سوابق تحصیلی حضرت امام و اساتید ایشان چگونه بود؟ ایشان در چه رشته های علمی به تحصیل و تدریس پرداخته و دارای تخصص گردیدند؟

تحصیلات روح الله

اندکی پس از هجرت آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حایری یزدی(رحمت الله علیه) در نوروز 1300هـ.ش سید روح الله نیز رهسپار حوزه علمیه قم گردید و به سرعت مراحل تحصیلات تکمیلی علوم حوزوی را نزد اساتید برجسته حوزه قم همانند آیت الله سیدمحمدتقی خوانساری، آیت الله سیدعلی یثربی کاشانی، آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حایری یزدی طی کرد.

دو ویژگی برجسته در مورد مطالعات و تحصیلات امام(رحمت الله علیه) در خور توجه است: یکی از آنها جامعیت علمی و تنوع دروس مورد تحصیل ایشان است؛ بدین بیان که او ضمن تحصیل دروس فقهی متعارف، به آموختن و مطالعه متون عرفانی، کلامی، سیاسی، ادبی، نجومی و هیئت جدید و قدیم پرداخته و با مبانی فلسفه غرب آشنا و مباحث فلسفه اسلامی تسلّط کامل داشت.

ایشان پویایی فقه و اصول را لازمه نگرش اجتهادی می دانست و معتقد بود که عنصر زمان و مکان نقشی بس تعیین کننده در اجتهاد دارند. همچنین در قلمرو فلسفه و حکمت و عرفان نیز، بسیار زبردست، نیرومند، صاحب مبنا و متخصص بود. و این جامعیت علمی و بینش فلسفی امام و تبحّر در آن باعث پیچیدگی هرچه بیشتر ذهن وی شده و ایشان را از ساده اندیشی ها مصون می داشت. برخورد صحیح امام با مسایل بُغرنج سیاسی در طول مبارزه و عدم ارتکاب اشتباهات فاحش از جانب ایشان، افزون بر تأییدات الهی از این ویژگی امام نشأت می گرفت.

تألیفات امام

ایشان در این سال ها کتاب های متعددی تألیف کردند، مثلاً در بیست و هفتمین سال زندگی خود، شرحی عرفانی بر «دعای سحر» نوشت. در 28 سالگی، تعلیقه بر «شرح فوائد الرضویه» و در 29 سالگی، «مصباح الهدایه» را به رشته تحریر درآ ورد. جامعیت علمی آقا روح الله را می توان در آثار علمی برجای مانده از ایشان به خوبی مشاهده نمود، که فهرست آنها در پی می آید:[ اندیشه سیاسی امام خمینی، یحیی فوزی، قم، دفتر نشر معارف، 1388، ص 30-29.]

جدول: مهمترین آثار علمی حضرت امام خمینی

تدریس امام

حضرت امام طی سال های طولانی در حوزه علمیه قم به تدریس فقه، اصول، فلسفه، عرفان و اخلاق اسلامی همت گماشت و از برکات سال ها تدریس ایشان تربیت صدها و – بلکه به اعتبار مدت طولانی- هزاران عالم و فرزانه ای بوده است که هر یک روشنی بخش حوزه های علمیه و راهبر مصادر امور انقلاب و نظام جمهوری اسلامی به شمار می روند.[ علی دوانی، نهضت روحانیون، تهران، مؤسسه خیریه و فرهنگی امام رضا (علیه السلام)، 1378، ج 1، ص 73.]

پس از رحلت آیت الله حائری یزدی، تلاش امام خمینی به همراه جمعی دیگر از مجتهدین حوزه علمیه قم به نتیجه رسید و آیت الله العظمی بروجردی(رحمت الله علیه) به عنوان زعیم حوزه علمیه عازم قم گردید. در این زمان، امام خمینی به عنوان یکی از مدرسین و مجتهدین صاحب رأی در فقه و اصول و فلسفه و عرفان و اخلاق شناخته می شد. حضرت امام طی سال های طولانی در حوزه علمیه قم به تدریس چندین دوره فقه، اصول، فلسفه و عرفان و اخلاق اسلامی در فیضیه، مسجد اعظم، مسجد محمدیه، مدرسه حاج ملاصادق، مسجد سلماسی و… همت گماشت و در حوزه علمیه نجف نیز قریب 14سال در مسجد شیخ اعظم انصاری(رحمت الله علیه) علوم اسلامی را در عالی ترین سطوح تدریس می نمود و در نجف بود که برای نخستین بار مبانی نظری حکومت اسلامی را در سلسله درس های ولایت فقیه بازگو نمود.

فصل دوم. امام خمینی(رحمت الله علیه) در سنگر مبارزه و انقلاب