پاسخ :تاریخ حداقل سه بار زندانی شدن حضرت را گزارش کرده است. به نظر می‌رسد اولین باری که ایشان توسط خلفای عباسی به زندان افتاده باشند مربوط به سالهای 254 یا 255 باشد. گزارشی که این واقعه را در اختیار ما قرار داده اشاره به زندان افتادن امام عسکرى و برادرش دارد. با توجه به آغاز امامت امام عسکری علیه السّلام در سال 254 ق، آمدن دو برادر به زندان باید در همین سالها باشد.در این خبر آمده است که حضرت به زندانیان فرمود: اگر فلان مرد (حضرت اشاره به یکی از زندانیان نمود مدعى بود علوى است) در میان شما نبود، مى ‌گفتم پس از چه مدتى از این زندان رها مى ‌شوید؛ زیرا او شما را زیر نظر گرفته و حرکاتتان را به خلیفه گزارش مى‌ کند. یکی از زندانیان به نام ابو هاشم مى ‌گوید: روزى ما این مرد را غافلگیر کرده و کاغذى را که در آن درباره تک تک ما گزارش هاى بدى براى خلیفه‌ آماده کرده بود از لباسش درآوردیم.[1]گزارش بعدی از زندانی بودن حضرت مربوط به زمان خلافت «مهتدى عباسی» (255- 256) است. این خلیفه مدعى بود که عمر بن عبد العزیز عباسیان است. ابو هاشم جعفرى که در آن دوران در زندان بوده است، می‌گوید: در دوران مهتدى، هنگامى که در زندان بودم، امام عسکرى علیه السّلام را به زندان آوردند. با کشته شدن مهتدى در سال 256 خدا جان او را از خطر مرگ رهانید؛ زیرا خلیفه قصد کشتن آن حضرت را داشت.[2]چنان که نقل شده امام عسکرى بار دیگر در خلافت «معتمد عباسى» (256- 279) زندانى شدند. در روایتى آمده که آن حضرت در سال 259 ق در زندان معتمدعباسى بوده و «على بن جرین» زندانبان او بوده است. او در پاسخ معتمد که درباره امام از وى سؤالاتى نموده، چنین گفته است: همواره روزها روزه‌ دار و شبها مشغول نماز است.[3]همچنین صیمرى در کتاب «الاوصیاء» روایت کرده که گفت: من خود خط ابو محمد عسکرى علیه السّلام را هنگام خروج از زندان معتمد دیدم که این آیه را نوشته بود:
یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُونَ.[4]به نظر می رسد سومین زندان حضرت نیز متعلق به همین سال یعنی سال 295 ق باشد. گزارش زیر را می توان به عنوان تایید ارائه نمود:
به احتمال قریب به یقین این زندان براى امام در سال 259 اتفاق افتاده است و شاهدى که در درستى این مطلب وجود دارد روایت ذیل است:
کشّى در کتاب «رجال» خود به نقل از محمد بن ابراهیم سمرقندى آورده است:‌ عازم حج بودم که … سخن از فضل بن شاذان به میان آمد و گفتند: او به دلیل نفخ معده به شدت بیمار است. در میانه راه … نزد محمد بن عیسى عبیدى که شیخى فاضل بود … رفتم. در خانه او عده‌اى را که با حالتى افسرده و مغموم نشسته بودند دیدم، علت را جویا شدم، گفتند: ابو محمد (امام عسکری) علیه السّلام زندانى شده است. من سفر خود را دنبال کرده و در بازگشت باز نیز دوباره به دیدن محمد بن عیسى رفتم. این بار او را با چهره‌اى شاد و سرحال دیدم، چگونگى اوضاع را از وى‌ پرسیدم، جواب داد: امام آزاد شده است…
اگر چنانکه مشهور است بپذیریم که فضل بن شاذان در سال 260 وفات کرده است، به طور طبیعى باید بگوییم امام در اواخر سال 259 قبل از ذى حجه در زندان بوده است.[5]
پی نوشت:
[1] . اربلی، کشف الغمه، ج 2، ص 432؛ مجلسی، بحار الانوار، ج 50، ص 254؛ قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ج 2، ص 182.
[2] . مجلسی، بحار الانوار، ج 50، ص 313؛ شیخ طوسى، الغیبه، ص123.
[3] . مجلسی، بحار الانوار، ج 50، ص 314.
[4] . صف، آیه 8.
[5] . رسول جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص544-546.