شعور گیاهان

منظوراز طبیعت، عالم مادی و جهانی است که با حواسمان با آن در ارتباط هستیم. درقرآن کریم، بیشتر از هفتصد و پنجاه آیه، وجود دارد که در آنها به پدیده های طبیعی اشاره شده است. در غالب این ایات، به مطالعه کتاب آفرینش و تدبّر در آن توصیه شده، اما قرآن کتابی در علوم طبیعی نیست، بلکه کتاب هدایت است،

همچنانکه خداوند در قرآن می فرماید:«شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات؛ماه رمضانی که در آن قرآن فرو فرستاده شد، در حالی که برای عموم مردم رهنمون است[و برای کسانی که شایسته دریافت حقایقی شده اند]،دلایل روشن هدایت و وسیله تشخیص حق از باطل است».(سوره بقره، ایه 185)

اگر از پدیده های طبیعی،صحبتی می کند، برای آن است که انسان،با تدبّر در موجودات طبیعی،به عظمت خالق پی برد و خود را به او نزدیک کند. از دیدگاه قرآن، موجودات طبیعی، نشانه های خدای سبحان هستند و طبیعت شناسی،باید به منزله نشانه شناسی تلقی گردد و ما را از نشانه ها به صاحب آنها برساند.

خدای سبحان می فرماید:«إن من شیء الاّ یسبح بحمده».(سوره اسراء، ایه 44)
«تسبیح» و «تحمید» موجودات به چه معناست؟ایا موجودات جهان،غیر از انسان،دارای قدرت درک کردن می باشند؟ «تسبیح» و «تحمید» موجودات دیگر،با انسان متفاوت می باشد.انسان ها، موجوداتی صاحب اندیشه و خرد و دارای اختیارند،اما سایر موجودات،از سر اجبار و بدون هیچ اختیار و انتخابی به وظایفی که بر عهده آنها گزارده شده است، عمل می کنند.

از جمله این موجودات،گیاهان هستند.ایا گیاهان صاحب شعورند و به اندازه ظرفیت وجودی خود، می فهمند، می گریند و فکر می کنند؟ ایا می توانند بفهمند که چگونه،آب بخورند و از نور،بهره مند شوند،ایا آنها عاشق می شوند و موجب جذب گونه های مختلف خود می گردند.

گیاهان می توانند،با محاسبه رطوبت هوا،شکل برگ های خویش را تغییر داده و آنها را به صورت جمع یا کوچک و یا سوزنی شکل در آورند.گیاهان بزرگ،با تاج پوششی عظیم،موجب خنکی ساقه و تنه خویش و ایستادگی و تعادل بدنه خود می شوند.درختانی همچون بلوط،برای رسیدن به آب،بدون کوچک ترین صدایی،تا 6 کیلومتر ریشه دوانی می کنند؛ تا بتوانند به آب برسند.گیاهان می دانند که باید برای بقای نسل تلاش کنند، آنها،با پرندگان رفیق می شوند، بذرهایشان را،همراه باد،در فصل خاصی، به هوا می افشانند، و با برقراری ارتباط،نسل خویش را سالم نگه می دارند. آنها، درمقابل بیماری ها مقاومت می کنند و دوره نقاهت را می گذرانند.

اگر مواد آلود کننده داشته باشند،با قطع مسیر حرکت های آوند آب کشی،از خشک شدنشان جلوگیری می کنند.خم شدن گیاهانی همچون آفتابگردان،به سمت آسمان و گوشتخوار بودن برخی از انواع آنان،که به شکار می پردازند و تفکیک «هورمون های» موجود و جذب به موقع «اکسن» و «جیبرلین» و… همه از جمله مواردی است که در گیاهان وجود دارد و بیانگر شعور بالای آنها و عکس العمل های مختلف آنهاست.

گیاهان،مانند انسان ها از آسیب رنج می برند و درد می کشند که می توان،آنها را در حالت «خلسه» نگه داشت و با مواد مست کننده مست کرد؛تا از خود بی خود شوند و احساس درد و رنج نکنند.

اگر گلدانی در محیط آرام و گلدانی، در محیط شلوغ گذاشته شود، در رشد آنها،تفاوت آشکاری مشاهده می شود.اگر برگی از یک گیاه را بسوزانیم و یا به داخل «اسیدی» فرو ببریم، درخت،عکس العمل نشان می دهد.یکی از دانشمندان،برگ درختی را داخل لیوان آب جوش گذاشت و دو میگو را درون آن انداخت،هر گاه یکی از میگوها از شدت گرما می مرد،درخت عکس العمل نشان می داد و اگر روزی،میگوی مرده ای را داخل آب می انداخت،عکس العمل نشان نمی داد!گیاهان قاتل خانواده خود و شاخه های خود را می شناسند و عکس العمل نشان می دهند!

شکل های دیگر حیات گیاهی:

میوه ها، سبزی ها، مخمرها، میکروب ها، گلبول های سرخ و سلول ها نیز همین گونه اند.در نهایت،تمامی طبیعت پر از احساس است و «نبض» زندگی در همه موجودات می تپد و خود را از درون هر چیز،به طریقی اسرار آمیز نشان می دهد.سرخ پوستان آمریکا،برای بریدن درخت،به صورت مکعبی،رو به روی درخت نشسته و بعد از خواندن دعا و اجازه از درخت ـ از او خواهش بریدنش را می کنند و پس از درک جواب مثبت،آن را قطع می نمایند.2

درقرآن کریم در خصوص درک و تشخیص موجودات،محبت آنان و فهمیدن کلمات ردّ و بدل شده در بین آنها، به مواردی برمی خوریم.از جمله،قرآن بیان می کند که به هنگام مناجات «داود نبی(علیه السلام)»، کوه ها و پرندگان با او هم آواز می شدند.3 و در دوران حکومت الهی سلیمان نبی(علیه السلام) نیز،حیوانات در دربار آن حضرت حضور داشته و نقش مهمی را در اداره حکومت ایشان،ایفا می کردند.4

با تأمّل در قرآن کریم،دو نوع «شعور» و «تسبیح» را،برای موجودات می توان ترسیم کرد.«شعور و تسبیح عام و کلی» که شامل همه موجودات می شود و «شعور و تسبیح خاص» که مخصوص انسان بوده و از عقل و ارشاد و راهنمایی پیامبران برای اهل ایمان ناشی می شود.5

خداوند متعال، در کتاب «مبین» خود ما را به تأمّل و تفکر در اجزای آفرینش دعوت می کند واز زبان صاحبان اندیشه، می فرماید:
«انّ فی خلق السموات و الارض و اختلاف اللّیل و النّهار لایات لاولی الالباب. الذین یذکرون الله قیاماً و قعوداً و علی جنوبهم و یتفکرون فی خلق السموات و الارض ربّنا ما خلقت هذا باطلاً سبحانک فقنا عذاب النار؛ به درستی که در آفرینش آسمان ها و زمین و در کاستی و فزونی شب و روز، نشانه هایی برای خردمندان است؛همانان که خداوند را در هر حال، نشسته و ایستاده و بر پهلو آرمیده، یاد می کنند و در آفرینش آسمان و زمین می اندیشند که پروردگارا، این جهان را بیهوده نیافریده ای،تو،از هر کار بیهوده ای منزّهی،ما را از آتش روز قیامت نگه دار!».(آل عمران،ایه 191 ـ 190)

نویسنده : مهناز رحیم پور

پی نوشت:

1.مهدی گلشنی،قرآن و علوم طبیعت، تهران، نشر مطهر، 1375.
2.فصلنامه نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، سال دوم، شماره ششم، زمستان 1383.
3.سوره انبیاء، ایه 79 و سوره سبأ، ایه 10.
4.سوره نمل، ایه 26 ـ 25.
5.سید علی اکبر قرشی(قریشی)،قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه، ج 2/1.