سطحی‌نگری، نبود تعمق، ارتباطت ضعیف و خودخواهانه ارمغان دنیای غرب است که به وسیلة فناوری‌های نوین ارتباطی ایجاد کرده است. زمان زیادی از آن ایام نمی‌گذرد که مردم کوچه و خیابان از حال هم مطلع بودند و احوال هم را جویا می‌شدند و دلبستگی‌های زیادی نسبت به هم داشتند. اما در سال‌های اخیر این ارتباطات سالم به مرور کاهش یافته تا آنجایی که حتی رابطة والدین-فرزندی و همسران را نیز تحت‌الشعاع قرار داده است. در خانواده‌هایی که ابزارهای فرهنگی دنیای غرب به وفور در اختیار اعضای خانواده وجود دارد سردی روابط نمود چشمگیری دارد. مقام معظم رهبری فرهنگ غربی وارد شده در کانون خانواده را بسیار دقیق تببین می‌کنند و در این‌باره می‌فرمایند:”یک مرد و زن توی یک فضایی زندگی می‌کنند اما از هم جدایند. آن نشست و برخواست‌های خانوادگی، آن محبت‌های خانوادگی، آن انس‌های فراوان به هم، این‌که مرد خودش را محتاج به زنش ببیند اینها دیگر نیست. دو نفرند به صورت قراردادی که فقط در یک خانه‌ای زندگی می‌کنند”[1].

این اختلال موجود در نظام خانواده، ناشی از فردگرایی، لذت‌جویی و سطحی‌نگری و در یک کلام دوری از عقلانیت است که همگی برخواسته از فرهنگ غربی می‌باشد. از نگاه غربی هر مسیری که شما را زودتر به یک لذت برساند اصالت می‌یابد و بر این اساس است که ارزش‌گذاری‌های جدیدی شکل می‌گیرد؛ آن چیزهایی که لذت فوری دارند هرچند کیفیت و ماندگاری پایینی‌تری داشته باشند از ارزش بالاتری برخوردار می‌شوند و آن چیزهایی که لذت بیشتر، باکیفیت‌تر و ماندگارتری را برای انسان به ارمغان می‌آورند چون در دسترس نیستند و انسان برای به دست آوردنش متحمل سختی‌های زیادی می‌شود به گوشه‌ای رانده می‌شوند. وقتی توجه به لذّات مادی در سبک زندگی غربی افزایش پیدا می‌کند، باید آن روی سکه را هم دید که که فرو رفتن در این لذات، چیزی جز غصه و غم بر انسان نمی‌افزاید. پیامبر گرامی اسلام در این باره می‌فرمایند: «أَلاَ رُبَّ شَهْوَةِ سَاعَةٍ أَوْرَثَتْ حُزْناً طَوِیلاً یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ؛ چه بسا شهوت و لذت یک لحظه‌اى، که موجب حزن و اندوه طولانى در قیامت گردد».[2]

عقلانیت، راز ماندگاری روابط سالم

کدام عقل می‌پذیرد که شما منافع بلندمدتت را فدای لذت‌های کوتاه ‌مدت کنی؟ کدام عقلانیت است که بپذیرد با رفتاهایی عجولانه روابط سالمی که می‌تواند باعث دلگرمی تو شود و موجبات موفقیتت را فراهم سازد، از بین ببری؟

خداوند تبارک و تعالی در مقابل فرهنگ غربی، برای احیای روابط آسیب‌دیدة بین افراد و ساختن یک رابطه گرم، صمیمی و پویا ما را به عقلانیت دعوت می‌کند. آیة 34 تا 36 سوره سورة فصلت یک نسخة کامل و کاربردی برای احیای روابطی است که فرهنگ غربی با ابزارها و فناوری‌هایش بدان آسیب‌های جدی وارد کرده است.

خداوند تبارک و تعالی در آیه34 سورة فصلت می‌فرماید: « وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ؛ و هرگز نیکی و بدی در جهان یکسان نیست، همیشه بدی (خلق) را به بهترین شیوه (که خیر و نیکی است پاداش ده و) دور کن تا همان کس که گویی با تو بر سر دشمنی است دوست و خویش تو گردد.»

خداوند تبارک و تعالی در این آیه با نگاهی کاملاً دقیق و حساب شده، تنها راه ترمیم روابط را پا فشاری بر خوبی‌ها می‌داند و با نگاهی آینده‌نگرانه ما را بدان دعوت می‌کند؛ اما آنچه این بیان را تکمیل می‌کند ذکر این مطلب است که چگونه ما می‌توانیم به این درجه از عقلانیت برسیم که آن هم در آیه بعد بدان پرداخته شده است آنجا که در آیه35 همین سوره می‌فرماید: «وَ ما یُلَقّاها إِلَّا الَّذِین‌َ صَبَرُوا وَ ما یُلَقّاها إِلّا ذُو حَظٍّ عَظِیم؛ ‌ٍ و این (صفت پاسخ بدی را به نیکی دادن) جز به کسانی که صبر ورزیده‌اند القا و اعطا نمی‌شود و جز به کسی که سهم بزرگی (از کمال انسانیت) دارد داده نمی‌شود.»

صبر کلیدی‌ترین واژه‌ای است که مرز بین تنظیم روابط سالم را با روابط از هم گسسته مشخص می‌کند. صبر و خویشتن‌داری برای یک زندگی عاقلانه لازم و ضروری است و دنیای کنونی برای رهایی از مشکلاتی که گریبان‌گیرش شده است به شدت به آن محتاج است.

در روایات ما صبر برای ایمان و ارتقاء درجات معنوی و پیشرفت‌های روزافزون لازم و ضروری شمرده شده است؛ مولای متقیان علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «وَ عَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّ اَلصَّبْرَ مِنَ اَلْإِیمَانِ کَالرَّأْسِ مِنَ اَلْجَسَدِ وَ لاَ خَیْرَ فِی جَسَدٍ لاَ رَأْسَ مَعَهُ وَ لاَ فِی إِیمَانٍ لاَ صَبْرَ مَعَهُ[3]؛ بر شما باد صبر و استقامت کردن، زیرا صبر نسبت به ایمان، همانند سر به بدن است و در بدن بدون سر و همچنین در ایمان بدون صبر، خیری وجود ندارد.»
 

زندگی در دنیای مدرن انسان را بی‌تاب می‌کند.

زمانی بود که برای بسیاری از امور باید انسان وقت زیادی را صرف می‌کرد از یک خرید ساده گرفته، تا جستجو در یک یا چند کتاب برای نوشتن یک تحقیق؛ اما به لطف تکنولوژی‌های نوین گاه با زدن یک دکمه بسیاری از آنها برای او مهیا می‌شوند.

در این سال‌ها انواع محصولات ماشینی در خدمت انسان قرار گرفته‌اند تا به شیوه‌ای آسان، در کمترین زمان ممکن، امورات او را انجام دهند تا زمان بیشتری را برای او آزاد سازند؛ در نگاه ابتدایی شاید برخی‌ها بگویند این آزاد شدنِ وقت، برای انسان چیز مفیدی است ولی با یک نگاه دقیق‌تر به نیازهای حقیقی انسان، که به عنوان یک موجود اجتماعی شناخته می‌شود و حیات جسمی، روحی و روانیش بسته به ارتباطات سالمی است که با افراد مختلف برقرار می‌کند، باید بگوییم ارزیابی‌ها در این باره چندان مثبت نیستند.

اگر سرعت در انجام امور و آزاد شدنِ وقت انسان، به بی‌تابی و بی‌حوصلگی او ختم نشود و به صبر و خویشتن‌داری او که پایة اصلی روابط اجتماعی است آسیب وارد نسازد، این آزاد شدنِ وقت، می‌تواند خیلی هم مفید باشد اما به هر دلیل این امر در دنیای کنونی اتفاق نیفتاده و با آزاد شدن وقت انسان، عمدة این وقت در سبدی غیر از سبد روابط سازنده ریخته شده است؛ چرا که انسان‌ها به شکل محسوسی، بعد از استفاده از ابزرهای تسریع‌دهندة امور، بی‌تاب‌تر می‌شوند و حوصلة کافی برای ساختن و حفاطت کردن از روابط سالم و همچنین ترمیم روابط آسیب‌دیده با دیگران ندارند.
 

وقت‌های اضافه زندگی با سرعت بالا

سرعت بالای زندگی در دنیای مدرن بیشتر از آن‌که برای ما وقتِ اضافه تولید و ذخیره کند، برای ما سبک زندگی سریع تولید می‌کند؛ سبکی که در آن انتظار داریم باقی اوقاتِ اضافه آمدة روز را هم به کارهای سریع بپردازیم و با سرعت آن را بگذارنیم و این دقیقا همان چیزی است که می‌تواند برای برقراری و حفظ روابط سالم بد باشد.

پژوهش‌های زیادی دربارة تکنولوژی‌هایی که سبک زندگی سریع را برای ما به ارمغان آورده‌اند انجام شده است؛ «یکی از این پژوهش‌ها نشان می‌دهد که قراردادن افراد در معرض «برترین نمادهای فرهنگ بی‌صبری» -مثلاً نمادهای فست‌فودی مانند کمان‌های طلایی در لوگوی مک‌دونالد- سرعت خواندن و انتخاب محصولات سریع را در آن‌ها بالا می‌برد و باعث می‌شود پاداش‌های کوچک کنونی را بر جوایز بزرگ بعدی ترجیح دهند.»[4] و این دقیقاً همان خطری است که زندگی اجتماعی هر انسانی را می‌تواند تهدید نماید.

پینوشت:
[1] . بیانات در تاریخ 22/1/1378
[2] . عدةالداعی و نجاح الساعی، ابن فهد حلی و احمد بن احمد، تصحیح:احمد موحدی قمی، ج1، بیروت، انتشارات دارالکتب الاسلامی، ص120
[3] . نهج البلاغة , جلد 1 , صفحه 482
[4] . این مطلب را چلسی والد نوشته است و در تاریخ ۴ آوریل ۲۰۱۹ با عنوان «Why Your Brain Hates Slowpokes» در وب‌سایت نوتیلوس منتشر شده است. وب‌سایت ترجمان آن را در تاریخ ۱۵ تیر ۱۳۹۸ با عنوان «زود باش لعنتی! چرا از آدم‌های کُند متنفریم؟» و ترجمۀ مجتبی هاتف منتشر کرده است.