در آیه ۵۴ سوره بقره امر به کشتن یکدیگر شده است منظور و مراد خداوند چیست ؟

عبارت« فاقتلوا انفسکم» در آیه 54 سوره بقره آمده است . بعد از نجات بنی اسرائیل از چنگال فرعونیان و غرق شدن آنها در نیل موسی (علیه السلام ) ماموریت پیدا میکند برای گرفتن الواح تورات ،مدت سی شب به کوه طور برود ، ولی بعداً برای آزمایش مردم ، ده شب تمدید می گردد ، سامری که مردی نیرنگ باز بود از این فرصت استفاده کرده ، از طلا و جواهراتی که نزد بنی اسرائیل از فرعونیان به یادگار مانده بود ، گوساله ای می سازد که صدای مخصوص از آن به گوش می رسد و بنی اسرائیل را به پرستش آن دعوت میکند ،اکثریت قاطع بنی اسرائیل به او می پیوندند ، هارون (ع) جانشین و برادر موسی (ع) با اقلیتی بر آیین توحید باقی می مانند اما هر چه می کوشند دیگران را از این انحراف بزرگ باز گردانند ، توفیق نمی یابند ، بلکه چیزی نمانده بود که خود هارون را هم از بین ببرند . موسی (ع) پس از بازگشت از کوه طور از مشاهده این صحنه ، شدیداً ناراحت می شود و آنها را سخت ملامت می کند آنها متوجه زشتی کار خود می شوند و در صدد توبه بر می آیند ، موسی (ع) از طرف خداوند پیشنهاد یک توبه بی سابقه به آنها می دهد . پرستش گوساله سامری کار کوچکی نبود ، ملتی که بعد از مشاهده آن همه آیات خدا و معجزات پیامبر بزرگشان موسی (ع) همه را فراموش کنند و با یک غیبت کوتاه پیامبرشان به کلی اصل اساسی توحید و آئین خدا را زیر پا گذارده بت پرست شوند اگر این موضوع برای همیشه از فخر آنها ریشه کن نشود ، وضع خطرناکی به وجود خواهد آمد و بعد از هر فرصتی مخصوصاً بعد از مرگ موسی (ع) ممکن است تمام آیات دعوت او از میان برود ، و سرنوشت آیین او به کلی به خطر افتد، در اینجا باید شدت عمل به خرج داده شود و هرگز تنها با پشیمانی و اجرای صیغه توبه بر زبان نباید قناعت گردد ، لذا فرمان شدیدی از طرف خداوند صادر شد که در تمام طول تاریخ پیامبران مثل و مانند ندارد و آن این که ضمن دستور توبه و بازگشت به توحید ، فرمان اعدام دسته جمعی گروه کثیری از گنهکاران به دست خودشان صادر شد . این فرمان به نحو خاصی می بایست اجرا شود یعنی خدو آنها باید شمشیر به دست گیرند و اقدام به قتل یکدیگر کنند که هم کشته شدنش عذاب است و هم کشتن دوستان و آشنایان طبق نقل بعضی روایات موسی( علیه السلام) دستور دارد در یک شب تاریک تمام کسانی که گوساله پرستی کرده بودند غسل کنند ، کفن بپوشند و صف کشیده شمشیر در میان یکدیگر نهند 1.
تفسیر مجمع البیان ، مرحوم طبرسی ،ذیل آیه مورد بحث ، بحار الانوار ، مرحوم مجلسی ،جلد 13 ،صفحه 198.
ممکن است چنین تصور شود : چرا این توبه با این خشونت انجام گیرد ؟ آیا ممکن نبود خداوند توبه آنها را بدون این خونریزی قبول فرماید ؟ پاسخ به این سوال از سخنان بالا روشن می شود زیرا مساله انحراف از اصل توحید و گرایش به بت پرستی مساله ساده ای نبود که به این آسانی قابل گذشت باشد آن هم بعد از مشاهده آن همه معجزات روشن و نعمت های بزرگ خدا اگر مساله گوساله پرستی ، ساده تلقی می شد شاید سنتی برای آیندگان می گشت به خصوص این که بنی اسرائیل به شهادت تاریخ ، مردمی پر لجاجت بودند لذا باید چنان گوش مالی به آنها داده شود که خاطره آن در تمام قرون و اعصار باقی بماند و کسی هرگز بعد از آن به فکر بت پرستی نیفتد و شاید جمله (ذلکم خیر لکم عند بارئکم ) یعنی این کشتار نزد خالقتان برای شما بهتر است اشاره به همین معنی باشد (1)
در کتاب تفسیر در«المنثور از جلال الدین سیوطی» است که علی (ع) در ذیل آیه فرمود : بنی اسرائیل از موسی (ع) پرسدند توبه ما چیست؟ فرمود به جان یکدیگر بیفتید و هم دیگر را بکشید پس بنی اسرائیل کارد برداشته ، برادر، برادر خود را و پدر فرزند خود را بکشت ،و باکی نکرد از این که چه کسی در جلو کاردش می آید تا 70 هزار نفر کشته شدند پس خدای تعالی به موسی (ع) وحی کرد : بایشان دستور ده : دست از کشتار بردارند که خدا هم کشته ها را آمرزید و ه از زنده ها درگذشت (2)
ودر تفسیر قمی از معصوم نقل شده که فرمود : وقتی موسی ا زمیانه قوم به سوی میقات بیرون شد و پس از انجام میقات به میانه قوم برگشت ودید که گوساله پرست شده اند بایشان گفت ای قوم شما به خود ظلم کردید که گوساله پرستید، اینکه باید که توبه به درگاه آفریدگار خود برید ، پس به کشتار یکدیگر بپردازید ، که این بهترین راه توبه شما نزد پروردگارتان است پرسیدند : چطور خود را بکشیم ؟ فرمود صبح همگی با کارد یا آهن در بیت المقدس حاضر شوید، هم اینکه من به منبر بنی اسرائیل بالا رفتم ، روی خود را بپوشانید ، که کسی کسی را نشناسید ، آنگاه یکدیگر را بکشید فردای آن روز هفتاد هزار نفر که گوساله پرستیدند در بیت المقدس جمع شدن هم اینکه نماز آنها و موسی تمام شد، موسی به منبر رفت و مردم به جان هم افتادند تا آنکه جبرئیل نازل شد و گفت : به ایشان فرمان بده : دست از کشتن بردارند ، که خداتوبه را پذیرفت و چون دست برداشتند دیدند ده هزار نفرشان کشته شده (3)
منابع:
1- تفسیر نمونه ، آیه الله مکارم شیرازی، ج 1،ص 308- 303 ،چاپ دار الکتب الاسلامیه (ویرایش جدید ).
3و2) تفسیر المیزان ،علامه طباطبایی، ج 1،ص288 و 289 ،چاپ و نشر انتشارات اسلامی .
به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی