«برکات» به معناى هر چیز زیاد و فراوان است؛ و شامل برکت هاى مادّى و معنوى مى شود؛ مانند امنیت، آسایش، سلامتى، مال، فرزند، عمر و … .در محاورات‌ امروز فارسى‌ زبانان‌، برکت‌ به‌ معنای‌ فراوانی‌ نعمت‌ و فزونى‌ در خیر است‌. به عنوان نمونه، وقتی که می گویند خداوند به شما برکت دهد، منظور فزونی در نعمت ها است. در فرهنگ‌ و ادب‌ فارسى‌، برکت‌ و واژه ‌های‌ هم خانواده‌ و مرکّبى‌ که‌ از آن‌ ساخته‌ شده‌؛ نظیر تبرّک‌ و مبارک‌، فراوان‌ به‌ کار رفته‌ است.‌
دین اسلام ، انسان را موجودی مادی نمی داند و امور معنوی را در زندگی او دخیل می داند. یکی از امور معنوی ، برکت است که اگر عوامل آن رعایت شود ، آثار مثبت بیشماری دارد. برکت امری است مهم تر از ثروت ، ضمن اینکه ثروت ممکن است موقتی یا فقط مختص به مال باشد اما برکت پایدار است و تنها به مال تعلق نمی گیرد بلکه به زوایای مختلف زندگی مانند عمر و زمان را در برگیرد.
کلمه برکت و مشتقات آن ، سی و دو بار در قرآن کریم ذکر شده و در گفتگوی انسان ها به کار می رود که چیزی را دارای برکت و چیزی را فاقد آن می دانند.
اصل وریشه برکت:
ماده برکت در اصل از برک (بر وزن برگ) به معنى سینه شتر است، و هنگامى که برک البعیر گفته شود مفهومش این است که شتر سینه خود را به زمین زد، سپس این کلمه به معنى دوام و بقاء و زوال ناپذیرى آمده، و در مورد هر نعمتى که پایدار و با دوام باشد گفته شده است، مخزن آب را از این رو برکه مى گویند که آب مدتى طولانى در آن باقى مى ماند.
و نیز از آنجا که سرمایه با دوام و زوال ناپذیر فوائد زیادى دارد به موجود پرفایده مبارک گفته مى شود، و شایسته ترین کسى که این عنوان براى او سزاوار است ذات پاک خداوند است که سرچشمه همه خیرات و برکات مى باشد. (تفسیر نمونه، ج 24، ص: 316 )
پس اصل برکت خداوند است و هر چیز و هر کس که با خداوند مر تبط و متصل باشد به اندازه ظرفیت و گنجا یش خود از این کانون برکت برخور دار است. بندگان پاک و صالح خداوند به دلیل ارتباط با حق و گام نهادن در راه بندگى داراى برکت هستند و وجود و اعمالشان داراى آثارى ماندگار و باقى است. مال و عمر و علم و سخن وخدمات آنها با برکت و پر فایده و سودمند به حال خداوند خودشان و جامعه است. هر چه میزان ارتباط انسان باخداوند بیشتر گردد دامنه برکت و فایده بخشى و ماندگارى وجود و اعمال او گسترده تر مى گردد چنانچه انبیا و اولیا که قربشان به خدا از همه انسانها بیشتر است از همه بابرکت تر و مفیدتر به حال بشریت مى باشند و نه تنها مومنان بلکه کافران و حتى همه موجودات از برکات وجود آنها بهره مند هستند زیرا آنها مظهر صفات و کمالات خداوند مبارک و با برکت هستند و همچون خداى خود منشا همه برکات و خیرات و خوبى ها هستند و بقیه انسان ها به مقدار ایمان و اعمال صالح و منزلتشان در نزد خداوند و ارتباطشان با اولیاى خدا- ع- از برکت برخوردارند.
بنا براین هرکس ویاهر چیزی ویا هرعملی که با خداوند ارتباط نداشته باشد، ویا خداوند از آن منع کرده باشد؛ ضد برکت است وموجب بی برکتی می شود! گناه ، بی نمازی، فساد، قطع رحم، قتل به غیرحق ، ظلم و… همه اینها اسباب بی برکتی ودوری از رحمت واسعه الهی است !
نکاتی در باره ی برکت در مال:
1- داشتن ایمان و تقوا
یکی از عوامل مهم برکت زا در زندگی، داشتن ایمان و کسب تقوا می باشد. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «و لو ان اهل القری امنوا واتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء والارض؛ اگر مردم قریه ها ایمان آورده و پرهیزکاری پیشه کرده بودند، برکت های آسمان و زمین را به رویشان می گشودیم» (سوره اعراف، 96)
از مهمترین عوامل برکت در رزق و روزی، داشتن ایمان و تقوا (عمل به واجبات و ترک محرمات) است. امام رضا (علیه السلام) فرمود: «خدای عز و جل به یکی از پیامبران خود وحی فرمود که: هر گاه اطاعت شوم خشنود گردم و چون خشنود گردم برکت دهم و برکت من بی پایان است.» (میزان الحکمة، ج1، ح1700)
2- قرض دادن به یکدیگر
قرض دادن به دیگران نیز، به زندگی انسان برکت می دهد؛ در حدیثی که از حضرت رسول (صلی الله علیه و اله) نقل شده است، «وام دادن به یکدیگر» را از عوامل برکت زا برشمرده اند.
3- با وضو بودن
«اگر کسی بی وضو در طلب حاجت خود برود و نیازش برآورده نشود، جز خویشتن، کسی را سرزنش نکند.» (تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج17، ص281)
4- بیداری، هنگام بین الطلوعین
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) فرمودند: «خدایا برکت را در صبحگاهان، برای امت من قرار ده … اگر کسی خواهان رفع نیاز است، صبحگاهان به سوی آن شتابد؛ زیرا من از خدای سبحان خواستم که روزی را صبحگاهان برای امت من قرار دهد.»
5- عدم کسالت و تنبلی در کار
«در تحصیل روزی کسالت نورزید، زیرا گذشتگان ما با تلاش و سرعت، به دنبال کار می رفتند.»(همان)
6-اعتدال، میانه روی و قناعت در زندگی
امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «لا کنز اغنی من القناعة و لا مال اذهب للفاقة من الرضی بالقوت. و من اقتصر علی بلغة الکفاف فقد انتظم الراحة و تبوأ خفض الدعة؛ هیچ گنجی بی نیازکننده تر از قناعت، و هیچ مالی در فقرزدایی، از بین برنده تر از رضایت دادن به روزی نیست و کسی که به اندازه کفایت زندگی از دنیا بردارد به آسایش دست یابد و آسوده خاطر گردد.» (نهج البلاغة، حکمت 371)
قناعت توانگر کند مرد را * خبر کن حریص جهانگرد را (سعدی)
امام در حدیثی دیگر فرمودند: «کفی بالقناعة ملکا و بحسن الخلق نعیما؛ آدمی را قناعت برای دولتمندی و خوش خلقی برای فراوانی نعمت ها کافی است.» (حکمت 229)
عوامل برکت زدا:
1- مهمترین عامل بی برکتی در زندگی، «گناه کردن» است:
امام باقر (علیه السلام) فرمودند: «بنده گناه می کند و به سبب آن روزی از او گرفته می شود.» (میزان الحکمة، ج 5، ح7199)
دوست عزیز! بستر گناه، بسیار وسیع و گسترده است و شامل مخالفت با تک تک اوامر الهی می شود؛ از جمله: غیبت کردن، دروغ گفتن، قطع رحم، پایمال کردن حقوق دیگران، بویژه عدم رعایت حقوق والدین و …
پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله) فرمودند: «هر که حقی از حقوق برادر مسلمان خود را پایمال سازد، خداوند برکت روزی را بر او حرام گرداند مگر آنکه توبه کند.» (همان، ح7200)
گاهی اوقات حتی بدلیل فراموش کردن دادن خیرات و نیکی برای اموات، بویژ پدر و مادر، برکت از زندگی انسان می رود!
– طرح یک سؤال:
چرا برخی از افرادی که اهل گناهند و چه بسا دین و ایمان هم ندارند، دارای مال و اموال بسیار و آسایش در زندگی هستند؟
– جواب:
اینکه گفتیم: مهمترین عامل بی برکتی گناه است، مربوط به کسانی است که اهل ایمانند و به بیان دیگر: گذاشتن این شرط (گناه نکردن) برای برکت در مال و روزی، مربوط به کسانی است که در کلاس ایمان، ثبت نام کرده اند!
برای واضح شدن مطلب، مثالی می زنیم:
دانشگاه، برای کسی شرط و شروط می گذارد که در کنکور قبول شده و ثبت نام کرده است؛ مثلا شرط می کند که: اگر دانشجو نمره ی کمتر از 12 بگیرد و یا معدل کل او کمتر از 14 شود و یا مقررات دانشگاه را رعایت نکند، مشروط خواهد شد؛ اما این دانشگاه هیچگاه برای کسانی که تلاش نکرده اند و در کنکور شرکت نکرده اند؛ شرط و شروطی نمی گذارد!
لذا تمام این شروط و سخت گیری ها به نفع دانشجو است و نشانه ی ارزش قائل شدن برای او است. «تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل»
خداوند در سوره ی زخرف آیه ی 33 می فرماید: «و لو لا ان یکون الناس امة واحدة لجعلنا لمن یکفر بالرحمن لبیوتهم سقفا من فضة و معارج علیها یظهرون»؛ اگـر تمکن کفار از مواهب مادى سبب نمى شد که همه مردم، امت واحد گمراهى شوند ما براى کسانى که کافر مى شدند خانه هائى قرار مى دادیم با سقفهائى از نقره و نردبانهائى که از آن بالا روند!
2- مال حرام
تلاش در کسب روزی حلال از عوامل مؤثر برکت و گسترش در رزق و روزی است. متأسفانه چون بیشتر مردم امروز می خواهند ره صد ساله را یک شبه بپیمایند و گوی سبقت را در چشم هم چشمی از یکدیگر بربایند، تحمل و صبر در رسیدن به مال حلال را نداشته، می خواهند هر چه سریع تر و از هر راهی، به مال زیاد دست یابند!
امام جواد یا امام هادی (علیهما السلام) به داود صرمی فرمودند: « ای داود! مال حرام رشد نمی کند و اگر هم رشد کند برای صاحبش برکتی ندارد و اگر از آن چیزی انفاق کند پاداشی نخواهد دید و آنچه پس از خود بر جای گذارد، ره توشه او بسوی دوزخ اسـت.» ( میزان الحکمة، ج1، ح1704)
3- خیانت، دزدی، شراب خواری و زنا
پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله) فرمودند: «چهار چیز است که اگر یکی از آنها به خانه ای در آید، آن را ویران کند و از برکت، آبادان نشود: خیانت، دزدی، شرابخواری و زنا (اعاذنا الله من شرور انفسنا)
در پایان این بحث بهتر است به برخی از عوامل افزایش روزی نیز اشاره ای داشته باشیم:
1- احسان به مردم، بویژه به اهل خانه
امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هر که با خانواده ی خود نیکوکار باشد، روزیش زیاد می شود.» (همان، ح7185)
2- خوش اخلاقی
امام علی (علیه السلام) فرمود: «گنجهای روزی، در اخلاق خوش نهفته است.» (همان، ح 7188)
3- اطعام کردن
پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله) فرمودند: «روزی کسی که اطعام می کند، سریعتر از فرو رفتن کارد در کوهان شتر، به سویش می آید.» (همان، ح 7190)
4- قرض دادن
امام علی (علیه السلام) فرمود: «کمک مالی کردن به برادر دینی، روزی را زیاد می کند.» (همان، ح 7199)
5- امانتداری
حضرت در حدیثی دیگر فرمودند: «امانتداری روزی را زیاد می کند.»
6- دعا کردن در حق مؤمنین
امام باقر (علیه السلام) فرمود: «پشت سر برادرانت دعا کن، که این کار روزی را به طرف تو سرازیر می کند.» (همان، ح 7193)
7- پاکیزگی و طهارت
به رسول خدا (صلی الله علیه و اله) عرض شد: دوست دارم روزیم زیاد شود؛ فرمود: پیوسته در حال طهارت و پاکیزگی باش، روزیت افزایش می یابد.»
با استفاده از کلام حضرت نتیجه می گیریم که پاک بودن از آلودگیها و نجاسات، در جلب روزی مؤثر است و شاید بتوان گفت: چون وضو گرفتن نیز نوعی پاکی از آلودگی ها می باشد، می توان با دائم الوضو بودن، جلب روزی کرد.
8- صدقه دادن
امام علی (علیه السلام) فرمود: «با صدقه دادن، روزی را فرود آورید.» (همان، ح 7196)
9- پرداخت حقوق شرعیه (خمس و زکات)
امام باقر (علیه السلام) فرمود: «زکات دادن، روزی را می افزاید.»
10- نیت پاک
امام علی (علیه السلام) فرمود: «هر که خوش نیت باشد، روزیش زیاد می شود.» (همان، ح 7198)
11- نماز شب
آیت الله قاضی (رضوان الله تعالی علیه) فرمودند: «دنیا می خواهی نماز شب بخوان، آخرت می خواهی نماز شب بخوان».
غصه روزی را نخورید
هر چند باید به دنبال کسب حلال بود و در حد لازم تلاش نمود، اما نباید برای آن غصه بخورد و همّ و غمّ روزی داشته باشد. از آیت الله العظمی بهجت سؤال شد که: ما زیاد غصۀ رزق و روزی را می خوریم! ایشان در جواب فرمودند: خداوند تعالی در قرآن، به همان طریقی که معاد، قیامت، بهشت و جهنّم را بیان نموده اند، به همان طریق می فرمایند: رزق و روزی همۀ بندگان را من می دهم. (فیضی از ورای سکوت، مسعود دلاور تهرانی، ص۲۳۰)
همّ و غم روزى بدتر از زحمت کار است!
آیت الله العظمی بهجت (ره) میفرماید: خدا کند یقین براى انسان روزى شود! آیا آدمى هست که مىترسد از گرسنگى بمیرد؟! ولى باید بداند هم چنان که امکان دارد از گرسنگى بمیرد، اگر مردن او مقدّر شده باشد، ممکن است از سیرى بمیرد. چه قدر خوب است انسان از ناحیهى امر روزى راحت باشد، زیرا همّ و غم روزى بدتر از زحمت کار است. کسى که به همّ و غم روزى مبتلاست، شب و روز کار مى کند و پیوسته غصّهى روزى را مى خورد!
بخشی از بیانات آقای قرائتی در مورد برکت:
برکت یعنی چه؟ معنای برکت چیست؟ برکت به معنی نمو و زیاد است. خدا یک چیزی را زیاد می‌کند. می‌گویند: فلانی تبریک می‌گوید. تبریک هم به معنی این است که دعا می‌کند خدا به این عروسی برکت بدهد. بارک اللّه: یعنی ان شاءاللّه خدا به کار تو برکت بدهد. برکت به معنای دوام و استمرار هم هست. «برکه» به جایی می‌گویند: که زیر اتاق می‌کندند و منبع آب می‌شد. برکه یعنی جایی که خیر جمع می‌شود، چون آب خیر است، به آن برکه می‌گویند.
(برکه، برکت، بارک، مبارک، تبرک) ریشه‌ی همه اینها یکی است.
پس به معنای پاکی و قداست هم هست. یعنی به هر چیزی که زیاد بشود، برکت نمی‌گویند. مثلاً اگر یک سگ چند تا بچه داشته باشد، نمی‌گویند: برکت دارد. برکت آن زیادی است که مقدس هم باشد. یعنی هر زیادی را هم برکت نمی‌گویند.
پس در برکت زیادی، همیشگی و قداست وجود دارد. در معنای برکت سه اصل است. به چیزی می‌گویند برکت دارد که هم زیاد باشد، هم همیشگی باشد و هم مقدس باشد.
افراد زیادی هستند که خیلی پول دارند ولی پولشان برکت ندارد. عمرشان خیلی زیاد است. مثلا نود سال دارند، اما نود سال برکت نداشته است. یک وقت یک درخت کوچک پر میوه است ولی یک درخت بزرگ بی میوه است. یک کسی هشتاد سال عمر کرده است ولی هیچ خدمتی نکرده است. مثلاً می‌گویند: موهای سرت سفید شد چه کار کردی؟ می‌گوید: بچه هایم را بزرگ کردم. مرغ هم جوجه هایش را بزرگ می‌کند. تو چه کار کردی؟ کار کردیم، خوردیم. خوب زنبور هم کار می‌کند ومی خورد.
گاهی وقت‌ها یک حرکت کوچک از یک آدم معمولی برکت دارد. یک بچه‌ی بسیجی را می‌گیرند و در زندان می‌کنند. خانم می‌رود با آن مصاحبه کند. می‌گوید: اگر حجاب نداشته باشی من با تو حرف نمی‌زنم. این یک تبلیغ او در زندان عراق، به همه‌ی تبلیغات تلویزیونی بنده می‌ارزد. آن یک دقیقه به چهل سال از عمر بنده شرف دارد.
برکت، سواد و پول ندارد. باید نظر خدا در آن بیفتد. اگر خدا به زمین نظر کند، حسینیه‌ی جماران می‌شود. اگر به چوب نظر کند، حرم امام حسین می‌شود. ولی اگر به همین چوب نظر نکند، طویله الاغ یهودی می‌شود.
این که می‌گویم برکت، نه این که چهار تومان شما، شش تومان می‌شود. یعنی اگر یک سیبی به وجود آوردی، ویتامین این سیب برکت چه کسی می‌شود. آدم هست که یک بچه دارد از بچه‌اش خیر می‌بیند. آدم هست ده تا بچه دارد ولی از هیچ کدام خیر نمی‌بیند. بنابراین وقتی ما بحث برکت را می‌گوییم، ویتامین و اثر آن را مورد بحث قرار می‌دهیم. معنای برکت باد کردن نیست بلکه اثر است. گاهی آدم یک کاسه‌ی‌اش رشته می‌خورد، خوب نمی‌شود ولی یک عدد قرص می‌خورد خوب می‌شود. معنای برکت این است.
موفق باشید.