سلام علیکم، در تقویم شیعه خوانده بودم که تولد امام محمدتقی علیه السلام به قولی آخر ذیقعده و شهادت امام علی النقی علیه السلام به قولی سوم ماه رجب است، در عین حال که این دو روز روز شهادت این دو امام بزرگ وار است و تولد امام کاظم علیه السلام رو هم شنیده بودم که در جمادی الثانی بوده است حالا میخواستم ببینم این سه مطلبی که گفتم صحت داره یا نه؟

جواب اجمالی: در باره تاریخ ولادت و وفات و شهادت اختلاف است . در باره تاریخ ولادت و وفات و شهادت ائمه ع در منابع تاریخی اختلاف است و انتخاب قول صحیح سخت است و لذا تاریخ ولادت و وفات و شهادت بنا بر قول و اقوال و قول مشهور و غیر مشهور بیان می شود . ملاک قرار گرفتن نقل مشهور به معنی کنار گذاشته شدن سایر نقل‌ها و روایات نیست.
ذکر این تذکر ضروری است که :
در باره تاریخ ولادت یا شهادت ائمه(ع) آن چه که بیش از هر چیزی اهمیت دارد الگو گرفتن و توجه به سیره و روش زندگی ائمه است که می تواند ما را به سعادت برساند . نه دانستن تاریخ دقیق ولادت و یا شهادت ائمه ع .
اگرچه تولد ائمه(ع) هر روز که باشد مهم است، اما دور نبودن از سیره و روش زندگی ائمه(ع) و اکتفا نکردن صرف به برخی شعارها و برخی بزرگداشت ها مهم‌ترست، آن چیزی که ما را نجات می‌دهد معرفت امام(ع) و سرمشق و الگو قرار دادن آنها در زندگی روزمره است که متاسفانه امروزه بسیار کم رنگ شده است.

توضیح بیشتر :
برای تاریخ ولادت و وفات و شهادت این سه امام اختلاف وجود دارد .

امام محمد تقی ع ( امام جواد ع )
در ۱۹ماه رمضان و یا ۱۵ این ماه، در سال ۱۹۵ هجری قمری در مدینه متولد شد.
برخی ولادت آن حضرت را در دهم ماه رجب ذکر کرده اند و در آخر ماه ذی قعده سال ۲۲۰ به شهادت رسید همان و محل شهادت آن حضرت بغداد است.

امام علی النقی ع ( امام هادی(ع))
در ۱۵ ذی حجه سال ۲۱۲ در اطراف مدینه در محلی به نام صریا متولد شد.
در سال ۲۵۴ سوم رجب در سامرا به شهادت رسید.

امام موسی بن جعفر ع ( امام کاظم( ع))
در روز یکشنبه هفتم ماه صفر سال ۱۲۸ هجری قمری در محلی به نام ابواء در بین مکه و مدینه متولد شد.
در ۲۵ رجب سال ۱۸۳ در بغداد به شهادت رسید.

قول مشهور تاریخ ولادت و وفات و شهادت معصومین(ع)
1. حضرت محمدبن عبداله صلی اله علیه و آله در هفدهم ربیع الاول عام الفیل در مکه متولد شدند، منتهی الامال ج 1 چاپ هجرت ص43 و در بیست و هشتم صفر سال دهم هجری در مدینه وفات یافت همان ص195 در برخی روایات وفات آن حضرت در دوم ربیع الاول گزارش شده است همان و مجموعه نفیس چاپ اول بصیرتی ص4 و بر اساس برخی روایات آن حضرت در 28 صفر سال یازدهم هجری وفات یافته است مجموعه نفیس ص83.
2. حضرت علی علیه السلام روز جمعه سیزدهم ماه رجب سی‌ام عام الفیل در مکه در داخل کعبه متولد شد منتهی الامال ج1 ص273 مجموعه نفیسه ص88 و روز بیست و یکم ماه رمضان سال چهلم هجرت در کوفه در داخل مسجد به شهادت رسید منتهی الامال ج1 ص320 و مجموعه نفیسه ص92
3. حضرت فاطمه زهرا سلام اله‌علیها روز بیستم جمادی الاخره پنجم بعثت حضرت محمد صلی اله علیه و اله در مکه متولد شد منتهی الامال ج1 ص247 و مجموعه نفیسه ص97 و در سوم جمادی الاخره در مدینه به شهادت رسید همانها، ص259 و ص98 فاطمه زهرا سلام اله علیها در سال یازدهم هجری به شهادت رسیدند مجموعه نفیسه ص98
4. امام حسن علیه السلام در پانزدهم ماه رمضان سال سوم هجرت در مدینه متولد شد منتهی الامال ج1 ص411 و مجموعه نفیسه ص100 و در سال پنجاهم هجری 28 صفر در مدینه به شهادت رسید و در بقیع دفن شد منتهی الامال ج1 ص433 مجموعه نفیسه ص102
5. امام حسین علیه السلام در سوم شعبان سال چهارم هجری در مدینه متولد شد منتهی الامال ج1 ص522 و به نظر برخی در پنجم شعبان سال چهارم هجری متولد شده اند مجموعه نفیسه ص104 و در روز عاشورا سال 61 هجری قمری به شهادت رسید قاتلش عمربن سعد است و در کربلا مدفون گردید.
6. امام زین العابدین در پانزدهم جمادی الاولی سال 38 هجری قمری در مدینه متولد شد. منتهی الآمال، ج 2، ص 29 و مجموعه نفیسه، ص 112. و در سال 95 هجری قمری در مدینه به شهادت رسید و روز شهادت 12 محرم یا 18 محرم و یا 25 محرم و یا 25 محرم بود و در قبرستان بقیع دفن شد. منتهی الآمال، ج 2، ص 92.
7. امام محمد باقر (ع) روز دوشنبه سوم صفر یا اول رجب سال 57 هجری قمری در مدینه متولد شد منتهی الآمال، ج 2، ص 173. و روز دوشنبه هفتم ذی حجه سال 114 در مدینه به شهادت رسید. منتهی الآمال، ج 2، ص 226.
8. امام جعفر صادق (ع) روز دوشنبه هفدهم ربیع الاول سال هشتاد و سوم هیجری قمری در مدینه متولد شد منتهی الآمال، ج 2، ص 233 و مجموعه نفیسه، ص 119. و در 25 شوال سال 148 در مدینه به شهادت رسید و در بقیع دفن شد. منتهی الآمال، ج 233 و مجموعه نفیسه، ص 120
9. امام موسی بن جعفر علیه السلام در روز یکشنبه هفتم ماه صفر سال 128 هجری قمری در محلی به نام ابواء در بین مکه و مدینه متولد شد منتهی الآمال، ج 2، ص 335 و مجموعه نفیسه، ص 122 و در 25 رجب سال 183 در بغداد به شهادت رسید. منتهی الآمال، ج 3، ص 385
10. امام رضا(ع) در یازدهم ذی قعده سال 148 هجری قمری در مدینه متولد شد منتهی الآمال، ج 2، ص 455 و مجموعه نفیسه، ص 124. و در ماه صفر سال 203 در خراسان به شهادت رسید و در روز شهادت اخلاف هست. برخی 29 صفر، برخی 14 صفر، برخی 17 صفر و برخی 23 ذی قعده گفته اند. متنهی الآمال، ج 2، ص 547.
11. امام جواد(ع) در 19ماه رمضان و یا 15 این ماه، در سال 195 هجری قمری در مدینه متولد شد منتهی الآمال، ج 2، ص 571 و برخی ولادت آن حضرت را در دهم ماه رجب ذکر کرده اند همان و در آخر ماه ذی قعده سال 220 به شهادت رسید همان و محل شهادت آن حضرت بغداد است. مجموعه نفیسه، ص 129.
12. امام هادی(ع) در 15 ذی حجه سال 212 در اطراف مدینه در محلی به نام صریا متولد شد منتهی الآمال، ج 2، ص 641 و در سال 254 سوم رجب در سامرا به شهادت رسید. مجموعه نفیسه، ص 132 و منتهی الآمال، ج 2، ص 681.
13. امام حسن عسگری (ع) در سال 232 هجری قمری در ماه ربیع الثانی متولد شد و مشهور آن است که در هشتم ربیع الثانی به دنیا آمد. منتهی الآمال، ج 2، ص 701 و مجموعه نفیسه، ص 132. تولد آن حضرت در مدینه صورت گرفت مجموعه نفیسه، ص 132. و هشتم ربیع الاول سال 260 هجری قمری در سامرا به شهادت رسید مجموعه نفیسه، ص 134 و منتهی الآمال، ج 2، ص 732.
14. حضرت صاحب الامر در سال 255 هجری قمری در 15 شعبان در سامرا قبل از طلوع فجر متولد شد مجموعه نفیسه، ص 137 و منتهی الآمال، ج 2، ص 745.

آنچه که در اینجا آورده شده، مشهور بین علمای شیعه است و در مواردی از اینها، اختلاف هست و چنین نیست که همه این تاریخ ها مورد اتفاق علما باشد.

برای آگاهی بیشتر در باره تاریخ ولادت و وفات و شهادت ائمه ع به کتاب منتهی الآمال – شیخ عباس قمی مراجعه کنید

علت اختلاف در تاریخ ولادت و وفات و شهادت ائمه ع
اختلاف در تاریخ تولد و شهادت ائمه (ع) و وجود این اختلاف نظرها تنها درباره اهل بیت (ع) نیست بلکه در باره همگان اینچنین بوده است، چراکه آن زمان ثبت و ضبط تاریخ مربوط به ولادت و شهادت ائمه طبق کتابت و ثبت مکتوب نبوده، بلکه بیشتر به شکل شفاهی صورت می گرفت .
تعدد تاریخ ولادت و شهادت درباره برخی امامان بیشتر و برخی دیگر کمتر است، مثلا برای امام هادی (ع) 4 یا 5 نقل درباره سال شهادت ایشان وجود دارد.
در بحث اختلاف و تفاوت شهادت ها و ولادت های اهل بیت علیهم السلام دلایلی را می توان ذکر کرد:
– مکتوب نبودن وقایع و تاریخ ها و عدم وجود تاریخ مکتوب و وجود تاریخ شفاهی و اختلاف در نقل تاریخ شفاهی
– مظلومیت اهل بیت و عدم اهتمام جامعه و حاکمان و حکومت های اموی و عباسی در بیان تاریخ ولادت و وفات و شهادت اهل بیت ع
دولت بنی امیه،دولت بنی عباس اهل‌بیت را مقابل خودشان می‌دیدند و نمی خواستند به هیچ نحوی نشانه‌ای از اهل‌بیت باقی بماند. به همین جهت به هر شکلی در تلاش بودند که نام و نشان این‌ها در تاریخ گم شود.
– تحریف نیز عامل ایجاد تعدد در تاریخ ولادت و شهادت ائمه است.
– فقدان معرفت لازم در مورد اهل بیت و جایگان آن ها است. چرا که عدم معرفت لازم نسبت به اهل بیت، منجر می شود که برخوردی که در باب تاریخ ولادت و شهادت آن ها داشته اند همچون بقیه انسان ها بوده و خیلی بر این موضوع دقتی نداشتند.
– تصحیف و تفاوت قرائت املایی و تفاوت در استنساخ و نگارش.
آن زمان چون در زبان عربی بحث نقطه گذاری مطرح نبود، یکی از دلایل وجود تاریخ های متعدد درباره زمان ولادت و شهادت اهل بیت به عدم نقطه گذاری در این زبان بر می گردد
مثلاً در مورد حضرت زهرا سلام الله علیها مشهور و معروف است چون خط ها به شکلی بوده که منقوط نبوده و نقطه نداشته لذا مثلاً سبعین با تسعین اشتباه خوانده شده و همین باعث اختلاف این میشده که در بیان تاریخ ها اختلاف نظرهایی بوجود بیاید.
در بحث تصحیف باید گفت که در اعدادی ماند سبع و تسع یا سبعین و تسعین یا سابع و تاسع به دلیل نبودن نقطه اشتباهات بسیاری صورت می گرفت از این رو یکی از عوامل اختلاف در تاریخ شهادت حضرت زهرا(س) همین است. این موضوع باعث شده است که ما درباره تاریخ شهادت این معصوم دو روایت داشته باشیم که در یکی زمان شهادت حضرت زهرا (س) (خمس و سبعین) یعنی 75 روز بعد از وفات پیامبر و در دیگری (خمس و تسعین) 95 روز ذکر شده است.

در تاریخ و کتب فقهی بسیار می بینیم که مطلبی در نسخه های مختلف به گونه های مختلف ذکر شده و دلیل این امر هم آن بوده که آن موقع دستگاه کپی نبوده و افراد می نوشتند. به عبارتی کپی در آن زمان که استنساخ به زبان عربی می شود به صورت دستی انجام می شده لذا وقتی آن ها در حال نوشتن بودند بعضاً خسته بودند، نور نبوده، شب بوده ، یک سری بی توجهی هایی صورت گرفته است که این رایج نیز بوده است.