موسسه رازی سال ۱۳۰۳ تاسیس شد! یعنی نزدیک ۹۷ سال قدمت دارد و توسط وزارت کشاورزی وقت، برای مقابله با بیماری طاعون گاوی که صدها هزار دام رو در مخاطره قرار داده بود، تاسیس شد. موفقیتی که این موسسه در مبارزه با این بیماری کسب کرد، انگیزه موثری شد که تصمیم بگیرند علیه بیماریها مبارزه کنند. اما زمانی تلاشهای این موسسه جهش عظیمی پیدا کرد که در سال ۱۳۲۹، امور به متخصصین داخلی واگذار شد.
بعد از انقلاب، تحقیقات مرتبط با حوزه واکسنسازی گسترش پیدا کرد و این موسسه در زمینه انسانی، در دو حوزه واکسنهای باکتریایی و ویروسی، توانست موفقیت چشمگیری داشته باشد؛ به طوری که سازمانبهداشتجهانی، ایران را یکی از کشورهای موفق در زمینه ریشهکن کردن فلجاطفال و واکسیناسیون معرفی کرد. همچنین در زمینه سرمسازی درمانی هم موسسه رازی، توانست به توان بومیسازی برسد و ردیف بودجه واردات محصولات مشابه خارجی را در اوایل دهه هفتاد قطع کند و نیاز داخل را تامین کند. حالا با این مقدمه، برویم سراغ پروژه این موسسه برای واکسن کرونا.
موسسه رازی از ابتدای این همهگیری، تیم تحقیقاتی خود را فعال کرد و اقدام به تحقیقات در زمینه واکسن کرد. بستری که رازی برای ساخت این واکسن استفاده کرد، شبیهسازی یک زیرواحد (Subutine) از پروتئین نیزهای ویروس (Spike Protein) پروتئینی که عامل اتصال ویروس به سلولهای انسانیست به روش نوترکیبی، بدون دخالت ویروس زنده ساخت. این به چه معناست؟ یعنی اگر شما در فاز بالینی، سوژه تزریق واکسن باشید، ناقلِ ویروس به خانواده خودتان نیستید.
این واکسن در وهله اول بر روی حیواناتی که ساختاری شبیه انسان دارند (خوکچه هندی، خرگوش، موش و میمون سبز آفریقایی) تست شده و نتایج خوبی داشته. در صحبتی که با دکتر تقوی، یکی از محققان این پروژه داشتم، گفت که درصد اثربخشی در فاز حیوانی، نزدیک به ۹۸٪ بوده. (دیتای “هنوزمنتشرنشده” نیست که بتونم ارجاع بدم). پس از ارسال پروپوزال واکسن به همراه نتایج تست حیوانی به سازمان غذا و دارو، آنها مجوز شروع فاز اول را صادر کردند و آزمایش، بر روی ۱۲۵ نفر در فاز اول، به صورت دوسوکور (یعنی نه تزریقکننده واکسن میداند که به کی دارد دارونما میزند و نه او شخصی که دریافت میکند، میداند واکسن زده شده یا پلاسیبو (واکسننما))، در سه دُز کم، متوسط و زیاد، به داوطلبان تزریق شد.
روند گزینش داوطلبان هم به این صورت بوده که ابتدا خوداظهاری داوطلبان درباره سلامتیشان رو از سایت دریافت میکنند؛ پس از غربالگری، با داوطلبان تماس میگیرند برای پرسشهایی منباب سلامت روانی، اعصاب و سلامتی. سپس به صورت حضوری، با نمونهگیری خون، ادرار و آزمایشهای تشخیصی، تست pcr، تاییدیه نهایی حضور داوطلبان در آزمایش را میگیرند. داوطلب میتواند در هر زمان از تحقیقات که علاقه به ادامه همکاری نداشت، مطالعات را ترک کند. پس از ۴ ماه از گذشتِ تزریق دُزِ اول، معلوم میشود که داوطلب، واکسن دریافت کرده یا پلاسیبو؛ و پس از مشخص شدن، به صورت رایگان، واکسن دریافت خواهد کرد.
این واکسن در سه دُز تزریق میشود. دو دُز اول به صورت تزریق در عضله دلتوپید بازو صورت میگیرد، به فاصله ۲۱ روز. سپس در روز ۵۱ اُم، دُز سوم به صورت استنشاقی تزریق میشه. چرا استنشاقی؟ به خاطر اینکه مطالعات نشان داده که پس از تزریق واکسن، فرد گیرنده واکسن با وجود تولید آنتیبادی درون بدن، تنها عضوی که انتیبادیای درونش ایجاد نمیشه، بینیست. با تزریق این دُز، به دنبال بررسی این هستند که ببینند آیا امکان ناقل بودن شخص، مهیا خواهد شد یا خیر؟
نمونهای هم در دنیا دارد؟ بله. کشور کوبا به عنوان یکی از پیشروترین کشورها در عرصه واکسیناسیون، یکی از پلتفرمهای خودش رو در همین زمینه تعریف کرده است. به نام مامبیسا (mambisa). این پلتفرم، به دنبال این است که با تحریک سلولهای پلاسما و مخاط که در بینیاه، ببینند IgA به صورت حداکثری تولید خواهد شد که مانع از انتقال ویروس بشه یا خیر؟ این بود تمام اطلاعاتی که منباب واکسن رازی در اختیار داشتم. به عنوان یه ایرانیِ ساکن داخل کشور که داوطلبِ این واکسن شده، خیلی امیدوارم به تلاشی که این بچهها انجام میدهند و به آنها اعتماد دارم. امیدوارم که به سرانجام خوبی برسد.
آلان ویسی