سنجش میزان مرجعیت گرایی دینی و خوداتکایی دینی

مقاله‌ای پژوهشی با عنوان «سنجش میزان مرجعیت گرایی دینی و خوداتکایی دینی در میان دو نسل ۱۵ تا ۳۰ سال و ۵۰ تا ۶۵ سال» (نوشته آقایان: مسیح علی پور، حسن محدثی گیلوایی و الله کرم کرمی پور) در نشریه مطالعات فرهنگ و ارتباطات شماره ۴۵ بهار ۹۸ به چاپ رسیده است که برای نهادهای فرهنگی و حوزوی می‌تواند قابل توجه باشد. 

در جمع بندی این مقاله آمده است:  

براساس نتیجه این پژوهش، تغییرات در نوع دینداری در میان نسل جوان (در ایران) در حال شکل گیری اند و این تغییر حتی در نسل های اوّلیه نیز در حال گسترش است. 

وجه تمایز این تغییر نسبت به گذشته این است که هم شتاب بیشتری دارد و هم حوزه های بیشتری از زندگی دینی را در برگرفته است.

تغییرات دینداری متأثر از حوزه هایی هستند که با گسترش ارتباطات، در معرض تغییرات اساسی و شتابان قرارگرفته اند. یافته های تحقیق نشان می دهند که با تغییر نسل، الگوهای دینداری نیز تغییر یافته اند. 

درمجموع، مشاهدات میدانی مؤید این هستند که جوانان زیر ۳۰ سال بیش از گروههای دیگر پذیرای تغییرات و خود از پیشگامان تغییرند. تغییر در عملکرد و اندیشة این گروه قطعاً موجب بروز تغییراتی در نحوه دینداری می شود و به پیدایش قواعد و هنجارهای جدیدی می انجامد که بر دینداری سایر بخش های جامعه نیز ممکن است اثر بگذارد؛ بنابراین دینداری در آینده با الگوهای متفاوتی ظاهر و با قواعد رفتاری جدیدی نمایان خواهد شد که با رفتارهای دینی سنّتی کاملاً متفاوت اند. 

نتایج نشان دهنده این هستند که دینداری کلی در میان دو گروه مورد مطالعه رو به کاهش نیست، بلکه شکل و تنوع آن در حال تغییر است این تغییرات در میان گروه اوّل در بُعد مناسك، اخلاق، فرامین دینی، عقلانیت و منابع اخذ تکالیف دینی به مراتب و بسیار بیشتر از گروه دوم مطالعاتی است. 

این وجه، یکی از غالب ترین وجوه تفاوت میان دو نسل در شیوه دینداری بوده است. در این موارد، شدت تفاوت در بین دو گروه بیش از سایر موضوعات است. در مورد وضعیت دو گروه در موضوعات اخلاق، انعطاف دینی و پذیرش ادیان اگرچه می توانیم از تفاوت معنی دار میان نسلها سخن بگوییم، اما بی تردید شدت تفاوت به آن حد نیست که بتوانیم آن را شکاف دینی بنامیم. فاصله نسلی به تفاوتهای تا حدّی عمیق میان نسلها در مورد مقولات مختلف اشاره دارد.

به بیان دیگر، فاصله نسلی به اختلافات مهم بین دو نسل در تجارب، ارزشها و هنجارها و به طورکلی، به اختلاف و شکاف فرهنگی قابل توجه بین دو نسل گفته می شود. در مورد تغییرات دینداری در سه موضوع بالا نیز در حالت کلی می توانیم به وجود فاصله نسلی اشاره کنیم.

به طورکلی با توجه به نتایج این پژوهش می توانیم بگوییم که دینداری سنّتی که متضمن پایبندی افراد به تمایز ابعاد دینداری است، در بین نسل جوان رو به کاهش است و با توجه به شرایط ایجادشده، روند تغییرات دینداری در میان این نسل بیشتر است و نوعی دینداری که میل به فردی شدن یا حتی شخصی شدن دارد، درحال رشداست. نتایج این تحقیق نشان می دهند که خوداتکایی دینی در نسل جدیدتر به مراتب بیشتر از نسلهای قبلی است. 

براساس نتایج این تحقیق می توانیم بگوییم که به احتمال زیاد، دگرسالاری دینی در ایران معاصر به سرعت در حال تضعیف و دینداری شریعتمدارانه که متکی بر این نوع دگرسالاری است، رو به زوال است. 

گفتنی است که جامعه آماری این پژوهش از دو شهر قم و تهران انتخاب شده است.