پاسخ: مقدمه
در روایات ائمه معصومین علیهم السلام بعضی از اعمال وارد شده که با انجام آنها همه گناهان انسان بخشیده می شود ، وانسان مانند کسی می شود که از مادر متولد شده است در اینجا به چند نمونه از این روایات اشاره می کنیم :
1 . حج
امام صادق (ع ) می فرماید :
حاجیانی که بازمی گردند سه دسته اند : دسته ای از آتش آزاد می شوند، و دسته ای از گناهان خود خارج می گردند مانند روزی که از مادر متولد شده اند، و دسته سوم با مصونیت مال و عیال برمی گردند و این کمترین بهره ای است که عاید حاجی می شود .
رسول خدا (ص ) می فرماید :
حج ، پاداشش بهشت است ، و عمره کفاره هر گناه است .
2 . روزه در ماه مبارک رمضان
ماه رمضان ماهی است که خداوند روزه آن را واجب کرده بر شما ، هرکس از روی ایمان و فرمانبری روزه بگیرد گناهانش بخشیده میشود مانند روزی که از مادرش متولد شده است. ( وافی جلد 7 صفحه 55 باب 58 )
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به جابر بن عبدالله انصاری فرمودند : ای جابر ، این ماه رمضان است ، هرکسی روزه بگیرد و مقداری از شب آن را به عبادت مشغول شود و شکم و شهوت و زبانش را نگهدارد ، خارج میشود از گناهان همچنان که ماه تمام میشود . پس جابر سئوال کرد : ای رسول خدا ، چه گفتار زیبایی است ! رسول خدا (ص) فرمودند : ای جابر ، و این شرائط ، بسیار سخت است. وافی جلد 7 صفحه 55 باب 58
3 . شهادت در راه خدا
پیامبر خدا (صلی الله و علیه وآله) می فرمایند: [با] نخستین قطره خونى که از شهید ریخته مى شود، همه گناهان او بخشوده مى شود، مگر قرض. (کنز العمّال، ح 11109)
نکته ای که از روایات استفاده می شود برای تکمیل موضوع بخشیده شدن گناهان شهیدان ، این است که همه ی گناهان شهید آمرزیده می شود به جز حق الناس؛ البته ممکن است خداوند به نوعی در دنیا یا آخرت زمینه بخشش حق الناس افرادی مانند شهدا را فراهم آورد. مثلا در دل فرد صاحب حق بیندازد که آن شهید را ببخشد یا در قیامت با دادن اجر و ثواب به صاحب حق زمینه بخشش او را فراهم آورد، چه این که بر اساس نص قرآن، شهید مهمان خدا است و نزد او تا ابد روزی می خورد.
در نتیجه میتوان بیان نمود که خداوند به طور مستقل و بدون رضایت صاحب حق چنین کاری را در حق هیچ بنده ای انجام نخواهد داد (یا لا اقل دلیلی قطعی در این باره در دست نیست) چرا که حق الناس حق شخصی در برابر شخصی است.
4 . جهاد در راه خدا
قالَ رَسوُلُ اللهِ (صلّی الله علیه و آله و سلّم) مَثَلُ المجاهدِینَ فی سبیلِ اللهِ کَمَثَلِ القائِمِ القانتِ لایَزالُ فی صَومِهِ وَ صَلَوتهِ حتّی یَرجعَ إلی أهلِهِ وقال (صلّی الله علیه و آله و سلّم) اِذا خَرَجَ الغازی مِن عَتَبَهِ بابِهِ بَعَث اللهُ مَلَکاً بِصَحِفَهِ سَیئاتِهِ فَطَمسَ سَیّئاتهُ.( جامع أحادیث الشیعه، ج 13، ص 8. )
پیغمبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: مثل کسی که جهد می‌کند در راه خدا مثل شخصی است که همواره با خضوع در حال نماز خواندن و روزه گرفتن است تا به خانه‌اش برگردد و فرمود کسی که از آستانة خانه‌اش برای جنگیدن در راه خدا قدم بیرون نهد خداوند ملکی را می‌فرستد تا همة گناهان را از پروندة‌ اعمالش پاک کند.
عَن ابی عبدالله(علیه السّلام)قال: قال النبی(صلی الله علیه و آله و سلّم) أغزُوا تُورِثُوا أبناءَکُم مجداً.( أمالی شیخ صدوق، ص 364. )
امام صادق می‌فرماید که پیغمبر گرامی فرمود: دیدگان همه در روز قیامت گریان خواهد بود مگر سه دیده؛ دیده‌ای که شب هنگام در راه خدا به خواب نرود و دیده‌ای که از ترس خدا گریان شود و دیده‌ای که از محارم خدا چشم بربندد.
5 . زیارت امام حسین علیه السلام
امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: به درستی که چون شخصی به قصد زیارت حسین ـ علیه السلام ـ از خانه اش خارج شود، در همان قدم اول گناهانش آمرزیده می‌‌شود، سپس پیوسته با هر قدم پاک و پیراسته می‌‌شود تا نزد قبر برسد.(شیخ صدوق، کامل زیارات، (منتخب با ترجمه)، ص 294، تصحیح، امینی، عبدالحسین، نشر میقات، چاپ اول، تهران، 1365 ش.)
امام موسی کاظم ـ علیه السلام ـ فرمود: کمترین ثوابی که نصیب زایر حسین ـ علیه السّلام ـ در کنار شط فرات می‌‌شود، در صورتی که با معرفت به حق و حرمت و ولایت او همراه باشد، این است که گناهان گذشته و آینده اش آمرزیده می‌‌شود.(همان، ص 296.)
امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: کسی که با آب فرات غسل نماید، و قبر امام حسین را زیارت کند مانند روزی که از مادر متولد شده از گناه پاک می‌‌شود. گرچه در میان گناهان او گناه کبیره نیز باشد.(اصفهانی، محمد حسن، نور العین فی المشیّ الی زیارت الحسین، ص157 باب175،ح11، نشر مکتبه الصدوق، تهران، 1363ش.)
و در روایتی دیگر نیز فرمود: کسی که امام حسین ـ علیه السلام ـ را با معرفت زیارت کند و برای خدا و زمرة آخرت (نه برای سمعه و ریا کاری و مانند آن) به خدا سوگند گناهان گذشته و آینده آن آمرزیده می‌‌شود.(همان، ص 158، ح15)
6 . توبه
خداوند هر گناهی ( صغیره و کبیره ) را می بخشد «ان الله یغفر الذنوب جمیعا؛ خداوند همه گناهان را می آمرزد».
امام رضا (ع) مى فرمایند: (التائب من الذنب کمن لاذنب له) توبه کننده از گناه مانند کسى است که هیچ گناهى ندارد، (میزان الحکمه ج، 1 باب التوبه ر، 2116).
توبه در حقیقت پشیمان شدن از گناه و بازگشتن از راهی است که انسان در گذشته بر خلاف رضای پروردگار رفته است . توبه حقیقی نیز همان توبه نصوح است؛ یعنی توبه و پشیمانی بدون بازگشت. اگر کسی احساس کند که واقعا از گذشته خود نادم و پشیمان گشته و راه خود را به سوی خداوند عوض کرده، باید بداند که اهل توبه واقعی است و اینچنین توبه ای هرگز رد نمی شود.
البته هر گناهی علاوه بر شرایط عمومی توبه راهکار خاص خود را نیز می طلبد.
دو نکته بسیار مهم :
بدون تردید، انجام این اعمال ، سبب آمرزش گناه انسان می‌‌شود ،در این رابطه، دو نکته بسیار مهم وجود دارد :
الف ) عملی را که انسان بر خلاف دستور و یا قانون شرع و دین انجام می‌‌دهد، با علم و با اختیار(عمدی) و نه از روی انکار و عناد و تمسخر و سبک شمردن حکم خدا(که این جرمش بسیار سنگین است و نوعی ارتداد شمرده خواهد شد) بلکه از روی غفلت و غلبه شهوت و جنبه های بشری و بی تقوایی، این را در اصطلاح گناه و معصیت می‌‌گویند .
ب ) این بخشش شامل حق الناس نمی شود ، چرا که حق الناس حق شخصی در برابر شخصی است ، در نتیجه میتوان بیان نمود که خداوند به طور مستقل و بدون رضایت صاحب حق چنین کاری را در حق هیچ بنده ای انجام نخواهد داد .
در روایت آمده: پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) به خانه کعبه نگاه کرد، آن را مورد تعظیم قرار داد و سپس ادامه داد: حق واحترام یک مؤمن از تو بالاتر است، چون خداوند خانه کعبه را دارای یک احترام و عظمت دانست و از مؤمن سه چیز را: «مال-خون-سوءظن» (همان، ج67، ص71)
حق الناس
حق الناس دو قسم است:
الف . امور غیرمالى (مانند غیبت، تهمت، هتک حرمت و…). ب . امور مالى (مانند بدهى، مظالم، خمس، زکات و…)
الف . امور غیرمالى
در حقوق مردم که غیر مالی است ( غیبت، تهمت، هتک حرمت و…) باید از طرف مقابل حلالیت طلبید ، امااگر کسب حلالیت ملازم فساد و ناراحتی بیشتر می شود و امکان پذیر نیست، طلب بخشش از خداوند و انجام خیرات از طرف او کافی است و لازم نیست حتما کسب حلالیت صورت گیرد.
مثلا درفرض سؤال، که جبران آن حقوق ذکر شده مانند غیبت ،از راه طلب حلالیت از خود صاحب حق ممکن نباشد، راههای دیگری که ممکن است ما را به نتیجه برساند طی می کنیم، مثلا:
1- برای صاحبان حق دعا کنید، طلب مغفرت وآمرزش گناهان ایشان را داشته باشید
2- ازطرف ایشان صدقه بدهید وانفاق مالی کنید
3- ازطرف ایشان به زیارت بروید
4- در غیاب ویا حضور از آبروی ایشان دفاع کنید !
5- هرکار خیری که ممکن است برای ایشان سود دنیوی ویا اُخروی داشته باشد انجام دهید!
ب . امور مالى (مانند بدهى، مظالم، خمس، زکات و…)
اگر حق الناس از امور مالی است، مثلاً در معاملات و یا معاشرت هاى دیگر خداى ناکرده مالى از کسى تلف یا غصب کرده و یا کلاه بردارى و دزدى انجام داده باید مثل آن را اگر مثلی است و قیمت آن را اگر قیمتی است به صاحبانش برگرداند و می تواند به واسطه شخص دیگر و یا پست یا در حساب جاری آنها واریز کند و یا رضایت آنها را به نحوی کسب کند و اگر از امور اخلاقی است مثلا با تهمت یا غیبت آبروی کسی را برده باید توبه کند و تحصیل رضایت او لازم نیست.
اگر صاحب مال و حق مالی را نمی شناسیم و یا اگر از دنیا رفته، بازماندگان آنها را نمی شناسیم و به ورثه او دسترسی نداریم باید با اجازه از مرجع تقلید از طرف او به فقیر صدقه دهیم. البته لازم نیست مبلغ سنگینی را یک دفعه صدقه بدهید؛ بلکه متناسب با وضع مالیتان به تدریج از طرف صاحب حق صدقه بدهید.