خوش بینی و بدبینی همان حسن ظن و سوء ظن مى باشد.
میزان بدبینی و خوش بینی یقین داشتن به بدی کسی می باشد؛ یعنی، تا انسان یقین به بدی کسی نداشته باشد حق ندارد به او بدبین شود، بلکه باید نسبت به او خوش بین باشد. در روایتى على(ع) مى فرمایند: «به کلمه ای که از (دهان) کسی خارج می شود و تو برایش احتمال خیری می یابی گمان بد مبر»، (میزان الحکمه، ج 5، ص 623، ر 11226، نشر مکتب الاعلام الاسلامى، چاپ اول، سال 1362 ه. ش). تا برای کلام یا کار کسی احتمال خیری یافت مى شود نباید به آن گمان بد برد. یعنی گمان بد و بدبینی وقتی رواست که انسان یقین به بدی داشته باشد و گرنه باید خوش بین باشد.
سوء ظن یکی از گناهان و محرمات می باشد و اگر کسی به صرف دیدن یا شنیدن چیزی به کسی گمان بد ببرد مرتکب حرام شده است. البته تذکر این نکته لازم است که درباره پاره اى از مسایل اجتماعی، امنیتی و سیاسی که مربوط به حفظ نظام و مصالح اسلام و مسلمین است، احتیاط را نباید از دست داد. مثلاً اگر با موردی برخورد کردیم که به گمان ما مرکز ترویج فساد و مواد مخدر و… می باشد اینجا جای احتمال خیر دادن نیست و باید مورد را از راه قانونی گزارش داد. روایت پیش گفته و مانند آن ناظر به رفتارهای شخصی افراد می باشد. در رفتارهای شخصی و روابط عادی زندگی افراد با یکدیگر ملاک و میزان خوش بینی و بدبینی همان یقین داشتن به بدی افراد است.
سوء ظن و بدگمانی بی مورد آثار فردی و اجتماعی و معنوی زیانباری به دنبال دارد و به همین دلیل در دین مقدس اسلام، به آن توجه ویژه ای شده و اهل ایمان را سخت از آن برحذر داشته اند.
بدگمانی به دیگران سرچشمه گناهان بزرگی چون تجسّس از کار و حال دیگران، غیبت، تهمت، حسادت و کینه توزی نسبت به دوستان و اهل ایمان می گردد و لذا خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: «ای مؤمنان! از بسیاری از گمان ها بپرهیزید. به راستی که برخی از گمان ها، گناه می باشد و نیز تجسس و غیبت نکنید، آیا کسی از شما دوست دارد گوشت برادر مرده خود را بخورد؟»، ( حجرات، آیه 12).