سال 2015 آخرین ایستگاه خود را ترک کرده و تنها چند ساعت تا آغاز سال جدید میلادی باقی مانده است. سال ۲۰۱۵ در عرصه سیاست بین الملل نتوانست خاطره خوشی بر صفحه تاریخ نقش کند. بنا بر گزارش کمیسیونر عالی سازمان ملل، تعداد آوارگان و پناهندگان در این سال در سطح جهان به رقم 60 میلیون نفر، یعنی به بالاترین میزان پس از سال 1992 رسیده است. سال2015 اگر چه میزبان جنگ های بزرگ نبود، اما جنگ های نیابتی و داخلی زیادی را به خود دید. در این میان، سهم خاورمیانه پر آشوب باز هم از مناطق دیگر پررنگ تر بود؛ سوریه سالی به مراتب سخت تر را پشت سر گذاشت و مذاکرات و نشست های دیپلماتیک مختلف هم نتوانست از بار سنگین آوارگی و ناامنی شهروندان آن بکاهد. عراق بیش از پیش صحنه اختلافات فرقه ای شد و طعم ناامنی سرزمینی را چشید. افراط گرایی در 2015 بیش از پیش گسترش پیدا کرد و این بار قربانیان خود را نه تنها از خاورمیانه، بلکه از شمال آفریقا ، اروپا و حتی آمریکا نیز انتخاب کرد. حملات 13 نوامبر در پاریس و سن برناردینو موج وحشت از رادیکالیسم را جهانشمول کرد و حاشیه امن شهروندان غربی را نیز بر هم زد. صحنه پرآشوب بین المللی در سال2015، سال پیش رو را سالی توام با ترس و نگرانی کرده است.

قرن بیست و یکم و پیچیدگی های آن، تجربه ای منحصر به فرد را در عرصه سیاست جهانی رقم زده است. پیشرفت تکنولوژی و گسترش خیره کننده ارتباطات و تبادل اطلاعات، منجر به ارتقای همزمان دو روند متعارض شده است که در مقاطع گوناگون یکی بر دیگری تفوق پیدا کرده است. همانطور که گسترش ارتباطات می تواند حوزه تعریف منافع مشترک بازیگران مختلف را در عرصه جهانی بسط داده و امکان همکاری میان آنها را افزایش دهد، می تواند زمینه های تعارض و درگیری را نیز تشدید کرده و جنگ های طولانی و گسترده را به بار بیاورد. عرصه سیاست جهانی در سال 2015 نیز در سیطره کش و قوس های همین دو روند به ظاهر معکوس بوده است. مقامات و شخصیت های هر یک از کشورها نیز بسته به تجربه های این سال، چشم انداز سال آتی را در نظر گرفته و به سیاستگزاری در این عرصه می پردازند.

در همین راستا، جان کری، وزیر خارجه آمریکا بحران سوریه و آوارگان و اقدامات خشونت آمیز را چالش اصلی سیاست خارجی پیش روی آمریکا دانسته است. کری در چارچوب استراتژی همیشگی دولت دموکرات آمریکا مبنی بر اجتناب از درگیری گسترده در جنگ با تروریسم، توسل به ائتلاف بین المللی مبارزه با داعش به رهبری آمریکا، افزایش همکاری ها با متحدان برای جلوگیری از اشاعه خشونت در خاورمیانه و حمایت از آوارگان و قربانیان جنگ در سوریه و ارائه طرح دیپلماتیک به یاری روسیه و سایر کشورها برای کاهش تنش ها در سوریه را دستور کار سیاست خارجی آمریکا در سال 2016 خوانده است.

حیدر العبادی، نخست وزیر عراق با عینک خوش بینی به سال پیش رو نگاه می کند. عبادی معتقد است که آزادی رمادی در سال 2015 به پیروزی نهایی بر داعش در 2016 و بیرون راندن کامل آن از عراق ختم خواهد شد. نخست وزیر عراق، موصل را گام بعدی نیروهای عراق برای دستیابی به پیروزی نهایی معرفی کرده است.

بحران مهاجرت آوراگان سوری و ورود آنها به اروپا از یک طرف و حملات تروریستی 13 نوامبر در پاریس از طرف دیگر، مجددا بحث باقی ماندن انگلیس در اتحادیه اروپا و یا خروج از آن را در این کشور مطرح کرد. نخست وزیر بریتانیا در اوایل دسامبر اعلام کرد که همه پرسی عمومی در این خصوص در ماه ژوئن یا جولای 2016 برگزار خواهد شد. دیوید کامرون، نخست وزیر بریتانیا سال2016 را سالی بسیار مهم دانسته که می تواند رابطه انگلیس با اتحادیه اروپا را به شکل بنیادین متحول کند. اهمیت سخنان کامرون زمانی بیشتر می شود که به نتایج نظرسنجی های اخیر در این کشور توجه کنیم. بر اساس این نظرسنجی ها، بیش از 74 درصد از شهروندان انگلیسی بر این باورند که حملات تروریستی بزرگی در 2016 در این کشور به وقوع خواهد پیوست.

اما فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز از جمله چهره هایی است که سپهر سیاست جهانی را در 2016 روشن می بیند. موگرینی توافق هسته ای با ایران در 2015 را به فال نیک گرفته و آن را نشانه ای دال بر پیشرفت های بیشتر در سال پیش رو می داند.

به عقیده مسئپل سیاست خارجی اتحادیه اروپا، دنیا می تواند در سایه توافق هسته ای، سال امن تری را پیش رو داشته باشد. این توافق ابزارهای لازم برای ارزیابی پایبندی ایران به تعهدات خود را در اختیار قرار می دهد و مقامات ایران هم نشان داده اند که قصد دارند به شکلی کاملا متفاوت، وارد تعامل با جامعه بین المللی شوند.

با این حال موگرینی تاکید می کند که صرف نیت خیرخواهانه نمی تواند برای حل مشکلات کفایت کند. به عقیده وی دوراندیشی لازمه شکل دهی به آینده و مواجهه با چالش های پیش رو است که در خاورمیانه بیشترین تراکم را به خود اختصاص داده است.

موگرینی چالش های خاورمیانه را پیچیده در ملغمه ای از موضوعات نژادی و مذهبی می داند که با جنگ برای هژمونی منطقه ای در آمیخته است. وی امیدوار است که تجربه توافق با ایران بتواند بنیان گذار روندی مثبت در منطقه برای حل تعارضات، بر پایه احترام به منافع متقابل شود.

موگرینی از سیاستمدارانی است که چندجانبه گرایی را همچنان ابزاری کارآمد در عرصه بین الملی می داند و دیپلماسی و گفتگو را به عنوان نوشداروی حل معضلات در سال آتی بر می شمرد.

باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا نیز دوازده ماه باقیمانده از پایان دوران ریاست جمهوری خود را فرصت ارزشمندی دانسته که باید برای تحقق بیشتر شعار «تغییر» مورد استفاده قرار بگیرد. اوباما با برشمردن دستاوردهای هفت ساله خود در زمینه فرار از بحران اقتصادی و ایجاد اشتغال، تامین بیمه درمانی برای عموم جامعه و پیشروی کشور در زمینه حمایت از محیط زیست، آینده درخشانی را برای آمریکا و شهروندان پیش بینی کرده است.

اما اسماعیل هنیه، نائب رئیس دفتر سیاسی جنبش مقاومت اسلامی حماس، 2016 را سال گسترش مقاومت در کرانه باختری و نواره غزه و تدام انتفاضه خوانده است. هنیه اعلام کرده است که حمله مجدد به نوار غزه تاوانی سنگین برای اسرائیل به دنبال خواهد داشت و آینده سیاسی مقامات صهیونیستی را در معرض خطر قرار خواهد داد.

*دیپلماسی ایرانی