در جنگ خندق، مشرکان مدینه را از سمت بالا و پایین محاصره کردند و بر مسلمانان تاختند به گونه ای که دل ها به گلوگاه رسید، و در آن هنگام بود که مؤمنین آزمایش شدند، و سخت متزلزل گشتند[ احزاب، آیه 10 و 11.]. در این کارزار سخت، از صف مشرکان، عمرو بن عبدود هماورد خواست و جز علی(علیه السلام) کسی به میدان نرفت و در نهایت عمرو بن عبدود به دست او کشته شد. ربیعة بن مالک السعدی می گوید: نزد حذیفة بن الیمان (یار یمنی پیامبر و راز دار آن حضرت)[ اسدالغابة، ج1، ص 468؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج3، ص 494.] رفتم و گفتم: ای ابا عبداللّه ما درباره علی(علیه السلام) و مقامات و فضایل او سخن می گوییم. اهل بصره می گویند: شما درباره علی(علیه السلام) گزاف می گویید. آیا در این باب سخنی می آوری؟ حذیفه پاسخ داد: «سوگند به آن که جانم در دست اوست، اگر همه اعمال امت محمّد از روز بعثت تا قیامت را در یک کفه ترازو جای دهند و عمل علی(علیه السلام) را در کفه دیگر، اعمال علی(علیه السلام) بر کردار ایشان سنگینی خواهد کرد» ربیعه گفت: این باور نکردنی است. حذیفه گفت: «ای فرومایه! چگونه باور نکردنی است؟ ابوبکر و عمر و حذیفه و همه یاران پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در هنگامی که عمرو بن عبدود مبارز می خواست کجا بودند؟ همه از نبرد با او سر پیچیدند جز علی(علیه السلام). او بود که با عمرو جنگید و او را کشت. سوگند به آن که زندگیم در کف اوست، عمل آن روز علی(علیه السلام) از اعمال همه یاران پیامبر و امت او تا قیامت، فزون تر است.»[ شرح نهج البلاغه، ج 19، ص 60؛ الارشاد، ج1، ص 103؛ نهج الحق، ص 249 و 250.]
در پاسخ به این پرسش چند نکته لازم به یادآوری است:
1. پیکار امیرمؤمنان(علیه السلام) با عمرو بن عبدود، قرار گیری نماد اسلام با نماد شرک و کفر بود و پیروزی یا شکست هر یک بسیار تعیین کننده تلقی می شود ازاین رو پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
«بَرَزَ الْاسْلامُ کلُّهُ الَی الشِّرْک کلِّهِ»[ قندوزی، ینابیع المودة، ص 94 و 95؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج3، ص 136.]؛ «تمام اسلام با تمام کفر روبه رو شده است».
ازاین رو علی(علیه السلام) زمانی که عمرو بن عبدود را از پا در آورد؛ اسلام را نجات داد.
پس وقتی می گوییم اگر شمشیر علی نبود اسلامی نبود، معنایش این نیست که شمشیر علی(علیه السلام) آمد به زور مردم را مسلمان کرد؛ معنایش این است که اگر شمشیر علی(علیه السلام) در دفاع از اسلام نبود دشمن ریشه اسلام را کنده بود همچنان که اگر مال خدیجه نبود فقر، مسلمین را از پا درآورده بود.
2. امیرمؤمنان(علیه السلام) زمانی که بر عمرو بن عبدود چیره شد، به دلیل آب دهان انداختن به سیمای حجت خدا، او را نکشت و مدتی از او دور شد.
او خدو انداخـت در روی علـی افتخـار هـر نبــیّ و هـر ولــیّ
آن خدو زد بر رخی که روی ماه سجده آرد پیش او در سجده‌گاه
در زمان انداخت شمشیر آن علی کـرد او انـدر غزاش کـاهلـی
ابن شهر آشوب، ماجرای جسارت کردن عمرو بن عبدود و آب دهان انداختن به امیرمؤمنان(علیه السلام) را این گونه نقل می کند: «هنگامی که بر عمرو بن عبدود چیره شد، او را نکشت و از وی دور شد… چون نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آمد، علت را پرسید؛ گفت: به مادرم دشنام داد و تف به صورتم انداخت، این بود که ترسیدم اگر او را در آن حال بکشم برای رضای خاطر خود کشته باشم، به همین جهت به حال خودش واگذاشتم تا خشمم فرو نشست، آن گاه او را در راه خدا کشت»[ مناقب، ج 2، ص 115.].
گفت من تیغ از پی حق می‌زنم بنده‌ی حقـم نه مأمـور تنـم
شیر حقـم، نیستم شیــر هــوا فعل من بر دین من باشد گوا
3. امیرمؤمنان(علیه السلام) در همه جنگ ها، بر رعایت قواعد جاری یک نبرد جوانمردانه پایبند و خود زبان زد فتوت و مردانگی در پیکارها بود، بدیهی است دشمن را باید از پای درآورد و او را کشت؛ امام نیز همان گونه عمل کرد.
امام هرگز همچون رفتاری که دشمن نسبت به پیکر شهدای اسلام روا می داشتند؛ تن نداد و بینی و گوش و اعضا و جوارح حریف را نبرید؛ مانند رفتاری که ابوسفیان و همگنانش با یاران رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) داشتند و پیکر حمزه را مثله کردند. امام درباره مجازات قاتل خود می فرمود:
«در مقابل ضربتی که زده ضربتی به او بزنید. دست و پا یا گوش و بینی او را مبرید که از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که گفت: «از مثله کردن بپرهیزید حتی اگر سگ گیرنده باشد»[ روضة الواعظین، ج1، ص 137.].
4. مهم ترین پاسـخ، درنگ در مـورد پسنـد بودن شجاعـت و رفتـار امیرمؤمنان(علیه السلام) در نگاه پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) است؛ نبردی با شکوه که افضل از عبادت ثقلین شمرده می شود و می فرماید:
«ضربة علی خیر من عبادة الثقلین»[ تفتازانی؛ شرح المقاصد، ج 5، ص 295؛ میر سید شریف، شرح المواقف، ایجی، ج 8، ص371.]؛ «ضربت علی(علیه السلام) برابر با عبادت جن و انس است».