذهنی عملکرد پس از درمان برای بی‌خوابی نشان داده‌اند.

مطالعه جدید همچنین نشان داد کسانی که شدیدترین علائم بی‌خوابی را داشتند، از نظر تمرکز بر وظیفه و نادیده گرفتن حروف پرت‌کننده حواس بدترین عملکرد را نشان می‌دادند. به گفته‌ی پژوهشگران، از مطالعه آن‌ها می‌توان برای تعیین تأثیر خواب ضعیف روی توانایی تمرکز افراد استفاده کرد.

همه‌ی ما باید از امکان ایجاد اختلال در توجه خود براثر خواب ضعیف مطلع باشیم و تأثیر آن را در زمینه‌های مختلفی نظیر بهره‌وری در محل کار یا تمرکز روی جاده هنگام رانندگی در نظر بگیریم. این‌ یافته‌ها دلیلی دیگری است که امشب کتاب خوبی را برای مطالعه پیش از خواب بردارید و زودتر به خواب بروید.