دانشجوی محترم ضمن تشکر از اینکه این مرکز را به منظور دریافت پاسخ سوالات خویش انتخاب کرده اید ، در پاسخ به این سوال لازم است چند نکته را متذکر شویم : 1 – یکی از قوانینی که بر شخصیت های شناخته شده و مشهور و به ویژه رجال سیاسی حاکم است این است که این شخصیت ها از حصارهای تنگ مناسبات خانوادگی خارج شده و جنبه هایی فراخانوادگی پیدا می کنند ، به گونه ای که در مورد برخی از آنها می توان گفت که دیگر تعلق به اعضای خانواده نداشته و در نتیجه نباید صرفا خانواده را معیار تشخیص صحت و سقم آنچه پیرامونشان گفته می شود بدانیم ، با توجه به این نکته ، حتی اگر عضوی از خانواده مرحوم شهید مدرس ، انتساب این جمله به آن شهید بزرگوار را تکذیب کرده باشد ، نمی توان به صرف اینکه آن فرد ،عضوی از خانواده تلقی می شود سخن وی را تلقی به قبول نماییم ، بلکه به منظور دریافت صحت و سقم آن دیدگاه باید به مجموعه اسناد و شواهدی که در این زمینه بر جای مانده است مراجعه نموده و از دریچه ای فراتر از مناسبات خانوادگی این موضوع را مورد بررسی قرار دهیم . 2 – سرتاسر عمر با عزت و پر برکت شهید مدرس حاکی از اعتقاد راسخ وی به عینیت دیانت با سیاست بوده و این حقیقت را می توان از مطالعه سیره عملی و نظری آن شهید بزرگوار به راحتی دریافت و به همین دلیل حتی اگر سندی مبنی بر واقعی بودن این سخن وجود نداشت باز هم ایرادی نداشت ، چرا که آن چه مهم است واقعیت این مساله و اعتقاد آن شهید بزرگوار به عنوان فقیهی برجسته و وارسته به این واقعیت می باشد که در لحظه لحظه زندگی آن شهید متجلی بود . 3 – علیرغم تمامی آنچه در نکات بالا گذشت ، در باره این سخن شهید که می فرمود : «سیاست ما عین دیانت ماست و دیانت ما عین سیاست ماست» باید بگوییم که اسناد معتبر و شواهد به اندازه ای است که می توان گفت هیچ شک و شبهه ای در انتساب این جملات به ایشان وجود ندارد ، به عنوان مثال در میان آثار غیر رسمی که در این زمینه منتشر شده است می توان به این سه منبع اشاره کرد : مدرس در پنج دوره تقنینیه مجلس شورای ملی ، محمد ترکمان ، ج2 ، ص 464 مدرس قهرمان آزادی ، حسین مکی ، ج1 ، چاپ اول ، انتشارات ترجمه و نشر کتاب ، تهران ، 1358 ، ص209 نطق ها و مکتوبات مدرس ، انتشارات ابوذر ، ص138 اما علاوه بر منابع غیر رسمی که ویژگی شان این است که ممکن است نویسندگان آن ، بر اساس حب و بغض ها دیدگاه هایی را به آن اضافه یا از آن کم نمایند ، در منابع رسمی نیز که معمولا هیچ تحریف و تغییری در آن رخ نمی دهد ، می توان این دیدگاه را به دست آورد که یکی از این منابع عبارت است از روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی که عین مذاکرات مجلس را در خود جای داده است و در آن مرحوم مدرس چندین بار به این جمله تصریح می کنند از جمله در جلسه استیضاح مستوفی الممالک که عین همین جمله را ذکر می کنند . (رک : روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ، ص1983) علاوه بر این در لوح های فشرده حاوی مذاکرات مجلس شورای ملی نیز می توان همین دیدگاه مرحوم مدرس را به خوبی مشاهده کرد .