انسان وقتی بداند که فرد یا افرادی در همه کارهای زندگی به اعمال او نظارت دارند، بیشتر مراقبت میکند تا در اعمالش گرفتار فریب شیطان نشود.خدای متعال در قرآن کریم با توجه دادن انسان به اینکه هر عملی که میکند مورد مشاهده خدای متعال و فرشتگان و اولیاء الهی و زمین و اعضای بدن انسان واقع میشود، او را بیش از پیش به مراقبت از اعمالش ترغیب میکند، و راه او را برای تربیت خویش هموار تر و مقابله با شیطان را آسانتر میکند.البته باید توجه داشته باشیم که شهادت دادن شاهدان در قیامت، امری تکوینی است، یعنی همان عمل گناه یا ثواب یکی از آثاری که به دنبال دارد این است که شواهدی که شاهد آن عمل بوده اند شهادت میدهند به این که فلان عمل توسط این شخص انجام شده است. به عبارتی این شهادت دادن همانند این است که وقتی ما در برابر آینه می ایستیم این خاصیت تکوینی در آینه وجود دارد که تصویر ما را در خود نشان میدهد، به همین شکل همه اشیاء عالم و نیز همه شاهدان اعمال تکوینا این خصوصیت را دارا هستند که در قیامت همه آنچه در برابرشان انجام شده است را نمایش و به ان شهادت میدهند. در حقیقت شهادت دادن شاهدان به صدور اعمال، از شئون تجسم یافتن عمل است که در آخرت بروز میکند.با این حساب بسیاری از شهادات شاهدان اعمال، انعکاس عمل ما در خود آن شاهدان است؛ و ممکن است که شهادت بعضی شاهدان مانند اعضای بدن و زمین و زمان چیزی غیر از تجسم یافتن عمل ما در آنها نباشد. پس نباید این توهّم پیش آید که خداوند متعال طبق شهادت شاهدان قضاوت می کند. ابداً چنین نیست ؛ بلکه خود همین شهادت دادن شاهدان ، مجازاتی است برای گناهکار ؛ چون او این شاهدان را دشمن خود می بیند. تصوّر بفرمایید که چه اندازه برای فرد زجرآور است که بداند دست و پای او دشمن اویند ، زمین زیرپایش دشمن اوست ، انبیاء دشمن اویند و … .
1.یکی از گواهان روز قیامت زمین و نقطه‌ای از ان است که کار خوب یا بد در آن انجام می‌گیرد. قرآن در این مورد می‌فرماید:
«یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها ـ بِأَنَّ رَبَّکَ أَوْحى لَها»[1]در چنین روزی زمین از حوادثی که در آن رخ داده است خبر می‌دهد زیرا پروردگارش به آن وحی نموده و او را آگاه ساخته است. در این که زمین از چه چیز خبر می‌دهد در آیه مطلبی ذکر نشده است ولی با توجه به این که آیه ناظر به برانگیخته شدن انسان‌ها در قیامت می‌باشد و این که آنان کردارهای خود را خواهند دید، روشن می‌شود که اخبار زمین مربوط به کارهایی است که انسان‌ها روی آن انجام داده‌اند، خواه کارهای نیک و خواه کارهای بد، از این جهت به دنبال آن، مسأله‌ی کیفر و پاداش اعمال انسان را مطرح نموده می‌فرماید:
در این روز انسان‌ها (پس از محاسبه) گروه گروه بر می‌گردند، تا اعمال‌شان به آنان نشان داده شود، پس هر کس به اندازه سنگینی ذره‌ای کار نیک انجام داده است آن را می‌بیند و هر کس به اندازه سنگینی ذره‌ای کار بد انجام دهد آن را خواهد دید.[2]ناگفته پیداست که همه اجزاء زمین بر افعال یک انسان گواهی نمی‌دهند، بلکه نقطه‌ای که انسان در آن کار نیک و بد انجام داده است، همان نقطه به شهادت بر می‌خیزد و روایات نیز بر این مطلب گواهی می‌دهند.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ در پاسخ پرسش کسی که سئوال کرد آیا نمازهای نافله را در یک جا انجام دهم یا در جاهای مختلف؟ فرمود در جاهای مختلف، تا این مکان‌ها در روز رستاخیز به نفع تو گواهی دهند.[3]درباره شهادت مکان بر اعمال انسان در قیامت روایات بسیاری وارد شده است که کتاب‌های حدیث در ابواب مربوط به نمازهای واجب و مستحب، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر و… وارد شده و بررسی آنها بحث جداگانه‌ای را می‌طلبد. از پیامبر گرامی صلّی الله علیه و آله و سلّم روایت شده است که فرمودند روز قیامت زمین بر اعمال هر مرد و زنی که در آن انجام داده است گواهی می‌دهد و می‌گوید او فلان عمل را در فلان روز انجام داده است.[4] بنابراین در این که از دیدگاه قرآن و روایات اسلامی، یکی از شاهدان در قیامت، مکان انجام گرفتن عمل است جای تردید نیست آنچه در این جا توجه انسان را به خود جلب می‌کند این است که مکان که فاقد حس و ادراک است چگونه می‌تواند اعمال انسان را درک نماید، و در سرای دیگر بر آن گواهی دهد؟
ولی پاسخ این است که این نوع آیات و روایات و نیز آیات و روایات دیگر از این قبیل ما را به یک حقیقت رهنمون می‌گردند و آن این که تمام موجودات از نوعی ادراک برخوردارند، و میزان درک و آگاهی آنها بستگی به میزان درجه وجودی آنها دارد چنان که قرآن کریم در جای دیگر می‌فرماید:
هیچ موجودی نیست مگر آن که خدا را تسبیح می‌گوید ولی شما تسبیح آنان را درک نمی‌کنید.[5]این مطلب از نظر مبانی حکمت متعالیه در فلسفه اسلامی امری مسلم و غیر قابل تردید است و این خود از امتیازات و شگفتی‌های قرآن است که از یک واقعیت بسیار دقیق پرده برداشته است آن هم در زمانی که فکر و اندیشه بشر کمترین توجهی به این نوع مطالب دقیق نداشته است.
2. زمین نیز مانند هر موجود و مخلوقی دارای حقیقت و صورتی زنده در قیامت است و با وجودی که ظاهر آن در آستانه قیامت دچار تغییرات و دستخوش دگرگونی های بسیار است اما حقیقت و صورت و چهره حقیقی ان که ثابت و غیر قابل تغییر است از جمله گواهان روز قیامت است .
[1] . زلزله / 4 ـ 5.
[2] . زلزله / 8 ـ 6.
[3] . بحارالانوار، ج7، باب 16، روایت 15 و در روایت 11 آمده است «وَ البِقاعُ الَّتی عَلَیْهِ شُهُودُ رَبّه لَهُ اَوْ عَلَیْه» مکان‌هایی که بر انسان احاطه دارند شاهدان پروردگار بر انسان می‌باشند که به سود یا زیان او شهادت می‌دهند.
[4] . مجمع البیان، ج5، ص526.
[5] . اسراء / 44.