در بسیاری از روایاتی که شخصیت حضرت خضر علیه السلام را توصیف کرده اند، برمی آید که ایشان پیامبری از پیامبران خدا بوده است، به نام تالى بن ملکان بن عابر بن ارفخشد بن سام بن نوح که حد اقل در زمان اهل بیت علیهم السلام زنده بوده است، زیرا مکررآ به دیدار اهل بیت علیهم السلام می آمده است و برخی از این دیدارها در روایات مذکور است. در مقابل این روایات، روایات نادر دیگری هم وجود دارد که شخصیت ایشان را به گونه ای دیگر توصیف می کنند؛ به عنوان مثال، در مقابل بسیاری از روایات که ایشان را از نسل حضرت نوح علیه السلام می دانند، روایات ضعیف دیگری هم وجود دارد که او را فرزند بلاواسطه حضرت آدم علیه السلام یا فرزند قابیل دانسته اند و نیز در برخی روایات آمده است که خضر و ذوالقرنین پیامبر نبودند، ولی عالم بودند.
در برخی روایات آمده است که حضرت خضر علیه السلام از آب حیات نوشیده است و بنابراین تا زمان نفخ صور زنده می ماند، ولی این روایات از نظر سندی قابل اعتماد نیستند.
مرحوم علامه مجلسی در جلد 13 بحار الانوار، باب 10- قصة موسى علیه السلام حین لقی الخضر و سائر قصص الخضر علیه السلام و أحواله، مجموع روایات مربوط به شخصیت حضرت خضر علیه السلام را جمع آوری کرده است که می توانید ملاحظه کنید.
از آنجا که مرحوم علامه طباطبایی ره در جلد 13 تفسیر المیزان، ذیل آیه 82 سوره کهف، بحث مفصلی درباره شخصیت حضرت خضر مطرح کرده است، قسمتی از ترجمه تفسیر المیزان که روایات مربوط به حضرت خضر را به طور مفصل بررسی کرده است، در ذیل آورده می شود:
ترجمه تفسیر المیزان؛ ج 13 ؛ ص 487:
2- شخصیت خضر [(علیه السلام) در روایات ]در قرآن کریم درباره حضرت خضر، غیر از همین داستان رفتن موسى به مجمع البحرین چیزى نیامده و از جوامع اوصافش چیزى ذکر نکرده، مگر همین که فرموده:فَوَجَدا عَبْداً مِنْ عِبادِنا آتَیْناهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً (سوره کهف، آیه 65)
از آنچه از روایات نبوى و یا روایات وارده از طرق ائمه اهل بیت (ع) در داستان خضر رسیده چه مى توان فهمید؟
از روایت محمد بن عماره – که از امام صادق (ع) نقل شده و در بحث روایتى آینده خواهد آمد – چنین برمى آید که آن جناب پیغمبرى مرسل بوده که خدا به سوى قومش مبعوثش فرموده بود و او مردم خود را به سوى توحید و اقرار به انبیاء و فرستادگان خدا و کتاب هاى او دعوت مى کرده و معجزه اش این بوده که روى هیچ چوب خشکى نمى نشست، مگر آنکه سبز مى شد و بر هیچ زمین بى علفى نمى نشست، مگر آنکه سبز و خرم مى گشت و اگر او را خضر نامیدند، به همین جهت بوده است و این کلمه با اختلاف مختصرى در حرکاتش در عربى به معناى سبزى است و گرنه اسم اصلى اش تالى بن ملکان بن عابر بن ارفخشد بن سام بن نوح است… .
مؤید این حدیث در وجه نامیدن او به خضر، مطلبى است که در الدر المنثور از عده اى از ارباب جوامع حدیث از ابن عباس و ابى هریره از رسول خدا (ص) نقل شده که فرمود: خضر را بدین جهت خضر نامیدند که وقتى روى پوستى سفید رنگ نماز گزارد، همان پوست هم سبز شد (الدر المنثور، ج 4، ص 234).
و در بعضى از اخبار مانند روایت عیاشى (تفسیر عیاشى، ج 2، ص 303) از برید از یکى از دو امام باقر یا صادق (ع) آمده که: خضر و ذو القرنین دو مرد عالم بودند نه پیغمبر.
و لیکن آیات نازله در داستان خضر و موسى خالى از این ظهور نیست که وى نبى بوده و چطور ممکن است بگوییم نبوده، در حالى که در آن آیات آمده که حکم بر او نازل شده است.
و از اخبار متفرقه اى – که از امامان اهل بیت (ع) نقل شده – برمى آید که او تاکنون زنده است و هنوز از دنیا نرفته و از قدرت خداى سبحان هیچ دور نیست که بعضى از بندگان خود را عمرى طولانى دهد و تا زمانى طولانى زنده نگهدارد. برهانى عقلى هم بر محال بودن آن نداریم و به همین جهت نمى توانیم انکارش کنیم؛ علاوه بر اینکه در بعضى روایات از طرق عامه سبب این طول عمر هم ذکر شده:
در روایتى – که الدر المنثور از دارقطنى و ابن عساکر از ابن عباس نقل کرده اند – چنین آمده که: او فرزند بلا فصل آدم است و خدا بدین جهت زنده اش نگه داشته تا دجال را تکذیب کند (الدر المنثور، ج 4، ص 234).
و در بعضى دیگر – که در الدر المنثور از ابن عساکر از ابن اسحاق روایت شده – نقل گردیده که آدم براى بقاى او تا روز قیامت دعا کرده است (الدر المنثور، همان).
و در تعدادى از روایات – که از طرق شیعه (تفسیر برهان، ج 2، ص 480، ح 6) و سنى (الدر المنثور، ج 4، ص 239) رسیده – آمده که خضر از آب حیات که واقع در ظلمات است نوشیده، چون وى در پیشاپیش لشکر ذو القرنین – که در طلب آب حیات بود – قرار داشت، خضر به آن رسید و ذو القرنین نرسید.
و این روایات و امثال آن روایات آحادى است که قطع به صدورش نداریم و از قرآن کریم و سنت قطعى و عقل هم دلیلى بر توجیه و تصحیح آنها نداریم.
قصه ها و حکایات و همچنین روایات درباره حضرت خضر بسیار است و لیکن چیزهایى است که هیچ خردمندى به آن اعتماد نمى کند، مانند اینکه در روایت الدر المنثور از ابن شاهین از خصیف آمده که: چهار نفر از انبیاء تاکنون زنده اند؛ دو نفر آنها یعنى عیسى و ادریس در آسمانند و دو نفر دیگر یعنى خضر و الیاس در زمینند؛ خضر در دریا و الیاس در خشکى است (الدر المنثور، همان).
و نیز مانند روایت الدر المنثور از عقیلى از کعب که گفته: خضر در میان دریاى بالا و دریاى پایین بر روى منبرى قرار دارد و جنبندگان دریا مأمورند که از او شنوایى داشته باشند و اطاعتش کنند و همه روزه صبح و شام ارواح بر وى عرضه مى شوند (الدر المنثور، همان).
و مانند روایت الدر المنثور از ابى الشیخ در کتاب العظمة و ابى نعیم در حلیه از کعب الاحبار که گفته: خضر پسر عامیل با چند نفر از رفقاى خود سوار شده به دریاى هند رسید – و دریاى هند همان دریاى چین است – در آنجا به رفقایش گفت: مرا به دریا آویزان کنید؛ چند روز و شب آویزان بوده، آنگاه صعود نمود؛ گفتند: اى خضر چه دیدى؟ خدا عجب اکرامى از تو کرد که در این مدت در لجه دریا محفوظ ماندى! گفت: یکى از ملائکه به استقبالم آمده گفت: اى آدمى زاده خطاکار! از کجا مى آیى و به کجا مى روى؟ گفتم:
مى خواهم ته این دریا را ببینم؛ گفت: چگونه مى توانى به ته آن برسى، در حالى که از زمان داود (ع) مردى به طرف قعر آن مى رود و تا به امروز نرسیده؛ با اینکه از آن روز تا امروز سیصد سال مى گذرد (الدر المنثور، ج 4، ص 239) و روایاتى دیگر از این قبیل روایات که مشتمل بر نوادر داستان ها است.

بنابراین همانطور که علامه طباطبایی ره فرمودند، گرچه در برخی روایات مطرح شده است که حضرت خضر علیه السلام از آب حیات نوشیده است و تا زمان نفخ صور زنده است، ولی این روایات قابل اعتماد نیستند.
در پایان، یک روایات، که علت طول عمر حضرت خضر علیه السلام را ذکر کرده است، از کتاب کمال الدین شیخ صدوق نقل می شود:
…و أما العبد الصالح أعنی الخضر ع فإن الله تبارک و تعالى ما طول عمره لنبوة قدرها له و لا لکتاب ینزله علیه و لا لشریعة ینسخ بها شریعة من کان قبله من الأنبیاء و لا لإمامة یلزم عباده الاقتداء بها و لا لطاعة یفرضها له بلى إن الله تبارک و تعالى لما کان فی سابق علمه أن یقدر من عمر القائم ع فی أیام غیبته ما یقدر و علم ما یکون من إنکار عباده بمقدار ذلک العمر فی الطول طول عمر العبد الصالح فی غیر سبب یوجب ذلک إلا لعلة الاستدلال به على عمر القائم ع و لیقطع بذلک حجة المعاندین لئلا یکون للناس على الله حجة… .
(کمال الدین، ج 2، باب 33 ، ص 355)
اما [در مورد] بنده صالح، یعنی خضر علیه السلام، خدای تبارک و تعالی به خاطر نبوتی که برایش مقدر کرده باشد یا به خاطر کتابی که قرار باشد بر او نازل شود یا شریعت یکی از انبیاء گذشته که توسط او منسوخ شود یا به خاطر امامتی که بندگانش را ملزم به پیروی از او کند یا به خاطر طاعتی که او را ملزم به انجام آن کند، عمرش را طولانی نکرده است، بلکه خداوند تبارک و تعالی چون از قبل می دانست که عمر قائم علیه السلام، در ایام غیبتش تا زمان مقدر طولانی خواهد شد و می دانست که عده ای از بندگانش، چنان عمر طولانی ای را انکار خواهند کرد، عمر بنده صالح [خضر علیه السلام] را طولانی کرد، بدون اینکه علت خاصی چنین عمر طولانی را موجب گردد، فقط برای اینکه به عمر او استدلال شود بر [امکان] عمر قائم علیه السلام و بدین گونه استدلال مخالفین باطل شود و مردم دلیلی بر استدلال در مقابل خدا نداشته باشند.

حاصل سخن آنکه زنده بودن حضرت خضر (ع) از قطعیّات است ؛ امّا اینکه حضرتش کجاست و تا کی زنده خواهد بود ؟ چندان معلوم نیست. همچنین از روایات بر می آید که حضرتش هنگام ظهور امام زمان (عج) در خدمت حضرتش خواهد بود ؛ کما اینکه حضرت عیسی (ع) نیز برای یاری حضرتش از آسمان چهارم نزول خواهد نمود.