«برای موفقیت در فرا گرفتن دروس سه عامل ضروی است:

1. هوش و استعداد تحصیلی، 2. علاقه به تحصیل، 3، شیوه‌های ماهرانه تحصیل».[ عبدالرضا بهین، پلّه پلّه تا موفقیّت: روش‌های علمی و کاربردی موفقیّت تحصیلی، ص11.]

با توجّه به محتوای سؤال‌تان و این‌که تا این مقطع تحصیلی پیش رفته‌اید به نظر می‌رسد استعداد و علاقه تحصیلی تا حدّ مطلوبی در شما وجود دارد؛ بنابراین در ادامه به مطالب و شیوه‌هایی اشاره می‌گردد که می‌توانید با کمک آن‌ها بازده مطالعه و یادگیری خود را افزایش دهید.

خوب است قبل از آغاز مطالعه وضو گرفته و رو به قبله دعای مطالعه را بخوانید:

اَللهُمَّ أخرِجنی مِن ظُلُماتِ الوَهم

خداونـدا مـرا از تاریکی وهم خارج کـن

وَ أَکـرِمنـی بِنــــورِ الفَهـم

مـرا از روشنـی دانش و فهم کرامت ده

اَللهُمَّ افتَح عَلَینا أبوابَ رحمتِک

خداوندا درهای رحمت را به روی ما بگشـا

وَ انشُر عَلَینـا خزائــنَ علومِـک

و گنجینه‌های دانشت را بر ما بگستران

الف. زمان مطالعه

بهترین زمان برای مطالعه بستگی به عادت خود فرد دارد؛ اما باید با واقعیت زندگی تطبیق داشته و به اندازه کافی انعطاف‌پذیر و قابل اجرا باشد. پیشنهادهای زیر نیز در این زمینه راهگشاست:

برای مطالعه به طور روزانه یا هفتگی برنامه مرتبی داشته باشید.

برای تنظیم برنامه مطالعاتی، اوقات از پیش تعیین شده (تغییرناپذیر) نظیر ساعات حضور در کلاس درس و کار و اوقات انعطاف‌‌پذیر خود مانند زمان خرید، وقت آزاد، دیدار با دوستان و… را دقیقاً مشخّص کنید تا تعداد ساعات هر درس و ساعاتی که برای مطالعه آن لازم است به درستی محاسبه گردد.

برنامه مطالعاتی خود را بر حسب ساعت تنظیم کرده و ساعت خاص هر درس را به طور کامل مشخص کنید.

مدّت زمان لازم برای خواندن یک کتاب را به دقّت محاسبه کنید. زمان درس خواندن باید به آن اندازه باشد که همه مطالب لازم را یاد بگیرید تا بتوانید به اهداف خود برسید.

یکی از راه‌های تعیین مدت زمان لازم برای خواندن یک درس آن است که هنگام مطالعه ساعت آغاز خواندن را یادداشت کنید و پس از پایان خواندن نیز دوباره ساعت را یادداشت کنید؛ سپس با محاسبه شماره صفحاتی که خوانده‌اید، میانگین زمان سپری شده را برای هر صفحه به دست می‌آورید. این‌گونه قادر خواهید بود هنگام تصمیم‌گیری درباره زمان لازم برای خواندن، از این دانسته‌ها یاری بگیرید.[ جیمز اف. شفرد، مهارت‌های مطالعه در دانشگاه و مدرسه، ص 156.]

هر دفعه بیش از یک و نیم ساعت مطالعه نکنید و بعد از مطالعه هر درس کمی استراحت کرده و یا موضوع درس را عوض کنید؛ البتّه استراحت بهتر از تغییر موضوع درس است.[ شریعت دلجور رنگیانی، شیوه‌های یادگیری و مطالعه، ص 91.]

ابتدا دروس دشوار را مطالعه نموده و دشوارترین آن را هر روز مطالعه کنید.

مطالب درسی‌ای که با هم شباهت ندارند را در کنار یکدیگر مطالعه کنید.

اگر مطالب یادگرفته شده قبل از خواب مرور گردند، دیرتر فراموش می شوند.

بلافاصله پس از صرف غذای سنگین از مطالعه جدّی اجتناب کنید؛ زیرا به‌دلیل فعالیت بیشتر دستگاه گوارش، حجم خون بیشتری به این قسمت روانه می‌شود که این موضوع باعث می‌گردد حجم خون کمتری به مغز انسان رسیده و آمادگی کمتری برای کارهای فکری داشته باشد.

ب. مکان مطالعه

انتخاب محیط مناسب، تمرکز و قدرت یادگیری را افزایش می‌دهد؛ بنابراین بهتر است به پیشنهادهای زیر توجّه نمایید:

محیط مناسبی برای مطالعه انتخاب کنید؛ اتاقی را انتخاب نمایید که هر روز و در صورت امکان در ساعت‌های معینی از روز در اختیار شماست؛ زیرا استفاده از یک مکان ثابت و محیط آشنا، موجب تمرکز حواس می‌گردد.

هوای تازه در مکان مطالعه جریان داشته باشد؛ کمبود اکسیژن باعث کاهش توان جسمی و فکری است که نقش بسزایی در کاهش تمرکز حواس ایفاء می‌کند.

از نور کافی و یکنواخت استفاده کنید؛ اتاق مطالعه باید به اندازه کافی روشن باشد تا تضاد نوری بین دو قسمت از اتاق موجب خستگی چشم شما نگردد. همچنین توجّه نمایید نور به شکل مستقیم بر روی کتاب نتابد، بلکه اگر از راست به چپ می‌نویسید نور از سمت چپ بتابد تا سایه دست شما بر روی نوشته نیفتد.

درجه حرارت اتاق مطالعه ملایم باشد؛ یعنی در حدود 20 درجه سانتی‌گراد (برابر با 68درجه فارنهایت)، رطوبت اتاق مطالعه نیز باید در حدود 50درجه باشد.

مکان مطالعه، محیط آرام و بی‌مزاحمتی باشد؛ اگر برخی گمان می‌کنند که با صدای رادیو و… بهتر می‌فهمند و از خواب آلودگی‌شان جلوگیری می‌شود باید گفت که این فقط یک تلقین است.

در موقع مطالعه وضعیت استاندارد داشته باشید؛ بهترین وضعیت برای مطالعه نشستن پشت میز مطالعه و بدترین وضعیت حالت درازکش است؛ زیرا سریع حالت خستگی و خواب آلودگی به سراغ انسان می‌آید.

ج. روش‌های مطالعه

سعی نمایید از روش‌های صحیح مطالعه بهره گیرید؛ زیرا تسلّط بر این روش‌ها شما را در بهبود نحوه مطالعه یاری خواهند کرد. برخی از این روش‌ها عبارتند از:

عبارت‌‌خوانی:[ Phrase reading.] از این روش برای به دست آوردن برداشتی کلی نسبت به مطلبی که اولین بار با آن مواجه شدیم،‌ استفاده می‌گردد. در این روش به چشم عادت می‌دهند به جای توقف بر روی یکایک کلمات بر روی گروه کلمات تمرکز کند. در این صورت میدان دید وسیع‌تر گشته و چشم حرکت سریع‌تری خواهد داشت؛ در نتیجه با نگاه کردن به سطور متوجه مجموعه‌های بزرگ‌تری از کلمات و عبارات که حاوی معانی بیشتری هستند، می‌گردد. «سرعت تقریبی عبارت‌خوانی، بین 300 تا 1000 کلمه در دقیقه است».[ زهرا شعبانی، روش‌های مطالعه و یادگیری، ص 37.]

دقیق‌‌خوانی:[ Close reading.] «هدف از دقیق‌خوانی درک کامل مطالب خوانده شده و نگهداری آن‌ها به طرزی منظم و منطقی در حافظه است، به طریقی که یادآوری آن‌ها برای استفاده‌های بعدی میسّر باشد. سرعت تقریبی دقیق‌خوانی 100 تا 1000کلمه در دقیقه است. فنون اساسی روش دقیق‌خوانی عبارتند از: سازمان دادن، حاشیه‌نویسی، علامت‌گذاری و خلاصه کردن»[ همان، ص 42.] که در ادامه به شرح هر یک پرداخته می‌شود.

سازمان دادن: این شیوه مستلزم تعیین سطوح مختلف مطالب یعنی تعیین ایده اصلی،[ منعکس کننده اندیشه و مقصود اصلی نویسنده است. شناسایی این ایده از طریق یادگیری نکات اصلی، بهتر میسر می‌شود. بیان صحیح ایده اصلی یک کتاب یا یک بخش از یک کتاب مستلزم یک یا دو جمله است.] نکات اصلی،[ اندیشه‌های مهم یا گروه‌هایی از معنی‌اند که روی هم ایده اصلی را تشکیل می‌دهند. ] جزئیات[ اطلاعات واقعی، تصاویر و مثال‌هایی که حاوی و توضیح دهنده نکات اصلی‌اند. ] مطلب و تشخیص رابطه بین سطوح مختلف و اجزای هر سطح از نظر معناست.

علامت‌گذاری و حاشیه‌نویسی: در این شیوه با علامت‌گذاری و نوشتن رمزها و نشانه‌ها روی مطالب کتاب، می‌توان ساختمان مطالب را مشخّص کرد. به‌عنوان مثال دور ایده اصلی خط کشیدن، نکات اصلی را داخل کروشه قرار دادن، زیر جزئیات[ فقط زیر کلمات کلیدی و مهم خط بکشید؛ زیرا علامت‌گذاری تمام مطالب به آن‌ها اهمیّت یکسانی می‌دهد که نه تنها باعث یادگیری بیش‌تر نمی‌شود، بلکه مانعی بر سر راه تمرکز خواهد بود.] خط کشیدن یکی از روش‌های متعدد علامت‌گذاری است.

خلاصه کردن: خلاصه، بیان مجددی از نکات اصلی مطالب به زبان مطالعه کننده است که نه تنها شامل نکات اصلی است، بلکه روابط میان نکات اصلی و دلایل مؤلف را نیز بیان می‌نماید و به طور منطقی نکات اصلی را به ایده اصلی ربط دهد.

د. تقویت حافظه

در سؤال بعدی به طور مستقل بدان پرداخته خواهد شد.