با سلام و سپاس از اینکه مرکز ما را برای پاسخ و راهنمایی برگزیده اید، پرسشگر گرامی، خیال پردازی یک مکانیسم دفاعی بدن است که اگر درست و به جا استفاده شود مفید و کارآمد خواهد بود.چنان چه آن کارهای مهمی که می خواهید انجام دهید، متناسب با توانایی ها و استعدادهای شما بود و از واقعیت دور نبود، این یک حالت طبیعی است و حتی باعث میشود به شما انگیزه ، حرکت و امید دهد تا شما به سمت اهدافتان حرکت کنید و حتی به اهدافتان دست یابید.و حتی این خیال پردازی ها منشا آگاهی و اطلاع فرد میشود و افراد میتوانند با آن ببینند و به کشف و اختراع دست بزنند یا آثار هنری و ادبی خلق کنند.
ولی اگر کارهای مهمی که در سر دارید از واقعیت دور باشد و متناسب با توانایی و استعداد شما نباشد و حالت افراط گونه به خود گرفته باشد، در این زمان است اگر مدت زیادی از زندگیتان صرف این خیال پردازی ها شود ، باید به خودتان هشدار دهید چرا که در این صورت شما واقعیت و خیال را باهم اشتباه میگیرید و از هرگونه تلاش و کوشش برای رسیدن به خیالی که در ذهنتان داشتید، باز میمانید.
همچنین شما باید بدانید که اگر خیال پردازی ها به افراط کشیده شوند و از مرز خود خارج شوند ، دارای عوارض و زیان هایی خواهند بود. این عوارض میتواند هم در جسم، در روان، در جنبه عاطفی و…باشد. در زیر به عوارض آن اشاره خواهم کرد:
–  در جنبه جسمی: خیال پردازیهای افراط گونه باعث میشود، فرد از فعالیت های بدنی عقب بیفتد، چون افراد بی تحرک در جایی می نشینند و در عالم انزوای خویش اند و فقط در تخیلات خود سیر میکنند.
– در جنبه روانی: باعث میشود افراد را در هجومی از فکر و خیال رها کرده و امکان تمرکز و دقت را از فرد میگیرد و این امر حتی تا جایی پیش میرود که زمینه ساز برخی از بیماری های خیالی میشود( تداوم ان میتواند فرد را به اسکیزوفرنی بکشاند). خیال پردازی شاید گاهی اوقات مفید باشد، اما باز هم یک حالت ناسالم به حساب می آید؛ چون افراد را به توهم میکشاند و از واقعیت دور میکند. انرژی روانی را کاهش میدهد و به جای بکارگیری تدبیر جهت حل مساله، نوعی ارضای مجازی را برای فرد بوجود می آورد.
– در جنبه عاطفی: خیال پردازی گاهی ممکن است حالات هیجانی را برای فرد ایجاد کند که شخص را از
حالت تعادل خارج سازد. مثلا فرد خود را قهرمانی بر فراز قله ولی در حال سقوط میبیند. خیال پردازی میتواند احساس شرم و گناه را افزایش دهد، شخصیت عاطفی را سست کند و فرد با حالت خیالی چیزی را زیباتر و بهتر از عالم واقعی ببیند. ارتباط فرد را با محیط و دیگران ناموزون میکند.
– در جنبه اجتماعی: بزرگترین خطر خیال پردازی این است که فرد را از دنیای واقعی دور میکند و فرد از روبرو شدن با زندگی و مشکلات آن عاجز و هراسان میشود و عقب نشینی میکند. چنین شخصی با مردم رابطه دوستی ندارد و حتی روابط ممکن است کینه توزانه و خصمانه باشد.
– و علت آخر ، افراد خیال پرداز نیروی خود را صرف خیال پردازی میکنند ، در نتیجه توان آن را ندارند و یا نمی کوشند که به خواسته هایشان برسند.در برابر عقاید مختلف می مانند و توان دفاع از فکر خود را ندارند. بنابراین شاید فرد از طریق خیال پردازی، به لذت هایی برسد اما باید آن را خطرناک ترین حالت برای  افراد به حساب آورد.
در زیر به برخی علل و عوامل خیال پردازی اشاره میکنم:
–  پرخواهی و پرتوقعی و عدم آشنایی به محدودیت ها و حقایق موجود زندگی
– دور شدن از جمع و انزواطلبی
– نرسیدن به چیزهایی که خواسته و توقع فرد بوده است.
– اختلالات روانی
– وجود تضاد و تعارض در زندگی به گونه ای که قابل حل نباشد.
– غرق شدن در ادبیات ، رمان و شعر و…
– محرومیت ها: مثلا کسانی که در زمان کودکی، خواهش ها و آرزوهایی داشته اند و برآورده نشده، در نتیجه به مرور زمان به خیال پردازی می پردازند.
–  شکست: کسانی که در مسیر زندگی دچار شکست و ناکامی شده اند و مزه تلخ آن را چشیده اند و یا در سر راه رشد خود دچار سرخوردگی هایی شده اند و نتوانستند در ذهن خودآن را حل و یا توجیه کنند، دچار این وضعیت می شوند.
– عامل حسادت: کسانی که احساس محرومیت از محبت را دارند که به صورت بدخواهی بروز میکند.و این عامل فرد را به خیال پردازی میکشاند
– احساس حقارت: کسانی که دائما در معرض مقایسه بوده اند و از اینکه نمیتوانند با دیگران رقابت کنند دچار احساس حقارت میشوند و فرد  را به عالم خیال پردازی میکشاند.
راهکارهای درمان:  برای درمان خیال بافی های افراطی توجه به نکات و عمل به راهکارهای زیر ضروری به نظر میرسد لذا برای رهایی از این مشکل کمر همت ببتدید و با تلاشی مضاعف به مبارزه با آن بپردازید.
1-    همواره بدانید انسان موجودی با اراده و مختار است و همانطور که نمی گذارد هر کسی به حریم شخصی و خانوادگیش نفوذ کند ، باید با اراده خودش از نفوذ افکار و اندیشه های مزاحم و خیالی در ذهنش نیز جلوگیری نماید وکنترل افکار و اندیشه های خود را در دست خود داشته باشد.
  2- یکی دیگر از تکنیکهای موثر در این باره اینست که کشی به مچ خود ببندید و با شروع خیالپردازی آن کش را کشیده و رها کنید طوری که اندک سوزشی بدستتان وارد شود آنگاه شروع به شمارش معکوس نمایید مثلا یک عدد پیچیده مثل 6589234را انتخاب کنید و سعی نمایید هفت هفت تا از آن کم کنید تا به صفر برسید.
3- تکنیک موثر دیگر اینست که وقتی استارت خیال پردازی در ذهنتان زده شد بلافاصله کش را گرفته و رها کنید و به فکری که   قبل از این فکر خیال پردازانه به ذهنتان آمد و باعث شد که شما این دست به کار این فکر شوید را بیابید و بعد از یافتن آن به فکری که قبل از آن به ذهنتان آمد و باعث شد که این فکر به ذهنتان بیاید فکر کنید و همینطور به فکرهای قبلی بپردازید  با اینکار کم کم کنترل فکر خود را بدست خواهید آورد البته اینها تکنیکهایی هستند که باید زیر نظر روان درمانگر و در طی چندین جلسه انجام شوند
4- استفاده از تکنیک حواست را جمع کن : این شیوه ممکن است ظاهراً ساده به نظر بیاید، ولی در عین حال بسیار مؤثر است. هنگامی که حواستان پرت می شود و ذهنتان سرگردان است، مرتب به خودتان هشدار دهید که حواست را جمع کن. این روش کم کم سبب می شود که توجه شما به موضوع مورد نظرتان جلب شود.برای مثال، هنگامی که در کلاس هستید و ذهن شما را کنفرانس کلاسی، تکالیفی که دارید، تاریخ، ساعت صرف غذا و یا هر چیز دیگری پر کرده، به خودتان بگویید: حواست را جمع کن و به کنفرانس توجه کن. به هر حال تا حدی که ممکن است اجازه ندهید تمرکزتان به هم بریزد. و دوباره این هشدار را پیش خودتان تکرار کنید: حواست را جمع کن. هنگامی که افکار مزاحم خود را پیدا کردید، کم کم با تکنیک حواست را جمع کن به حال بر می گردید. اگر یک شخص معمولی باشید، ممکن است این عمل را صدها بار در هفته انجام دهید. ولی طی روزهای آینده مدت زمانی که افکار خاصی درذهن شما می ماند، طولانی تر می شود، یا به عبارت دیگر تمرکزتان در مورد موضوعی خاص بالا می رود. بنابر این باید صبور باشید تا شاهد پیشرفت های خود در این زمینه باشید.
5- یکی از بهترین راههای غلبه بر خیالبافی های افراطی ،تنها نبودن و جابجایی مکانی است ، یعنی به محض شروع افکار خیالی ، مکان خود را تغییر دهید . سعی نمایید خیلی تنها نباشید ،خصوصا در مواقع هجوم افکار خیالی ،زیرا تنهایی بهترین محرک برای ایجاد افکار خیالی می باشد . قبل از شروع این خیالات خودتان زمینه بروز آن را از بین ببرید .
5- فرصتی برای افکار و خیالات مزاحم : در طول روز ، زمان ویژه ای را به فکر کردن درباره مسائل وخیالاتی که به ذهن شما خطور می کنند و تمرکزتان را به هم می زنند اختصاص دهید. به طور مثال ساعت 30/ 4 تا 5 بعد از ظهر زمانی است که شما می توانید به این خیال پردازی بپردازید. هنگامی که این افکار مزاحم در طول روز به ذهن شما خطور کرد و باعث نگرانی شما شد، به یاد آورید که زمان ویژه ای را برای آنها در نظر گرفته اید و اجازه دهید که از ذهن شما خارج شوند. کسانی که از این روش استفاده کرده اند، توانسته اند 35 درصد از افکار مزاحم را در طول 4 هفته در خود کاهش دهند. این تغییر بزرگی است.
6- موقعیت هایی که این گونه افکار و خیالبافی ها بیشتر به سراغ شما می آید را شناسایی و از رفتن به این مکان ها خودداری کنید .
7- از خیالپردازی خود به درستی و آگاهانه استفاده نمایید؛ زیرا در این صورت است که متوجه این موضوع می­شوید که از زندگی خود چه می­خواهید. از خیال می­توان به عنوان یک ابزار تعیین کننده هدف برای خود استفاده کرد.
8- ورزش را جزء ضرورى ترین فعالیت هاى خود قرار داده هر روز حداقل نیم ساعت الى یک ساعت ورزش کنید. (هر ورزشى که مورد علاقه شماست)
9- روابط اجتماعى خود را افزایش دهید مثلاً شرکت در مجالس عمومى مثل مجالس جشن یا مجالس مذهبى.
10- سعى کنید هیچگاه بیکار نباشید و با برنامه ریزى براى اوقات شبانه روزى خود همه اوقات خود را به نحوه صحیح و منطقى پر کنید زیرا یکى از دلایل اینکه این خیالپردازی به ذهن خطور مى کنند بیکارى است.
11 – سعی کنید از چنین تکنیک هایی که مفید و مؤثر به نظر می رسند، استفاده کنید و حداقل به مدت یک هفته آنها را به طور صحیح به کار ببندید. اگر متوجه تغییرات کمی شدید، پیشنهاد می شود تمرینات خود را ادامه دهید، چون در تمرکز ذهن شما مؤثر خواهد بود ولی اگر علی‌رغم عمل به این راهکارها، نتیجه‌ای نگرفتید لازم است حضوراً به روان‌شناس یا روان‌پزشک مراجعه نمایید.