همچنین به نکات زیر توجه نمایید :الف ) توسل به ائمه علیهم السلام 1- در توسل به اولیای الهی لازم نیست از لفظ خاصی استفاده شود بلکه می توان با توجه قلبی به مقام و عظمت انها متوسل شد . 2- این توسل را می توان با هر لفظ و به هرزبانی انجام داد و در خلوت خود با حال و زبان خود دست به دامن آنها گردید .
3- اما چون خود ان بزرگواران در کلمات و دعایی که یادگار گرانسنگ آنها است راه و چونگی توسل را به ما آموخته اند بهتر است در توسل به امام صادق علیه السلام این فراز از دعای معروف توسل را زمزمه کنیم : یا أَبا عَبْدِ اللّهِ، یا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ، أَیُّهَا الصّادِقُ، یَا بْنَ رَسُولِ اللّهِ، یا حُجَّةَ اللّهِ عَلى خَلْقِهِ، یا سَیِّدَنا وَمَوْلینا، اِنّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِکَ اِلَى اللّهِ، وَقَدَّمْناکَ بَیْنَ یَدَىْ حاجاتِنا، یا وَجیهاً عِنْدَ اللّهِ، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللّهِ.
ب ) شرایط توسل
توسل جستن به ائمه (ع)، نیازمند رعایت روشها و ایجاد شرایطی است که بدون تحقق آن، نمیتوان امید به بر آورده شدن خواسته ها و حاجات خود داشت. در ذیل به برخی از آداب و روشهای توسل اشاره میشود:
1 ـ توسل و معرفت
حرکت به سوی مقصد با شوق و رغبت، بدون معرفت و شناخت نمیشود. به بیان دیگر: حرکت رغبتآمیز به سوی مقصد زمانی رهرو را به مقصد میرساند که، ملازم با تحقق سه امر باشد:
1 . 1 . “وسیلهای” که شخص متوسل میخواهد به مدد آن و با اطمینان به سمت مقصد حرکت کند، از توانایی و کمالات والا و آرامش بخشی برخوردار باشد.
2 . 1 . توسل جوینده، معرفت و شناخت لازم در مورد آن “وسیله” و قدرت و منزلتش را داشته باشد.
3 . 1 . فرد متوسل، با آگاهی از توانایی و استعدادهای خویش و به کارگیری آن بتواند، شایستگی لازم برای نزد یکی و تقرب به “وسیله” و استمداد و استعانت از آن کسب کند.(1)
2 ـ طهارت
1 . 2 . طهارت باطنی
گفته شد، توسل به معنی و نزدیک شدن به خدا از راه نزدیک شدن به ائمه علیهم السلام و در خواست شفاعت آنان است. انسان که قلبش آلوده به گناهان بسیار است، تا توبه نکند و با کسب طهارت قلبی و باطنی، شایستگی و لیاقت لازم را کسب ننماید، چگونه میتواند خود را به ائمه علیهم السلام نزدیک کند و توسل جوید و آنان را شفیع خود قرار دهد؟
2 . 2 . طهارت ظاهری
شامل طهارت بدن و لباس، نیز و ضو یا غسل و پوشیدن لباس مناسب و معطر است و به این ترتیب خود را برای بر قراری ارتباط با امامان (ع) و توسل به آنان آماده میسازید.
3 ـ توجه به تجلیّات ویژه
بر اساس آن چه در معارف اسلامی آمده است، خداوند هستی را به خاطر چهارده معصوم علیهم السلام آفرید و آفرینش را با خلق آنان آغاز کرد، آنان را روح عالم قرار داد. تا انوار آنان بر جهان تجلی دارد، جهان پایدار است. فیض ربوی به عالم موجودات جریان مییابد و نعمتها به دست آنان سر ازیر میگردد، و همه همّ و غمها، سختیها و مشکلات با توسل به هر یک از آنان و شفاعتشان بر طرف میگردد، لیکن هر یک از آنان مظهر اسم خاص از اسمای حسنای الهی و اسم اعظم میباشد. از این رو امام ششم، “صادق” و امام پنجم “باقر” و امام هفتم “کاظم” و امام نهم “جواد” نامیده شدهاند؛ با این که همه آنان صادق و باقر و کاظم و جواد هستند.
بنابر این بهتراست در توسل جستن به چهارده معصوم علیهم السلام به نوع مظهریت و تجلیات ویژه توجه شود، صاحب نجم الثاقب مینویسد:
“در امور معنوی و قلبی، مسایل آخرت، آمرزش گناهان، طلب شفاعت و سعادت و خوشبختی و عاقبت به خیری، به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و فاطمة سلام الله علیها امام حسن و امام حسین و امام باقر و امام صادق و امام هادی و امام حسن عسکری علیهم السلام متوسل شوید.
در مسایل علمی و کسب معارف الهی به “باب مدینه العلم” یعنی امیرالمؤمنین علیه السلام باید متوسل شد.
برای نجات از ستم سلاطین، شر دشمنان، دفع اذیت و آزار شیاطین جنّی و انسی به امام علی علیه السلام و امام سجاد علیه السلام باید توسل جست.
برای شفای بیماران به امام موسی بن جعفر توسل جویید.
برای رهایی از هرگرفتاری مخصوصاً صحت و سلامتی در سفر به امامرضا علیه السلام متوسل شوید.
برای وسعت رزق و روزی، و طلب گشایش در امور زندگی و دنیایی به امام جواد علیه السلام متوسل شوید.
در هر کاری که انسان احساس کرد فریاد رسی جز خدا ندارد یا در اضطرار و تنگنا قرار گرفت، به امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف متوسل شود و بگوید: یا مولای، یا صاحب الزمان، ادرکنی. یا مولای، یا صاحب الزمان، اغثنی. یا ابا صالح و یا بقیة اللّه، ادرکنی.
4 ـ توسل و زمان و مکان
در تعیین هر یک از روزهای هفته به نام یکی از معصومان علیهم السلام حکمتی نهفته است. از این رو توسل جستن به امامان علیهم السلام در آن روزهای معیّن، امید استجابت دعا را بیشتر میکند.
ـ روز شنبه به نام پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم
ـ یکشنبه، امیر المؤمنین علیه السلام و حضرت فاطمه سلام الله علیها
ـ دوشنبه، امام حسن و امام حسین علیهما السلام
ـ سه شنبه، امام سجاد، امام محمّد باقر و امام جعفر صادق علیهما السلام
ـ چهار شنبه، امام موسی کاظم، امام رضا، امام جواد و امام هادی علیهما السلام
ـ پنج شنبه، امام حسن عسکری علیه السلام
ـ جمعه، امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف
5 ـ صلوات
پیش از توسل جستن حمد و ثنای الهی و نعمتهای بیشماری که خداوند به انسان عنایت کرده ذکر شود، با ذکر گناهان به گناهان و تقصیرات خود اعتراف کرده و خود را مستحق پاداش و بهشت ندانید.
سپس بر محمد و آل محمد صلوات بفرستید، امام پنجم از پدرش و از جدش پیامبر اکرم، نقل کرده که آن حضرت فرمود: هرکس میخواهد به من متوسل شود و من از او شفاعت کنم باید بر اهل بیت من صلوات بفرستید و آنان را (با قول و عمل شان) مسرور و خوشحال سازد” در اواخر مفاتیحالجنان برای هر یک از چهارده معصوم صلوات خاصی ذکر شده است. آن صلوات را پیش از شروع دعا بخوانید.
6 ـ ذکر نامهای مبارک چهارده معصوم علیهم السلام
رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: “یا جابر! إذا أردتَ أنْ تدعوا اللّه فیَستَجیب لک فادْعه بأسمائهم (اهل بیتی) فإنّها أحبّ الاسماء إلی اللّه عزّ وجلّ؛(2) ای جابر، هرگاه خواستی در پشگاه الهی دعاکنی و خداوند نیز دعای شما را مستجاب گرداند، متوسل به اهل بیت من شو و خداوند را به اسمای آنان بخوان که محجوبترین اسمها نزد خدا. اهل بیت من هستند” .
7 ـ سوگند به ائمه معصومین علیهم السلام
امام صادق علیه السلام فرمود: “برای استجابت دعا، آمرزش گناهان به پنج تن و سایر امامان متوسل شوید و خداوند را به حق آنان سوگند دهید و بگویید:
“اللهم إنْ کانتْ ذنوبی قد اخْلقتْ وجهی عندک، فإنّی أتوجّه إلیک بوَجْه نبیّک، نبی الرحمه و علیّ و فاطمه و الحسن و الحسین و الائمه”؛(3) بعد از “والحسین” نام بقیه امامان را بگویید: و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و الحسن بن علی العسکری و الحجه بن الحسن الصاحب الزمان صلوات الله علیهم.
در توسل به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آن حضرت را به امیر المؤمنین علیه السلام و حضرت فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین علیهم السلام سوگند دهید. در توسل به امیر المؤمنین علیه السلام آن حضرت را به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و بقیه پنج تن سوگند دهید، و در توسل به سایر امامان، سوگند به مادرشان حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها باعث جلب توجه و عنایات بیشتر ائمه علیهم السلام می گردد.
مطالب ذکر شده در مورد معنای توسل، روش و آداب آن و نکات و شرایطی و … است که برای توسل باید نظر داشت. اما گاهی با همه این اوصاف، دعای انسان بر آورده نمیشود. این موضوع مطلب مستقل و جداگانهای است که بحث مفصلی را طلب میکند، در عین حال انسان آگاه هیچ گاه از این مسئله نومید نمیشود، بلکه در توسل فواید و آثار معنوی بسیاری است که چه بسیار بیشتر و برتر از بر آورده شدن دعا است.
پی نوشت ها:
1. وسایل الشیعه، ج4، ص 1219.
2. بحارالانوار، ج91، ص 21، حدیث 16.
3. همان، ص 20، حدیث 13.
مهمترین راه های توسل به معصومین (ع) عبارتند از:
1. ولایت اهل بیت (ع)
توحید و ولایت دو رکن اصلی اسلام و مذهب شیعه است که هرگز نمی توان آنها را از هم جدا کرد. لذا امکان ندارد کسی بدون ولایت و محبت امام معصوم (ع) به مقام بندگی و مقامات معنوی و عرفانی برسد.
در حدیث ثقلین آمده پیامبر خدا (ص) هنگام رحلت شان از این دنیا فرمودند: من می روم و دو چیز سنگین برای شما می گذارم. قرآن و عترت. این دو تا قیامت هرگز از هم جدا نمی شوند. قرآن کتاب توحید و عترت که همان ولایت است، مفسر و راهبر و مجری توحید در جامعه است.
بر این اساس توحید که راه رسیدن به خدا است و ولایت که راهنما و سرپرست این راه است، هرگز نباید از هم جدا شوند، توحید بدون ولایت و ولایت بدون توحید سازنده نیست و بلکه گمراهی می آورد. این دو با هم ابعاد فردی و اجتماعی انسان را در مسیر تعالی و کمال و سعادت شکوفا می کنند.
حضرت رضا (ع) در روایت سلسله الذهب که مربوط به توحید و رابطه آن ولایت است، فرمودند: یعنى کلمه طیبه (لا اله الا اللّه) دژ استوار من است، هر کس آن را بگوید، در این دژ استوار داخل مى شود، و اگر در آن وارد شود، از عذاب روز رستاخیز در امان خواهد بود. و سپس امام (ع ) بدنبال حدیث افزود: و امّا به شرط و شروط اش (و با دست اشاره به خود فرمود:) و من از شروط آن هستم . از این بیان انتهایی حدیث برداشت می شود که ولایت شرط دین و جزء کامل کننده آن است.
ولایت و محبت اهل بیت (ع) هم شرط تمامیت دین است، هم شرط کمال دین و هم شرط رضایت الهی و لذا در غدیر خم هنگامی که پیامبر عظیم الشان اسلام (ص) على ابن ابیطالب (ع) را به ولایت منصوب نمود، آیه اکمال دین نازل شد: در این روز (با نصب علی (ع) به امامت جامعه) کامل نمودم برای شما دین را و اتمام نمودم برای شما نعمت خود را و راضی شدم که توحید ـ توأم با ولایت ـ دین شما باشد.
همچنین شرط قبولی اعمال و عبادات نیز ولایت و محبت اهل بیت (ع) است. در حدیث از امام باقر (ع) است: کسی که به خدا ایمان دارد و عبادت های طاقت فرسا هم انجام می دهد ولی امام لایقی از طرف خدا ندارد، تلاشش بی فایده است. در مورد محبت اهل بیت، رسول خدا (ص) فرمود: اساس اسلام، دوستی من و اهل بیت من است. و نیز فرمود: برای هر چیزی اساسی است و پایه ی اسلام حبّ ما اهل بیت است.
همچنین فرمود: هیچ بنده ای ایمان کامل پیدا نمی کند، مگر در صورتی که من دوست داشتنی تر نزد او از خودش باشم و نیز اهل بیتم از اهلش محبوبتر و عترتم از عترتش دوست داشتنی تر و ذاتم از ذاتش محبوبتر باشد.
در روایت دیگری فرمود: یک روز دوستی آل محمد، بهتر از یک سال عبادت است و کسی که بر آن دوستی بمیرد داخل بهشت می شود.
2. زیارت حرم ایشان:
معصومین وسیله اند و خود خدای متعال دستور توسل به وسایل خودش را داده است: ای کسانی که ایمان آورده اید، تقوای الهی پیشه کنید و برای رسیدن به او وسیله بیابید. از کجا معلوم که منظور از وسیله در اینجا آل محمد هستند؟ به تصریح علمای بزرگ اهل سنت، فاطمه زهرا (ع) در ضمن خطبه ای که در قضیه غصب فدک ایراد کردند، فرمودند: ستایش می کنم خدایی را که هر چه در آسمان ها و زمین است برای رسیدن به او وسیله ای می جویند و ما آن وسیله در میان خلایق او هستیم.
حرم های ائمه بهترین مکانی است که سالک می تواند برای کسب کمالات استفاده کند، زیرا ائمه اطهار زنده اند و صدای ما را می شنوند و پاسخ زائرین خود را می دهند.
ما به زیارت می رویم تا ضمن بیعت و اعتراف به ولایت و تبعیت از ایشان، از آن مقربان درگاه الهی کمک بگیریم و با هدایت و ولایت تکوینی ایشان به خدا نزدیک شویم. پس مهمترین مبنای زیارت، بیعت و اعتراف به ولایت آنها و تقرب به خداوند به وسیله و واسطه گری اولیای خدا است.
تمامی زیارات، به خصوص زیارت جامعه کبیره و مانند آن، روش هایی برای توسل به معصومان هستند، در این زمینه خواندن دعای توسل با توجه و حضور قلب توصیه می شود. استمرار در این دعا می تواند آثار معنوی فراوانی داشته باشد.
3. قسم دادن خداوند به اولیاء:
در توسّل نوعى خواندن خدا و دعا کردن نیز وجود دارد که در آن خدا را به اولیایش مى خوانیم. روش عرفی توسل هم همین است که هنگام دعا و درخواست از خداوند، خدا را به حق آنان و پاکى آنان بخوانیم. در حقیقت به خداوند عرض کنیم که هر چند ما به سبب گناه و عصیان و نافرمانى، استحقاق اجابت دعای خود را نداریم، لکن به واسطه علقه و ارتباط معنوى و محبّت و پیروى از اولیاى تو، تو را به حق این آبرومندان درگاهت مى خوانیم که ما را در رسیدن به خواسته ها و پیشرفت در مسیر کمال و قرب الهی موفق سازند. گاهى نیز براى این که آن رابطه و علقه معنوى با اولیاى الهى را بیشتر کنیم، اعمال صالحى (همچون حج یا انفاق به مستمندان) را به نیابت از آنان انجام مى دهیم و ثوابش را به روح آنان هدیه مى کنیم.
4. درخواست دعا از اولیاى الهى:
درخواست دعا همچنان که از برادر و خواهر مؤمن امرى صحیح و پسندیده است، از اولیاى الهى و آبرومندان درگاه او، به طریق اولى بجا و پسندیده است و ریشه قرآنى دارد. فرزندان حضرت یعقوب، پس از پشیمانى از گناه خود و ظلمى که نسبت به برادرشان یوسف روا داشته بودند، به یعقوب گفتند: اى پدر! براى گناهان ما طلب آمرزش کن که ما خطاکار بودیم.
قرآن کریم در حق رسول گرامى اسلام مى فرماید: اگر آنان وقتى به خود ستم کردند، نزد تو مى آمدند و از خدا آمرزش مى خواستند و تو براى آنان طلب آمرزش مى کردى، قطعاً خدا را توبه پذیر مهربان مى یافتند.
5. برپایی مراسم جشن و عزا:
یکی از روش های توسل که عموم مردم از آن استقبال می کنند برپایی مراسم در مناسبت هاى شادى آنان (مثل میلاد). یا غم و حُزن آنان (مثل ایام شهادت) است، ما شیعیان با اظهار شادى یا حزن به آنان اظهار علاقه و همراهى مى کنیم و از آنان می خواهیم تا وسیله و واسطه فیض الهی نسبت به ما باشند.