شيطان در مقام توجيه نافرماني خود، چه قياسي به كار برد؟

سوره اعراف/ آيه 12: «قال ما منعك الّا تسجد اذ امرتك قال انا خير منه خلقتني من نار و خلقته من طين»؛ [(خداوند به ابليس) فرمود: وقتي كه من (به سجده) فرمانت دادم، چه چيز تو را از سجده كردن بازداشت؟ (شيطان) گفت: من از او بهترم، مرا از آتش و او را از گل آفريدي.]

شيطان در مقام توجيه نافرماني خود، با مغلطه و قياسي نابجا ادعا كرد: من از آدم برترم، زيرا من از آتشم و آدم از خاك و آتش از خاك برتر است. 

اما در حقيقت او با اين ادعاي غلط، به جاي اطاعت از فرمان خداوند حكيم و توجه به جايگاه آدمي نزد خداوند؛ «اني جاعل في الارض خليفة»[1] و ناديده گرفتن روح الهي در انسان؛ «نفخت فيه من روحي»، در مقابل فرمان خداوند گردن كشي كرد. چنانكه بسياري از ما نيز در برخي موارد، احكام و دستورات ديني را بدون توجه به حكمت و فلسفه آن، با عقل خود مي سنجيم و چون دليل آشكاري براي آن نمي يابيم، آن را نمي پذيريم و بدان بي اعتنا مي شويم يا در برخي موارد از مقايسه موضوعات متشابه با يكديگر، حكم يكساني براي همه آنها صادر مي كنيم.

لذا قياس در استنباط احكام جايز نيست و امام صادق عليه السلام همواره از قياس هاي ابوحنيفه به شدت انتقاد مي كرد.

پي نوشت:

[1] بقره/30

[2] حجر/29