دلایل تولد امام زمان(عج)چیست ؟

برای روشن شدن این مطلب می‌توان سؤال را به دو بخش تقسیم کرد. اول اینکه شیعه امامیه چه دلیلی بر ضرورت وجود امام ـ علیه السّلام ـ در هر زمانی دارد؟ و دوم اینکه چه دلیلی بر متولد شدن حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ دارد؟

ادله نقلی وعقلی بر ضرورت وجود امام

1.دلیل نقلی(آیات:)آیاتی در قرآن کریم وجود دارد که عقل بشر را برای هدایت او کافی نمی‌داند: رسلاً مُبشرینَ و منذرینَ لئلاّ یکون للناس علی الله حجّة بعد الرسل و کان الله عزیزاً حکیماً(1) یعنی خداوند متعال پیامبران را فرستاد تا آنکه پس از فرستادن آن ها، مردم بر خداوند حجّتی نداشته باشند و خداوند همیشه کارش باحکمت است.

این آیه و نظایر آن به خوبی نشان می‌دهد که عقل انسان برای هدایت و سعادت او کافی نیست. زیرا در صورت کفایت عقل، خداوند با اعطای آن حجت را بر بشر تمام کرده و لذا نه نیازی به ارسال پیامبران بوده و نه مجال برای احتجاج مردم در قیامت باقی می‌ماند. این آیه و آیات دیگر نه تنها ضروری بودن دین و بعثت پیامبران را بیان می‌کنند، بلکه دوام و شمول این ضرورت را نیز بیان می‌نمایند. بنابراین ضرورت وجود دین و راهنمایی راهنمایان الهی، از آن‌گاه که اولین آدم پای به عرصه گیتی و طبیعت می‌گذارد تا آن‌گاه که آخرین آن ها از طبیعت رخت برمی‌بندد ثابت و برقرار است.(2)

2- دلیل نقلی ( روایات:)روایات فراوانی از ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ نقل شده است که همگی حاکی از این است که کره زمین نباید از حجّت خالی بماند و حجت خداوند در هر زمانی باید در روی زمین و بین مردم باشد:

از امام باقر ـ علیه السّلام ـ روایت شده که فرموده است: انّ الامامَ لورفع من الارض ساعةً لساخت باهله کما یموجُ البحر باهله. اگر ساعتی امام ـ علیه السّلام ـ در زمین نباشد، زمین اهلش را فرو برد، همان‌گونه که امواج دریا انسان را در کام خود فرو می‌برد.(3)

امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: اگر تنها دو مرد در زمین باشند، باید یکی از آن دو، امام باشد و فرمود: به درستی که آخر کسی که می میرد، امام است، تا کسی نماند که بر خدای عزوجل حجت گیرد که او را بی حجت گذاشته است.(4)

3- دلیل عقلی:حال که با استفاده از دلایل نقلی ضرورت امام را در هر زمان بیان نمودیم به سراغ دلیل عقلی می‌رسیم: متقن‌ترین دلیل بر ضرورت وجود امام ـ علیه السّلام ـ در هر زمان، برهان لطف و حکمت الهی است. که در اینجا به صورت خلاصه مطرح می‌شود: به مقتضای حکیمانه بودن افعال الهی، تکلیف باید غرض معقولی داشته باشد. غرضی که با هدف آفرینش انسان هماهنگ باشد، هدف آفرینش انسان، تعالی و تکامل معنوی است که از طریق انجام تکلیف الهی به دست می‌آید. اکنون اگر انجام دادن کاری از جانب خداوند بدون آنکه به حدّ اجبار برسد در تحقق هدف مزبور تأثیر داشته باشد، انجام دادن آن واجب و لازم خواهد بود. زیرا فاعل حکیم همه تدابیر معقول و میسوری را که در تحقق هدف او دخالت دارد به کار خواهد گرفت و لطف از جمله این تدابیر حکیمانه و میسور است، لذا واجب و ضروری است.

متکلمان امامیه بالاتفاق بر این عقیده‌اند که امامت از مصادیق لطف خداوند است. چرا که اگر مردم رئیس قادری داشته باشند که آنان را از محظورات منع کند و به واجبات برانگیزد. در این صورت، خلق به فرمانبرداری نزدیکتر و از گناه و معاصی دورتر می‌شوند، و چون لطف به مقتضای حکمت الهی واجب است، امامت نیز واجب خواهد بود. پس امامت و رهبری در حق مکلفان، لطف است، زیرا آنان را به انجام دادن واجبات عقلی و ترک قبایح برمی‌انگیزد و این مطلب از بدیهیات عقلی است.(5) حال این سؤال پیش می‌آید که آیا وجود امام غائب، هم لطف است یا دیگر در حق مکلفان لطف نمی‌باشد؟ در جواب باید بگوییم که وجود امام، هر چند غائب در حق مکلفان لطف است، زیرا اعتقاد به اینکه امام اگرچه غائب است ولی از گفتار و رفتار مردم آگاه است و غیبت او به این‌صورت نیست که در نقطه‌ای دور از مردم زندگی کند و از مردم به کلی بی‌خبر باشد، می‌تواند نقش مؤثری در گرایش انسان ها به سوی فضیلت و معنویت و دوری از تباهی و معصیت داشته باشد، پس وجود امام به خودی خود لطف در حق مکلفان است هرچند تصرف او در امور و رهبری دینی و سیاسی او در فرض حضور، لطف دیگری است.(6)

اما بخش دوم سؤال (که دلیل بر تولد یافتن حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ از دیدگاه شیعه چه می‌باشد؟)

روایات، درباره حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ متواتر و مستفیض است، احادیث پرشماری که از مسلمات بین امامیه و غیر امامیه شمرده می‌شود.

از جمله، احادیث عامی که هرچند نام حضرت مهدی نیامده است، اما دلالت صریح بر ضرورت وجود فعلی حضرت دارند:

1ـ حدیث ثقلین که بین امامیه و اهل سنت متواتر است حضرت رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: انّی تارکٌ فیکم الثقلین کتاب الله و اهل بیتی و انهما لن یفترقا حتی یردا علیّ الحوض.(7) «من بین شما دو چیز گرانبها می‌گذارم یکی کتاب خدا و دیگری اهل بیتم و این دو از هم جدا نمی‌شوند تا در حوض کوثر بر من وارد شوند.» جمله «لن یفترقا حتی یردا علیّ الحوض» بر استمرار همراهی اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ با قرآن کریم دلالت دارد و این پیوستگی و همراهی، جز با فرض تولد یافتن حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ و پنهان بودن ایشان از دیدگان امکان ندارد زیرا اگر حضرت در آینده تولد یابد می‌بایست در این زمان، قرآن از اهل بیت جدا باشد و حال آنکه پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ فرموده است: این دو از هم جدا ناشدنی هستند.

2ـ حدیث دوازده خلیفه که از مسلّمات میان امامیه و اهل سنت است. پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: انّ هذا لاینقضی حتی یمضی فیهم اثنا عشر خلیفة ـ کلّهم من قریش.(8) کار دنیا پایان نمی‌پذیرد تا اینکه دوازده خلیفه که همگی از قریش هستند روی کار آیند. این روایت بر ولادت حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ دلالت التزامی دارد. زیرا اگر فرض کنیم از حضرت عسکری ـ علیه السّلام ـ فرزندی به نام مهدی ـ علیه السّلام ـ متولد نشده باشد خلفای حضرت رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ یازده تن خواهند بود و این با کلام پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ که معصوم از خطا و اشتباه است تناقض پیدا خواهد کرد.

3ـ حدیث: من مات و لا یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة.(9) که از حضرت رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ روایت شده است طبق این حدیث اگر حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ هنوز بدنیا نیامده باشد پس ما معرفتی از امام زمان نداریم و گرفتار مرگ جاهلی شده‌ایم، زیرا بنا بر این حدیث در هر زمان امامی وجود دارد و لازم است معرفت به او وجود داشته باشد و در صورت متولد نشدن امام مهدی ـ علیه السّلام ـ چنین شناختی حاصل نمی‌شود.

احادیث خاص: احادیث خاص که پیامبر و ائمه اطهار از تولد فرزندی برای امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ خبر می‌دهند که بعد از به دنیا آمدن، از دیدگان پنهان می‌شود وپس از غیبت طولانی زمین را پر از قسط و عدل خواهد کرد و ایمان به ایشان برای هر مؤمنی ضروری است. شیخ صدوق در کمال الدین بیش از 135 حدیث آورده است و مجموع روایات در این زمینه در کتاب کافی، الغیبة و کمال الدین و دیگر کتب بیش از هزار حدیث است.

4- شواهد تاریخی:دلیل سوم بر متولد شدن حضرت صاحب الزمان ـ علیه السّلام ـ مشاهده کردن عده‌ای از شیعیان، در هنگام کودکی آن حضرت است. احمد بن اسحاق قمی، یکی از یاران خاص و گرانقدر امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ می‌گوید: به حضور امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ رسیدم، می‌خواستم درباره امام بعد از او بپرسم، حضرت پیش از سؤال من فرمود: ای احمد بن اسحاق، خداوند، از زمانی که آدم را آفرید تا روز رستاخیز، هرگز زمین را از حجت خالی نگذاشته و نمی‌گذارد. خداوند از برکت وجود حجت خود در زمین، بلا را از مردم جهان دفع می‌کند و باران می‌فرستد و برکات نهفته در دل زمین را آشکار می‌سازد. عرض کردم: پیشوا و امام بعد از شما کیست؟ حضرت به سرعت برخاست و به اتاق دیگر رفت و طولی نکشید که برگشت، در حالی‌که پسر بچه‌ای را که حدود سه سال داشت و رخسارش همچون ماه شب چهارده می‌درخشید، به دوش گرفته بود. فرمود: ای احمد بن اسحاق! اگر پیش خدا و امامان محترم نبودی، این پسرم را به تو نشان نمی‌دادم، او هم‌نام و هم کنیه رسول خدا است، زمین را پر از عدل و داد می‌کند، چنان‌که از ظلم و جور پر شده باشد… (10)

5- سُفرا، و توقیعات.در تاریخ شیعه، قضیه چهار سفیر و نائب امام (عج) و صدور توقیعات از جانب آنان و واسطه بودن ایشان مابین شیعیان و حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ بسیار روشن و بدیهی است و تا به حال کسی در این قضیه شک و تردید به خود راه نداده است.

6- نگرانی حکام جور وجستجوی آنان برای دستگیری امام(عج). در کتاب های تاریخی امامیه و غیر امامیه، آمده است که آن هنگام که معتمد عباسی شنید که برای امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ فرزندی متولد شده است مأمورانش را به خانه امام فرستاد و خانه امام را مورد بازرسی قرار داد. این نظارت و مراقبت و واکنش دستگاه خلافت، دلیل روشنی بر متولد شدن حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ(11) است.

7- روشن بودن ولادت حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ نزد شیعه. تفکر و اندیشه مهدویت و غائب بودن ایشان از دیدگان از همان اوائل اسلام متداول و یک امر بدیهی بوده است. از همین رو است که فرقه های مانند ناووسیه مدعی بودند که امام صادق ـ علیه السّلام ـ همان امام پنهان است ولی پس از وفات امام صادق ـ علیه السّلام ـ بطلان این عقیده روشن شد و نیز فرقه واقفیه ادعا می‌کردند که موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ همان امام مهدی ـ علیه السّلام ـ است.

لذا به دلایلی که ذکر شد و دلایل فراوان دیگر و هم چنین تصریح علمای شیعه و اهل سنت فرزندی به نام مهدی ـ علیه السّلام ـ برای امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ متولد شده است و اکنون در غیبت کبری به سر می‌برد.

8- اعتراف تاریخ‌نگاران و تبارشناسان غیر شیعی.ابن هجر هیثمی می‌گوید: امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ غیر از ابی القاسم، محمد الحجة فرزندی به جا نگذاشت و آن هنگام که پدر بزرگوارش وفات یافت او پنج سال داشت.(12)

ذهبی می‌گوید: شیعیان معتقدند که پسر امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ یعنی محمد بن الحسن، قائم و جانشین و حجت است. ایشان در سال دویست و پنجاه و هشت و بنا به قولی در سال دویست و پنجاه و شش متولد شده است.

9- اتفاق شیعه.از زمان کلینی و پدر شیخ صدوق تا الآن تمام آحاد شیعیان بر ولادت و پنهان بودن حضرت وحدت نظر دارند. این ایده از اصول مذهب شیعه است و در تمام اعصار شیعه هیچ کس را نیافته‌ایم که در ولادت یافتن و غیبت حضرت، شک و تردید داشته باشد.

——————————————————————————–

پاورقی:

1. نساء : 165.

2. جوادی آملی، عبدالله، شریعت در آینه معرفت، ص 127 ـ 129.

3. خورشید هدایت، ج1، ص 192، به نقل از بصائر الدرجات، ص 488.

4. اصول کافی، ج2، کتاب الحجة، ص 56، ط جدید 6 جلدی.

5. فصلنامة انتظار، ش5، چاپ دوم، سال دوم پائیز81، ص111، مقالة علی ربانی گلپایگانی.

6. فصلنامة انتظار، ش5، چاپ دوم، سال دوم پائیز81، ص111، مقالة علی ربانی گلپایگانی.

7. مستدرک حاکم، جزء3، ص148. تاریخ بغداد، ج 8، ص 442.

8. کمال الدین، ص 272، غیبت طوسی، ص 128، صحیح بخاری، ج 9، ص 729.

9. اصول کافی، ج 2، کتاب الحجة، ص 208.

10. پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، ص651، به نقل از کمال الدین، صدوق، ج2، ص384.

11. فصلنامه انتظار، سال دوم، پائیز81، شماره،5، ص89، مقاله آیت الله محمد باقر ایروانی، ترجمه بهروز محمدی.

12. الصواعق المحرقه، ص 255 و 314.