شعر مهدوی دعبل، امام رضا(ع) را دگرگون کرد

امام رضا(ع) در برابر شعر مهدوی دعبل به سختی گریست و فرمود: روح‌القدس این دو بیت را بر زبان تو جاری کرده است و ضمن بیانی طولانی در توضیح حضرت مهدی(ع) شاعر را به نیکی بزرگ داشت و هدیه‌ای درخور به وی عطا کرد.

خبرگزاری شبستان: خورشید کلام شمس خراسان آنقدر بزرگ است که هر کس پرتوی از آن را دریابد، از نور و حرارت عشق، سرشار شده است. ما نیز به مناسبت زادروز هشتمین سپهر ولایت بر آن شدیم تا در آینه کلام آن امام همام، نگاهی به مهدویت و بحث‌های مربوط به مهدی موعود داشته باشیم از این رو گفتگویی با حجت الاسلام سلیمیان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی انجام دادیم که به شرح زیر می باشد.

سرآغاز باور به مهدویت به چه زمانی برمی‌گردد؟

مهدویّت به عنوان باوری سترگ و تأثیرگزار در میان باورهای اسلامی از همان سال‌های نخستین بعثت پیامبر خاتم(ص) و ظهور اسلام در کانون اهتمام و توجه پیشوایان و بزرگان دین قرار گرفت؛ به گونه‌ای که رسول گرامی اسلام(ص) در هر فرصت و مناسبتی مردم را متوجه این آموزة الهی می‌کرد و به ظهور عدالت گستر موعود، در آخرالزمان بشارت می داد و ما معتقدیم برخی از مسلمانان در این اعتقاد نیز چون دیگر باورها به بی‌راهه رفتند.

پس از پایان رسالت پیامبر اکرم(ص) این راه همچنان به وسیله امامان معصوم(ع) با قوّت و قدرت هرچه بیشتر به تناسب شرایط هر امام ادامه یافت.

البته اقتضا و شرایط و نیز مخاطبین هر امام سبب شد تا از مجموع معارف مهدوی در دورة هر امام، به بخشی از آن پرداخته و تأکید شود. برخی از امامان مجال کمتر و برخی دیگر فرصت بیشتری برای سیراب کردن تشنگان از این دریای بی‌کران در اختیار داشتند. اگر چه این بحث فراز و فرودهایی را پشت سر نهاد اما هرگز به افول نزدیک نشد که بر دامنه آن افزوده شد. به‌ویژه در دوران پیشوایانی که به هر دلیل از آزادی بیشتری در بیان آموزه‌های دینی برخوردار شدند.

در این گذر تاریخی مهم‌ترین دوران کدام بود؟

اگرچه همه امامان تلاش‌های شایسته‌ای انجام دادند اما به نظر می‌رسد در زمان امام باقر و امام صادق(ع) این مجال و فرصت به اوج خود رسید و آن دو امام بزرگوار در کنار تبیین، تشریح، پالایش و پیرایش آموزه های اسلامی در زمینه های گوناگون اعتقادی، اخلاقی و فقهی و تحکیم پایه های ایمانی پیروان خود، تلاش فراوانی برای گسترش و تعمیق اعتقاد به مهدی موعود و فرهنگ انتظار در میان شیعیان نمودند و با به جا گذاردن صدها روایت در این زمینه، سهم بی‌مانندی در نگه‌داشت این باور به خود اختصاص دادند.

سوگ مندانه پس از این دو امام همچون گذشته رفته رفته، پیشوایان معصوم در تنگناهایی شدیدتری قرار گرفته در بیان معارف دینی دچار محدودیت‌هایی شدند؛ اما با وجود این، همچنان روایات مهدوی میراث نویدبخش و گرانسنگی بود که از ناحیة رهبران معصوم(ع) در اختیار شیعیان قرار می‌گرفت.

بررسی‌ها حکایت از آن دارد که پس از دو امام یادشده و پیش از امام حسن عسکری(ع) وجود مقدس ثامن الحجج علی‌بن موسی الرضا(ع) سهم چشم‌گیری در روایات مهدوی داشت.

البته شمار محدود این روایات سبب شده تا بسیاری از مباحث مهدویت در سخنان آن امام همام انعکاس نیابد اما هر آنچه در فرمایشات آن بزرگوار آمده، و اینک به دست ما رسیده است، غنیمتی است ارزشمند که بررسی آن می‌تواند افق‌های روشن‌تری را در این مباحث فراروی مشتقان بگشاید.

به طور مشخص چه مباحثی در کلام آن حضرت انعکاس یافته است؟

اگر بخواهیم این مباحث را بر پایة سیر تاریخی مباحث مهدوی شمارش کنیم بحث‌هایی که در بیانات نورانی آن حضرت آمده از این قرارند:

1ـ ولادت حضرت مهدی(ع)

که در آن از مباحثی مانند: ـ فلسفة مخفی بودن ولادت حضرت که مهم‌ترین آنها امتحان شیعیان است بیاناتی فرموده‌اند.

2ـ ویژگی‌های حضرت مهدی(ع) مانند: حرمت نام بردن، خاتمیت مهدی.

3ـ غیبت حضرت مهدی(ع)

در بحث غیبت نیز به مباحثی چون: چگونگی غیبت، فلسفه غیبت، و آزمایش‌های سخت این دوران اشاره فرموده‌اند.

4ـ انتظار حضرت مهدی(ع)

و در بحث انتظاز افزون بر فضیلت انتظار فرج، به اشتیاق خود به وجود حضرت مهدی(ع) نیز اشاره فرموده است.

موضوع جالب توجه در فرمایشات حضرت کدام است؟

البته همة سخنان آن حضرت جالب توجه و دقت است اما یکی از روایات که در آن برخورد آن حضرت با یک ارائة هنری در رابطه با حضرت مهدی(ع) را به تصویر کشیده، برای بنده برجسته و جالب بود و آن این بود که بر اساس روایات معتبر عبدالسلام هروی گوید: از دعبل‌ بن خزاعی شنیدم که می‌گفت: بر مولای خود امام رضا(ع) قصیده خود را خواندم که چنین آغاز می‌شود:

مَدَارِسُ آیَاتٍ خَلَتْ مِنْ تِلَاوَةٍ وَ مَنْزِلُ وَحْیٍ مُقْفِرُ الْعَرَصَاتِ

و چون به این ابیات رسیدم:

خُرُوجُ إِمَامٍ لا مَحَالَةَ خَارِجٌ یَقُومُ عَلَی اسْمِ اللَّهِ وَ الْبَرَکَاتِ

یُمَیِّزُ فِینَا کُلَّ حَقٍّ وَ بَاطِلٍ وَ یُجْزِی عَلَی النَّعْمَاءِ وَ النَّقِمَاتِ

امام رضا(ع) به سختی گریست. سپس سر خود را بلند کرده و به من فرمود:

ای خزاعی! روح‌القدس این دو بیت را بر زبان تو جاری کرده است آیا می‌دانی این امام کیست و کی قیام خواهد کرد؟

گفتم: خیر ای سرورم، جز اینکه شنیده ام امامی از شما خاندان خروج می‌کند و روی زمین را از فساد پاک و جهان را پر از عدل و داد می نماید،

آن جناب ضمن بیانی طولانی در توضیح حضرت مهدی(ع) شاعر را به نیکی بزرگ داشت و هدیه‌ای درخور به وی عطا کرد که این خود نشان اهتمام آن حضرت به جایگاه هنر در بیان معارف دینی دارد.

در روایت نقل شده که سپس حضرت پس از اینکه قصیده دعبل به پایان رسید از جای برخاست و دعبل را گفت که بر جای خود بماند، و به درون خانه رفت، و ساعتی گذشت خادم آن حضرت با کیسه ای از زر که دارای یک صد دینار بود بیرون آمد، و آن را به دعبل دادـ و سکه آن دینارها بنام حضرت بودـ و به دعبل گفت: مولایت فرموده است: این کیسه زر را نفقه خود کن.

آیا افزون بر موضوعاتی که گفتید به مباحث دیگر نیز آن حضرت پرداخته‌اند؟

بله، از مباحث دیگری که در روایات امام رضا(ع) دیده می‌شود ظهور حضرت مهدی(ع)، ویژگی‌های جسمانی حضرت مهدی هنگام ظهور، نشانه‌های ظهور، ندای آسمانی، امدادهای الهی در عصر ظهور، نزول فرشتگان، قیام حضرت مهدی(ع)، انتقام حضرت مهدی از قاتلان امام حسین(ع)، نزول حضرت عیسی(ع)، و سرانجام به بحث مهم رجعت اشاره فرموده‌اند.

اجازه بدهید در پایان عرض کنم ما تا تبیین حقایق مهدویت فاصلة بسیاری داریم چه خوب بود پس از بررسی‌های عالمانه روایات هر امام نوع نگاه آن امام به بحث مهدویت و چرایی این نوع نگاه، برای علاقه‌مندان تبیین می‌شد. ما امروز نیازمند یک تبیین جامع جهانی برای آموزة سترگ مهدویت هستیم. که جهان تشنة چنین تبیینی است.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

پایان پیام/