ساقی نامه چه نوع شعری است؟

عصراسلام: هرچند بعضی از شاعران مثل فخرالدین عراقی و حکیم شفایی و اهلی شیرازی در قالبهای ترجیع بند و ترکیب بند و رباعی هم ساقی نامه سروده‌اند اما عموما شاعران در همان قالب مثنوی طبع آزمایی کرده‌اند.

در ساقی نامه شاعر معمولا با خطاب قرار دادن ساقی وطلب باده از او وتکلیف به مغنی جهت نواختن و خواندن خواسته‌های درونی خود را درباره‌ی بی‌اعتباری دنیا، دفع غم واندوه و نا‌هنجاری‌های روزگار، ضرورت اغتنام فرصت، تاکید بر صفای دل ونکوهش نفاق و زهد ریایی ومانند آنها و گاهی هم افزودن مضمونهای حکمت آمیز بیان می‌کند.

قدیمی‌ترین ساقی نامه را حاصل طبع فخرالدین اسعد گرگانی شاعر قرن پنجم دانسته اند که متاسفانه جز دوبیت از آن باقی نمانده است:

بیا ساقی آن آب آتش فروغ

که از دل برد زنگ وز جان دروغ

و یک قرن بعد نظامی با عنایت به آثار فخرالدین اسعد ساقی نامه ی زیبایی سرود که مورد تقلید امیر خسرو دهلوی قرار گرفت.

پس از او خواجوی کرمانی در همای و همایون سرودن ساقی نامه را پی گرفت تا اینکه در قرن هشتم حافظ ساقی نامه‌ی مستقلی سرود و شاعران پس از او این رویه را به جد دنبال کردند ومورد تقلید قرار دادند:

بیا ساقی آن می که حال آورد

کرامت فزاید، کمال آورد

بعد از حافظ سرودن ساقی نامه به شدت مورد توجه شعرا قرار می گیرد به ویژه شعرای عصر صفوی به آن اقبال زیادی نشان می دهند شاعرانی چون: ظهوری، فیاض، قاسم گنابادی، عرفی، ملک قمی، طالب آملی و… به تقلید از حافظ اقدام به سرودن ساقی نامه‌های مستقل کردند.

سرودن ساقی نامه در بین شاعران صوفی و عارف هم جایگاه ویژه‌ای یافته است و آنها با بیان مضامین و نکته‌های عمیق عارفانه مکنونات قلبی و وجد و حال خود را در آن طرح نموده‌اند مثل ساقی نامه‌ی مشهور رضی الدین آرتیمانی که سرشار از مضامین و نکته‌های عمیق و دقیق عرفانی است.

بهترین وجامع ترین منبعی که در مورد ساقی نامه سرایان می تواند مورد رجوع قرار گیرد تذکره ی پیمانه است که به کوشش احمد گلچین معانی به زیور طبع آراسته شده است.

در شعر فارسی معاصر هم بعضی از شاعران به سرودن ساقی نامه همت گماشته اند که از آن جمله می‌توان به: هوشنگ ابتهاج، رعدی آذرخشی و نوذر پرنگ اشاره کرد.

نویسنده: حسن حاج صدری