با دقت در مجموعه روایت که ذیلا می آوریم معنای روایت روشن که در مقام بیان این مطلب است که اگر مومن شیوه اش درست و در مسیر عبودیت خداوند و ولای اهل بیت باشد اما در بین مردم گمنام باشد و او را نشناسند، موردمشورت قرار نگیرد و خواستگاری او به جهت ناشناس بودن قدرش مورد اجابت واقع نشود این تنهایی در مسیر حق را باید غنیمت بداند چون موجب بالا رفتن مقام و منزلت او نزد خداوند خواهد بود هر چند در نزد مردم ناشناس و حقیر باشد در بخش پایانی این حدیث این گونه آمده «و آگاه باش که تو دوستدار ما محسوب نخواهى شد تا [آن گونه باشى ] که اگر تمام مردم شهرت یک صدا بگویند که تو مرد بدى هستى، این گفته دلت را نفشارد و چون گفتند تو مرد نیکوئى هستى، مسرورت نکند. ولى خویش را در منظر کتاب خدا عرضه بدار اگر رهرو راه قرآنى، از آنچه نمى خواهدت مى پرهیزى، به آنچه نیکو مى دارد، مشتاقى و از تهدیدش بیمناکى؛ پس ثابت قدم باش و بشارت باد تو را که به راستى آن سخنان که [به بدى ] در مورد تو گفته اند ضررى به تو نزند.» به بخشی از روایت مورد سوال که مفصل است دقت کنید :
رُوِیَ عَنْهُ ع أَنَّهُ قَالَ لَهُ یَا جَابِرُ اغْتَنِمْ مِنْ أَهْلِ زَمَانِکَ خَمْساً إِنْ حَضَرْتَ لَمْ تُعْرَفْ وَ إِنْ غِبْتَ لَمْ تُفْتَقَدْ وَ إِنْ شَهِدْتَ لَمْ تُشَاوَرْ وَ إِنْ قُلْتَ لَمْ یُقْبَلْ قَوْلُکَ وَ إِنْ خَطَبْتَ لَمْ تُزَوَّجْ وَ أُوصِیکَ بِخَمْسٍ إِنْ ظُلِمْتَ فَلَا تَظْلِمْ وَ إِنْ خَانُوکَ فَلَا تَخُنْ وَ إِنْ کُذِّبْتَ فَلَا تَغْضَبْ وَ إِنْ مُدِحْتَ فَلَا تَفْرَحْ وَ إِنْ ذُمِمْتَ فَلَا تَجْزَعْ وَ فَکِّرْ فِیمَا قِیلَ فِیکَ فَإِنْ عَرَفْتَ مِنْ نَفْسِکَ مَا قِیلَ فِیکَ فَسُقُوطُکَ مِنْ عَیْنِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ عِنْدَ غَضَبِکَ مِنَ الْحَقِّ أَعْظَمُ عَلَیْکَ مُصِیبَةً مِمَّا خِفْتَ مِنْ سُقُوطِکَ مِنْ أَعْیُنِ النَّاسِ وَ إِنْ کُنْتَ عَلَى خِلَافِ مَا قِیلَ فِیکَ فَثَوَابٌ اکْتَسَبْتَهُ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَتْعَبَ بَدَنُکَ وَ اعْلَمْ بِأَنَّکَ لَا تَکُونُ لَنَا وَلِیّاً حَتَّى لَوِ اجْتَمَعَ عَلَیْکَ أَهْلُ مِصْرِکَ وَ قَالُوا إِنَّکَ رَجُلُ سَوْءٍ لَمْ یَحْزُنْکَ ذَلِکَ وَ لَوْ قَالُوا إِنَّکَ رَجُلٌ صَالِحٌ لَمْ یَسُرَّکَ ذَلِکَ وَ لَکِنِ اعْرِضْ نَفْسَکَ عَلَى کِتَابِ اللَّهِ فَإِنْ کُنْتَ سَالِکاً سَبِیلَهُ زَاهِداً فِی تَزْهِیدِهِ رَاغِباً فِی تَرْغِیبِهِ خَائِفاً مِنْ تَخْوِیفِهِ فَاثْبُتْ وَ أَبْشِرْ فَإِنَّهُ لَا یَضُرُّکَ مَا قِیلَ فِیکَ وَ إِنْ کُنْتَ مُبَایِناً لِلْقُرْآنِ فَمَا ذَا الَّذِی یَغُرُّکَ مِنْ نَفْسِکَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ مَعْنِیٌّ بِمُجَاهَدَةِ نَفْسِهِ لِیَغْلِبَهَا عَلَى هَوَاهَا فَمَرَّةً یُقِیمُ أَوَدَهَا «2» وَ یُخَالِفُ هَوَاهَا فِی مَحَبَّةِ اللَّهِ وَ مَرَّةً تَصْرَعُهُ نَفْسُهُ فَیَتَّبِعُ هَوَاهَا فَیَنْعَشُهُ اللَّهُ فَیَنْتَعِشُ وَ یُقِیلُ اللَّهُ عَثْرَتَهُ فَیَتَذَکَّرُ وَ یَفْزَعُ إِلَى التَّوْبَةِ وَ الْمَخَافَةِ فَیَزْدَادُ بَصِیرَةً وَ مَعْرِفَةً لِمَا زِیدَ فِیهِ مِنَ الْخَوْفِ وَ ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ- إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُون ( تحف العقول، النص، ص: 284)
، فرمود: اى جابر! از مردم عصر خویش پنج کردار را غنیمت شمار: 1- اگر حضور یافتى شناخته نشوى. 2- و آنگاه که از میانشان رفتى، از تو نپرسند. 3- و چون در میانشان باشى، جویاى نظرت نشوند. 4- و اگر پیشنهادى دهى نپذیرند. 5- و اگر دخترى از آنان خواهى، ندهند.
و تو را به پنج سخن، پند مى دهم: 1- اگر ستم دیدى، ستم مکن. 2- و چون به تو خیانت کردند، جوابشان را با خیانت مده. 3- اگر تو دروغ پنداشته شوى، برافروخته مشو. 4- و اگر به نکوئى یاد شدى، خوشحال مشو. 5- و چون به بدى یاد شدى بى صبرى مکن، و در گفتار مردم نسبت به خودت، تأمل کن. اگر آن را در خود مشاهده کردى، پس مصیبت افتادن تو از نظر خداى بزرگ و توانا، به سبب برافروختگى تو از حقیقت، مصیبتى گران تر است از ترس اینکه از چشم مردم بیفتى. و اگر بر خلاف گفتار مردم بودى، پس پاداشى است که بدون زحمت صاحب شده اى.
و آگاه باش که تو دوستدار ما محسوب نخواهى شد تا [آن گونه باشى ] که اگر تمام مردم شهرت یک صدا بگویند که تو مرد بدى هستى، این گفته دلت را نفشارد و چون گفتند تو مرد نیکوئى هستى، مسرورت نکند. ولى خویش را در منظر کتاب خدا عرضه بدار اگر رهرو راه قرآنى، از آنچه نمى خواهدت مى پرهیزى، به آنچه نیکو مى دارد، مشتاقى و از تهدیدش بیمناکى؛ پس ثابت قدم باش و بشارت باد تو را که به راستى آن سخنان که [به بدى ] در مورد تو گفته اند ضررى به تو نزند. و اگر به دور از قرآنى پس به کدامین چیز، افتخار مى کنى؟! به درستى که مؤمن به پیکار با نفس خویش عنایت بسیار دارد تا بر خواسته نفسش تسلط یابد.
زمانى، کجى نفس را راست کند و به سبب دلبستگى به خدا با خواسته نفسانى به مخالفت برخیزد و زمانى دیگر، نفس او را بر زمین افکند.
پس مطیع خواسته نفسش شود، آنگاه خدا، او را بر پاى دارد پس به پا خیزد و خدا از او درگذرد و او از خواب غفلت بیدار شود و به توبه و بیم [از خدا] روى آرد تا روشن بینى و آگاهى را افزون کند، چرا که ترسش افزون شده است. و این بدان سبب است که خداوند مى فرماید: «در حقیقت کسانى که از خدا پروا دارند چون وسوسه اى از جانب شیطان به ایشان رسد خدا را به یاد آورند و به ناگاه بینا شوند»