آشنایی با صمغ زدو

صمغ زدو یا صمغ فارسی، صمغ تراوش شده از درخت بادام کوهی با نام علمی Amygdalus scoparia می‎باشد.

صمغ آلو، صمغ آلوچه یا گوجه، صمغ زرد آلو، صمغ هلو، صمغ گیلاس، صمغ آلبالو، صمغ قراصیا را صمغ فارسی می نامند.

انواع درختان نام برده صمغ فارسی ترشح می کنند که به رنگ‎های سفید، زرد و قرمز دیده می‎شود و تنها تفاوتشان با صمغ عربی در این بوده که در آب سرد حل نمی شوند. این صمغ که به نام‎های صمغ زدو و صمغ شیرازی نیز معروف است، مانند سایر صمغ‎ها، به‎هنگام حل شدن در آب، محلول‎هایی چسبنده و ویسکوز تولید می نماید.
 

نامهای دیگر صمغ فارسی در طب سنتی

انگوم، جد، زدو، ازدو، جدو، صمخ قراصیا
 

انواع صمغ زدو

• زدو رو انباری

خرده‌های زدو که در اثر ضربه برای مجزا نمودن پوست ساقه از صمغ به وجود می‌آید و به اندازه‌ی ماش درشت می‌باشد.
 

• زدو جوشی

خرده‌های صمغ ریزتر از زدو روانباری به این نام می‌باشد.
 

• زدو شکری

از خرده‌های جوشی ریزتر بوده و مانند شکر می‌باشد. 1

ترکیبات زدو

صمغ زدو، پلی ساکارید ترشح شده از درخت Amygdalus scoparia Spach است.

صمغ زدو از دو جزء محلول و نامحلول تشکیل شده است که به ترتیب خاصیت حل پذیری و تورم در آب را دارا هستند.

گرانروی صمغ وابسته به تغییرات دما و pH است. بالاترین ویسکوزیته در pH برابر با 2/7 و دمای 24 درجه سانتیگراد است.

همچنین گرانروی با حضور الکترولیتهای قوی تغییر یافت. قابلیت تشکیل امولسیون روغن در آب و پایداری آن با افزایش غلظت صمغ، افزایش یافت.

رفتار حرارتی صمغ با رطوبتهای مختلف توسط دستگاه آنالیز گرماسنج افتراقی (DSC)، مورد مطالعه قرار گرفت و نتایج نشان داد که پروفایل حرارتی نمونه ها گرماگیر است.

با توجه به نتایج بدست آمده از صمغ طبیعی و بومی زدو می توان گفت که این صمغ افزودنی بالقوه ای برای کاربرد در صنعت به عنوان قوام دهنده، امولسیفایر و پایدارکننده است.
 

طریقه مصرف زدو

زدو شبیه صمغ عربی است اما زدو بیشتر مصرف صنعتی و صمغ عربی مصارف خوراکی دارد. 

زدو اخلاط را قطع می‌کند و برای تحریک اشتها و خرد کردن سنگ مثانه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مصارف صنعتی زدو بسیار متنوع است.

صمغ زدو در صنایع نساجی، آهار پارچه، کاغذسازی، چسب، لیتوگرافی، جوهرسازی و همچنین بسیاری از صنایع آرایشی و غذایی به کار می‌رود.

این صمغ به عنوان عامل امولسیون کننده و سوسپانسیون کننده به همراه کتیرا و صمغ عربی در داروسازی به مصرف می‌رسد.

همچنین به علت داشتن خاصیت چسبندگی در قرص‌ سازی نیز کاربرد دارد. 2
 

بازار گیاه

سالانه حدود 700 تن زدو در ایران تولید می‌شود، که از این میزان حدود 400-200 تن صادر می‌گردد.

کشورهای اروپایی از مهم‌ترین خریداران این محصول هستند که صمغ زدو را در صنایع مختلف مصرف می‌کنند و در میان کشورهای اروپایی، فرانسه و آلمان خریداران عمده زدوی ایران هستند.

در میان کشورهای عربی امارات، قطر و پاکستان واردکننده زدوی ایران می‌باشند.

هند نیز در حجم‌های کم و به طور متناوب این محصول را از ایران خریداری می‌کند.     
   
بر طبق آمار 10 ساله‌ی اخیر، بیشترین میزان صادرات زدو با حدود هزار تن در سال 1378، به ارزش 144 هزار 565 دلار و کم‌ترین میزان صادرات سقز با حدود 26 تن در سال 1381 می‌باشد.  
      
صمغ زدو از نظر خواص، بسیار با صمغ عربی شباهت دارد و متاسفانه در اصطلاحات تجاری صمغ زدو به نام صمغ عربی رایج شده است در صورتی که صمغ عربی از شیره‌ی خشک شده‌ی ساقه و شاخه‌های گیاهی به نام آکاسیا استحصال می‌شود.

اما صمغی که از ایران تحت نام صمغ عربی صادر می‌شود، از درخت بادام کوهی استحصال می‌شود و در واقع «صمغ زدو، ZEDO» می‌باشد.

لازم به توضیح است که صمغ عربی نیز محصول تجاری مهمی در کشورهای عربی نیست و دلیل این نامگذاری مصرف زیاد پزشکان قدیم عرب از این نوع صمغ است که به عنوان تسکین‌ دهنده التهابات و خراش‌های پوستی و نرم‌کننده‌ی پوست به کار می‌رود.

از دیگر خواص صمغ عربی عبارت است از: برطرف کننده درد سینه و صاف‌کننده صدا، قطع خونریزی، برطرف‌کننده التهابات رحم، ترمیم‌کننده سوختگی و مقوی بدن. 3
 

خواص درمانی صمغ زدو

طبع صمغ زدو گرم و خشک می باشد.

تسکین سرفه، هربار پنج گرم از آن را نرم بسایید و با آب سرد بخورید. برای تسکسین سرفه های مزمن مفید می باشد.

شفاف کننده پوست، بدین منظور آن را در آب جوش حل نموده و به پوست بمالید. همچنین می توان از خواص جو دو سر برای پوست استفاده نمود.

افزایش دید چشم، مالیدن آن به چشم باعث افزایش دید چشم می گردد.

رفع خارش و جرب پلک چشم

رفع جوش بدن اطفال، بدین منظور آن را در سرکه حل نموده و به بدن بمالید.

تحریک اشتها، کوبیده آن باعث تحریک اشتها می گردد.

درمان مفاصل متورم

ضد انگل

گیاه دیگری که ضد انگل می باشد گیاه راش نام دارد.

مسکن دندان درد

حالت‎دهنده مو و لعاب پوستی

قطع اخلاط لزج

خرد کردن سنگ مثانه

رفع خشونت قصبه ریه

درمان تنگی تنفس

تقویت ذهن

کاربرد های دیگر صمغ زدو

با توجه به خاصیت پایدارکنندگی مناسب، صمغ فارسی می‎تواند تا میزان ۷۵ درصدِ کربوکسی متیل سلولز (CMC) در مایونز جایگزین شود بدون آنکه در پذیرش کلی و ویژگی‎های حسی مایونز تولید شده تغییری رخ دهد.

کاربرد موثر این صمغ در بهبود خواص رئولوژیکی خمیر نان تافتون، همچنین پایدارسازی سیستم شربت خاکشیر در برابر ترسیب، بهبود خواص بافتی، ارتقای ویسکوزیته و کاهش سینرسیس در ماست پروبیوتیک کم چرب، و جایگزینی نسبی آن با ژلاتین (بخش نامحلول در آب صمغ فارسی) در محصول پاستیل به اثبات رسیده است.

صمغ فارسی به‎دلیل خاصیت چسبندگی در قرص‎ سازی، رنگ ‎سازی، نساجی (به‎عنوان مثال برای آهار دادن پارچه) و یا عایق کردن سطح لنج ها و قایق ها برای جلوگیری از نفوذ رطوبت استفاده می شود.

صمغ فارسی می‎تواند به‎عنوان ماده پایه در تولید چسب‎های مایع (Liquid Glue) و دیگر چسب‎های صنعتی  مورد استفاده قرار گیرد.

از این صمغ طبیعی و غیرسمی می‎توان به‎عنوان چسب در قسمت چسبنده تمبر پستی استفاده نمود؛ با خشک بودن سطح تمبر پستی، خاصیت چسبندگی وجود نداشته اما به‎محض مرطوب نمودن سطح تمبر، چسبندگی ایجاد می‎گردد.

در تولید زغال قالبی یا زغال فشرده نیز می‎توان از صمغ فارسی به‎عنوان چسب زغال استفاده نمود.

به ‎دلیل خاصیت چسبندگی بالای صمغ فارسی و قیمت مناسب آن، کاربرد این صمغ در فرمولاسیون انواع کود گیاهی و نیز تولید خوراک دام رو به افزایش است.

موارد احتیاطی و منع مصرف

مضراتی برای زدو یافت نشده و بیشتر جنبه ی صنعتی دارد. 4

پی نوشت:
1.www.namagard.com
2.www.drsaina.com
3.www.tavare.com
4.www.farcolloid.ir