– مفهوم و معنی شرق شناسی چیست؟
– مستشرفین چه کسانی هستند؟
– هدف مستشرفین از تاریخ نگاری مسلمانان چیست؟
– دستاوردهای مستشرفین در باره اسلام چیست؟
– و…
– مطالعات شرقی (انگلیسی: Oriental studies) یا اِستشراق یا شرقشناسی یا خاورشناسی یا اسلام شناسی یا شیعه شناسی یا ایران شناسی و… به رشتههایی گفته میشود که غربی ها ( غربیان ) دربارهٔ مشرق زمین ، فرهنگ و تمدن و علوم شرقی ، مسلمانان ، شیعیان ، ایرانیان ، هند و چین و …. گفتگو میکند و دربارهٔ شرق قضاوت کرده و واقعیتهای آن را بررسی و تفسیر میکند.
مطالعه تاریخ، زبان، فنون، علوم و سنتهای مردمان مشرق زمین را شرق شناسی می گویند، بر این اساس مستشرق عبارت از کسى است که به مطالعه میراث فرهنگى مشرق زمین پرداخته و آنچه متعلق به تاریخ، زبانها، آداب، فنون، علوم و سنت هاى مردم این نواحى است، در حوزه بررسى هاى او قرار مى گیرد.
– هدف مستشرقان مطالعه و فهم (فرهنگ) مشرق زمین است، این امر نیاز به ابزارهایى دارد که مهمترین آن تسلّط به زبانهاى شرقى و در صدر آن زبان عربى ، هندی ، چینی ، فارسی و….است.
– دستاورد مستشرقان از شرق شناسی به خصوص مسلمانان شناخت نقاط قوت و ضعف شرق و مشرق زمینی ها و مسلمانان در علوم و فنون و آداب و رسوم و سننن و جوامع و… است .
– غربیان از دیرباز به شناخت شرق توجه کرده و کارها و پژوهشهای فراوانی در اینباره سامان دادهاند که آنها را «شرقشناسی» و در سرزمینهای اسلامی «مطالعات اسلامی» و در سرزمین ایران ” ایران شناسی” میخوانند.
خاورشناسان غربی به انگیزه های گوناگونی به این مطالعات میپردازند . مراکز متعددی در آمریکا ، انگلستان ، آلمان فرانسه ، ایتالیا ، کانادا ، اسراییل و… در باره شرق شناسی ، اسلام شناسی ، شیعه شناسی و ایران شناسی و جود دارد .
کنفرانس های بسیاری سالانه در کشورهای مختلف غربی در مراکز و محافل علمی در باره کشور های شرقی و شرق شناسی برگزار می شود
نقد شرق شناسی و مستشرقان
تحریف اسلام و گزارش وارونه از معارف اسلامی و تاریخ اسلام ، بخشی از پروژه شرق شناسی و اسلام شناسی است که نتیجه آن بوجود آمدن پدیده «اسلام هراسی» ، تحریف اسلام و… در جهان گردیده است.
از آغاز سوداگریهایی که غربیها در باب شرق داشتند، یکی از کارهایی که شرق موفق به انجام آن نشد بازنمایی خودش بود، اسناد شرق وقتی معتبر شناخته میشد که زیر آتش پالایش غربیها عبور کند، به گفتهٔ ادوارد سعید، استعمارگری نه فقط بوسیلهٔ ارتشش بلکه با کمک ادبیات، مردمشناسی و توجیهات روانی، شرق را به استعمار درآورده بودهاست؛ غربیها تصویری خوش آب و رنگ از شرق نشان میدادند مثل مارگیرها، رقاصان عربی، دزدان، امر ناشناخته، شهوانی و تباه که در ادبیات قرن نوزدهم غرب به وضوح مشاهده میشود.
– در یک جمع بندی درباره گره خوردن شرق شناسی، با انگیزه های استعماری به امور زیر که ریشه در تاریخ اسلام دارد می توان اشاره کرد:
1. تلاش بسیار گسترده از جانب عوامل یهودی و مسیحی این جریان، مبنی قلمداد کردن دین اسلام به عنوان فرا دوره ادیان پیشین، که از گذشته تا حال ادامه دارد. در حالی که شباهت ادیان ابراهیمی با یکدیگر برخاسته از ویژگی هایی چون یگانه پرستی است.
2. فعالیت زیاد در نفی مبانی کلامی و فقهی شیعه و اثبات این که مکتب تشیع تحت تاثیر زرتشتی یا احساسات خاص ایرانیان است و به طور کلی منشاء عربی تشیع و پیدایش آشکار آن از نخستین روزهای رحلت رسول اکرم(ص) وجود ندارد.
3. ترغیب به آخرت گرایی محض و توجه زیاد به صوفی گری و تهی کردن دین از نقش اجتماعی و سیاسی اش.
4. تبلیغات غرض ورزانه درباره علل پیشرفت اسلام و ارائه چهره ای خون ریز، شمشیر به دست و بیرحم از مسلمانان و به ویژه پیامبر اکرم (ص).
5. متهم کردن رسول خدا(ص) به بت پرستی و فراگیری مفاهیم و معارف اسلامی از اهل کتاب در ملاقات و آمیزش با آنها.
6. ایجاد بدبینی میان پیروان مذاهب و فرق اسلامی از طریق دامن زدن به احساسات نژادی، مذهبی، زبانی و منطقه ای.
7. تقویت عواطف ملی گرایانه و جدایی طلبانه ـ پان ترکیسم، پان عربیسم و مشابه آن هاـ که از هم پاشیدگی امپراطوری عثمانی یک نمونه از نتایج بارز این تلاش هاست.
8. معرفی ناشایست از مصلحان اجتماعی و دانشمندان اسلامی و گشودن باب اهانت و بی حرمتی نسبت به آنان.
9. تبلیغ شدید شعارهایی چون آزادی و لزوم عدم دخالت در آزادی دیگران که در نتیجه آن ارکان و اصول اجتماعی مهمی چون امر به معروف و نهی از منکر و جهاد در راه خدا را دچار تزلزل ساختند.
10. معرفی « حج» به عنوان آئین ملی اعراب جاهلی که بنابه مصلحت اقتصادی توسط رسول خدا(ص) مورد قبول واقع شده است.
11. بدگویی از حجاب و تحقیر و کم جلوه دادن نقش زن مسلمان، که موجبات از هم پاشیدن نظام مستحکم خانواده در اسلام را فراهم میساخت.
12. تحریف مساله معراج پیامبر اکرم(ص)
13. تحریف قرآن و تفاسیر شیعی.
14. تحریف نظرگاه اسلام درباره شخصیت انسان، مقوله اندیشه و تفکر و صدها مساله دیگر که میتوان به عنوان انگیزه ها یا پیامدهای استعماری پدیده استشراق شمرد.
نقد جریان مستشرقان و شرق شناسی
کتب و مقالات بسیاری در باره بررسی و نقد آرای مستشرقان در باره اسلام ، قرآن ، پیامبر ، ائمه ع ،تاریخ اسلام و.. وجود دارد که مطالعه آنها پیشنهاد می شود .
منابع جهت مطالعه بیشتر :
مدخل استشراق، شرق شناسی در دانشنامه ها و دایره المعارف ها
مدخل استشراق در لغتنامه دهخدا
مدخل خاورشناسی در وبگاه الشیعه
– مستشرقان و قرآن، نقد و بررسی آراء مستشرقان درباره قرآن مؤلف: محمدحسن زمانی ناشر: بوستان کتاب قم زبان: فارسی سال چاپ: 1389
– تاریخچه شرق شناسی، عبدالله همتی گلیان، جهاددانشگاهی واحد مشهد،۱۳۸۶.
– راه های بدیل : فراسوی شرق شناسی و غرب شناسی، نرگس تاجیک،
– رویکردی جامعه شناختی به شرق شناسی، پست مدرنیسم و جهانی شدن، محمدعلی محمدی، تهران، یادآوران
– سیر تاریخی و ارزیابی اندیشه شرق شناسی، افتخارزاده، محمود رضا، تهران، نشر هزاران
– شرق شناسى، ادوارد سعید, ترجمه عبدالرحیم گواهی ، تهران ، دفتر نشر فرهنگ اسلامى
– شرق شناسی،سردار، ضیاءالدین، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
– مستشرفین چه کسانی هستند؟
– هدف مستشرفین از تاریخ نگاری مسلمانان چیست؟
– دستاوردهای مستشرفین در باره اسلام چیست؟
– و…
– مطالعات شرقی (انگلیسی: Oriental studies) یا اِستشراق یا شرقشناسی یا خاورشناسی یا اسلام شناسی یا شیعه شناسی یا ایران شناسی و… به رشتههایی گفته میشود که غربی ها ( غربیان ) دربارهٔ مشرق زمین ، فرهنگ و تمدن و علوم شرقی ، مسلمانان ، شیعیان ، ایرانیان ، هند و چین و …. گفتگو میکند و دربارهٔ شرق قضاوت کرده و واقعیتهای آن را بررسی و تفسیر میکند.
مطالعه تاریخ، زبان، فنون، علوم و سنتهای مردمان مشرق زمین را شرق شناسی می گویند، بر این اساس مستشرق عبارت از کسى است که به مطالعه میراث فرهنگى مشرق زمین پرداخته و آنچه متعلق به تاریخ، زبانها، آداب، فنون، علوم و سنت هاى مردم این نواحى است، در حوزه بررسى هاى او قرار مى گیرد.
– هدف مستشرقان مطالعه و فهم (فرهنگ) مشرق زمین است، این امر نیاز به ابزارهایى دارد که مهمترین آن تسلّط به زبانهاى شرقى و در صدر آن زبان عربى ، هندی ، چینی ، فارسی و….است.
– دستاورد مستشرقان از شرق شناسی به خصوص مسلمانان شناخت نقاط قوت و ضعف شرق و مشرق زمینی ها و مسلمانان در علوم و فنون و آداب و رسوم و سننن و جوامع و… است .
– غربیان از دیرباز به شناخت شرق توجه کرده و کارها و پژوهشهای فراوانی در اینباره سامان دادهاند که آنها را «شرقشناسی» و در سرزمینهای اسلامی «مطالعات اسلامی» و در سرزمین ایران ” ایران شناسی” میخوانند.
خاورشناسان غربی به انگیزه های گوناگونی به این مطالعات میپردازند . مراکز متعددی در آمریکا ، انگلستان ، آلمان فرانسه ، ایتالیا ، کانادا ، اسراییل و… در باره شرق شناسی ، اسلام شناسی ، شیعه شناسی و ایران شناسی و جود دارد .
کنفرانس های بسیاری سالانه در کشورهای مختلف غربی در مراکز و محافل علمی در باره کشور های شرقی و شرق شناسی برگزار می شود
نقد شرق شناسی و مستشرقان
تحریف اسلام و گزارش وارونه از معارف اسلامی و تاریخ اسلام ، بخشی از پروژه شرق شناسی و اسلام شناسی است که نتیجه آن بوجود آمدن پدیده «اسلام هراسی» ، تحریف اسلام و… در جهان گردیده است.
از آغاز سوداگریهایی که غربیها در باب شرق داشتند، یکی از کارهایی که شرق موفق به انجام آن نشد بازنمایی خودش بود، اسناد شرق وقتی معتبر شناخته میشد که زیر آتش پالایش غربیها عبور کند، به گفتهٔ ادوارد سعید، استعمارگری نه فقط بوسیلهٔ ارتشش بلکه با کمک ادبیات، مردمشناسی و توجیهات روانی، شرق را به استعمار درآورده بودهاست؛ غربیها تصویری خوش آب و رنگ از شرق نشان میدادند مثل مارگیرها، رقاصان عربی، دزدان، امر ناشناخته، شهوانی و تباه که در ادبیات قرن نوزدهم غرب به وضوح مشاهده میشود.
– در یک جمع بندی درباره گره خوردن شرق شناسی، با انگیزه های استعماری به امور زیر که ریشه در تاریخ اسلام دارد می توان اشاره کرد:
1. تلاش بسیار گسترده از جانب عوامل یهودی و مسیحی این جریان، مبنی قلمداد کردن دین اسلام به عنوان فرا دوره ادیان پیشین، که از گذشته تا حال ادامه دارد. در حالی که شباهت ادیان ابراهیمی با یکدیگر برخاسته از ویژگی هایی چون یگانه پرستی است.
2. فعالیت زیاد در نفی مبانی کلامی و فقهی شیعه و اثبات این که مکتب تشیع تحت تاثیر زرتشتی یا احساسات خاص ایرانیان است و به طور کلی منشاء عربی تشیع و پیدایش آشکار آن از نخستین روزهای رحلت رسول اکرم(ص) وجود ندارد.
3. ترغیب به آخرت گرایی محض و توجه زیاد به صوفی گری و تهی کردن دین از نقش اجتماعی و سیاسی اش.
4. تبلیغات غرض ورزانه درباره علل پیشرفت اسلام و ارائه چهره ای خون ریز، شمشیر به دست و بیرحم از مسلمانان و به ویژه پیامبر اکرم (ص).
5. متهم کردن رسول خدا(ص) به بت پرستی و فراگیری مفاهیم و معارف اسلامی از اهل کتاب در ملاقات و آمیزش با آنها.
6. ایجاد بدبینی میان پیروان مذاهب و فرق اسلامی از طریق دامن زدن به احساسات نژادی، مذهبی، زبانی و منطقه ای.
7. تقویت عواطف ملی گرایانه و جدایی طلبانه ـ پان ترکیسم، پان عربیسم و مشابه آن هاـ که از هم پاشیدگی امپراطوری عثمانی یک نمونه از نتایج بارز این تلاش هاست.
8. معرفی ناشایست از مصلحان اجتماعی و دانشمندان اسلامی و گشودن باب اهانت و بی حرمتی نسبت به آنان.
9. تبلیغ شدید شعارهایی چون آزادی و لزوم عدم دخالت در آزادی دیگران که در نتیجه آن ارکان و اصول اجتماعی مهمی چون امر به معروف و نهی از منکر و جهاد در راه خدا را دچار تزلزل ساختند.
10. معرفی « حج» به عنوان آئین ملی اعراب جاهلی که بنابه مصلحت اقتصادی توسط رسول خدا(ص) مورد قبول واقع شده است.
11. بدگویی از حجاب و تحقیر و کم جلوه دادن نقش زن مسلمان، که موجبات از هم پاشیدن نظام مستحکم خانواده در اسلام را فراهم میساخت.
12. تحریف مساله معراج پیامبر اکرم(ص)
13. تحریف قرآن و تفاسیر شیعی.
14. تحریف نظرگاه اسلام درباره شخصیت انسان، مقوله اندیشه و تفکر و صدها مساله دیگر که میتوان به عنوان انگیزه ها یا پیامدهای استعماری پدیده استشراق شمرد.
نقد جریان مستشرقان و شرق شناسی
کتب و مقالات بسیاری در باره بررسی و نقد آرای مستشرقان در باره اسلام ، قرآن ، پیامبر ، ائمه ع ،تاریخ اسلام و.. وجود دارد که مطالعه آنها پیشنهاد می شود .
منابع جهت مطالعه بیشتر :
مدخل استشراق، شرق شناسی در دانشنامه ها و دایره المعارف ها
مدخل استشراق در لغتنامه دهخدا
مدخل خاورشناسی در وبگاه الشیعه
– مستشرقان و قرآن، نقد و بررسی آراء مستشرقان درباره قرآن مؤلف: محمدحسن زمانی ناشر: بوستان کتاب قم زبان: فارسی سال چاپ: 1389
– تاریخچه شرق شناسی، عبدالله همتی گلیان، جهاددانشگاهی واحد مشهد،۱۳۸۶.
– راه های بدیل : فراسوی شرق شناسی و غرب شناسی، نرگس تاجیک،
– رویکردی جامعه شناختی به شرق شناسی، پست مدرنیسم و جهانی شدن، محمدعلی محمدی، تهران، یادآوران
– سیر تاریخی و ارزیابی اندیشه شرق شناسی، افتخارزاده، محمود رضا، تهران، نشر هزاران
– شرق شناسى، ادوارد سعید, ترجمه عبدالرحیم گواهی ، تهران ، دفتر نشر فرهنگ اسلامى
– شرق شناسی،سردار، ضیاءالدین، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.