درباره شعر معروف “هـــا علیّ بشرٌ کیف بشـر “

در زادگاه او به سبب اشتهارش به زنوزی و خویی اختلاف هست، برخي او را متولد زنوز و پرورش یافته در خوی دانسته اند. سال ولادت او را باید 1182 هجري تخمین زد، ملامهرعلی تحصیلات ابتدایی را در خوی به انجام رسانید، سپس برای ادامه تحصیل به عراق و خراسان و اصفهان سفر کرد و بسیاری از علوم را فراگرفت. او به نجوم علاقه‌ای وافر داشت و خطاطی هم می‌کرد. در اواخر عمر به تبریز رفت و بدین سبب به ادیب تبریزی نیز شهرت یافت.

نادرمیرزا قاجار (متوفی ۱۳۰۳) در “تاريخ وجغرافياي تبريز” ضمن گزارش تحصیل خود در صرف و نحو و لغت نزد ملامهرعلی، از او با عنوان «دبیری کهنه ادیب… با قدی خمیده» یاد کرده است.

ميرزا حسن زنوزي نيز او را با اوصافی چون حکیم ، منجم ، عالم و عارف وصف کرده است. معیشت ملامهرعلی با پریشانی و عسرت توأم بود. چون از وی رفتارهاي خلاف عرف سر می‌زد، و از حیث لباس و خوراک مراعات ظاهر و آداب روحانیت را نمی کرده، بعضی او را به ملامتیگری منسوب داشته‌اند. جمعی دیگر نیز از او کشف و کرامت نقل کرده‌اند.

از او اشعار فارسی و ترکی و عربي بجاي مانده، اشعار ترکی او را به سبب احتوای بر معانی لطیف عاشقانه و نیز بیان موضوعات حکْمی و فلسفی عالی شمرده‌اند، ولي عمده شهرتش به سبب قصیده مدحیّه یا غدیریّه اوست، با مطلع:

ها علیٌّ بشرٌ کیف بشر؟ / ربُّهُ فیه تجلّی وظهر

ابيات اين قصيده در منابع مختلف به اختلاف بین بیست تا چهل بیت، وبا تقدم و تأخر بسیار گزارش شده واز زمان سروده شدن مورد توجه و اقبال فضلا و شعرا و مخصوصاً اهل منبر واقع شد ومتأخرين تضمينها و تخميس هاي متعددي بر آن نگاشته اند.

همچنین وی قصیده لطیف وکوتاهی در هجده بیت به فارسی و درمنقبت پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم با این مطلع دارد:

«لا» استعاره‌ای زجلال محمد است / «الاّ» کنایه‌ای ز جمال محمد است.

روايت ارائه شده در اينجا، برگرفته از جنگ موسی بن حسن کرکري ليوارجاني است که در اواخر سده 13 کتابت و استنساخ شده، و مشتمل بر 41 بيت است.

هادی مکارم