به صورت کلی در قرآن و منابع دینی لازمه نجات خود شناسی، خدا شناسی، راه و راهنما شناسی، دوست و دشمن شناسی و انجام کارها و اقدامات مناسب در مقابله با دشمن است. به عبارت دیگر در قرآن و منابع دینی علم، معرفت و بصیرت، نسبت به خدا، خود، ابلیس و شیاطین جنی و انسی، و ایمان و یقین و انجام عمل صالح راه نجات از شر شیطان و ایادی او است.
در آموزه های دینی و قرآنی آمده که ابلیس و شیاطین جنی و انسی دشمن بیرونى انسان هستند و از بیرون حمله مى کنند، تا پایگاه درونى نداشته باشند و از درون توسط نفس اماره به سوء آنها را حمایت نکنند، هرگز در انسان اثر نمى گذارند.
ابلیس و شیاطین جنی و انسی کارشان دعوت، وسوسه، زمینه چینی و زمینه سازی برای تخلف فرامین الهی و خروج از صراط مستقیم و ارتکاب گناه است، اما کسی را مجبور نمی کنند و نمی توانند بکنند چرا که در غیر این صورت عقل، آزادی و اختیار انسان بر انجام کار خوب یا بد و دریافت ثواب یا عقاب و ورود در بهشت یا جهنم معنا نداشت.
لذا پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) فرمود:هیچ کس به اندازه نفس تان دشمن شما نیست: «اَعْدَى عَدُوِکَ نَفْسُکَ الَّتى بَیْنَ جَنْبَیْکَ» ،( بحارالأنوار، ج 67، ص 64). 
 
اما راههای نجات و غلبه بر وسوسه شیطان:
در مورد شیطان و وسوسه های شیطانی باید توجه داشته باشید که ستیز و مجاهده با شیطان کاری مستمر و دایمی است و تا انسان در این عالم زنده است و زندگی می کند ادامه دارد. و دام های شیطان برای انسان های با تقوا و دارای کمال و شناخت بیشتر، ظریفتر و پیچیده تر و مخفی تر است.
نخستین گام در مبارزه با شیطان این است که اطاعت از او را به تدریج کم نموده و به آهستگی از شبکه های دام او خارج شویم هر چند در این مبارزه ممکن است پای انسان بلغزد و در مواردی فریب او را بخورد. هر چقدر ارتباط انسان با خدای متعال و معرفت نسبت به او عمیق تر و گسترده تر باشد، تسلط شیطان بر او کمتر است. چنانچه خدای متعال در این مورد می فرماید: « انه لیس له سلطان علی الذین آمنوا و علی ربهم یتوکلون؛ شیطان تسلطی بر کسانی که مؤمن بوده و بر پروردگارشان توکل می کنند ندارد»، (نحل، آیه 99). و نیز می فرماید: « ان عبادی لیس لک علیهم سلطان؛ تو (شیطان) بر بندگان خاص من تسلط و نفوذی نداری»، (اسراء، آیه 65) .
به طور کلی کار شیطان وسوسه کردن است و با پناه بردن دائمی به خداوند و ارتباط پیوسته با او و توسل و ربط با اولیای الهی(ع) می توان از این وسوسه ها رها شد و یا آن را به حداقل رسانید و شیطان را تسلیم نمود، چنانچه در روایت داریم که پیامبر بزرگ اسلام(ص) فرمودند: شیطان من به دست من مؤمن و رام گردید. پس بهترین راه حل، توجه کامل و دایمی به خداوند متعال و اولیائش و خود را در قلعه استوار و نفوذ ناپذیر او و اولیای پاک او درآوردن و رعایت کامل تقوای الهی کردن است.
بنابراین براى تقویت ایمان و مبارزه با گناه و هواهاى نفسانى رعایت چند نکته لازم است:
الف) کوچک نشمردن هیچ گناهى هرچند به نظر صغیره باشد،
ب) عزم جدى و آهنین بر ترک معصیت و مراقبت جدى و دائمى نسبت به تمام افعال خود،
ج) شرط نمودن با خدا مبنى بر ترک معصیت و هم چنین از او استعانت جستن،
د) هر گاه فکر گناه و وسوسه آن به ذهن آمد بلافاصله آن را از لوح ذهن خارج کردن و توجه خود رابه خدا و امور شریفه مشغول داشتن. جدیت و موفقیت در این امر پیروزى بزرگى است و در واقع دفع دشمن شیطان نفس از همان خاکریز اول است.
قرآن مجید در وصف پارسایان مى فرماید: «ان الذین اتقوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذکروا فاذاهم مبصرون ؛ پرهیزگاران چون گرفتار وسوسه شیطان شوند هماندم متذکر (یاد خدا) شده وبصیرت یابند»، (اعراف، آیه 201)،
ه) مطالعه و تفکر پیرامون عواقب سوء و وخیم گناه. در این رابطه مطالعه کتب پیرامون معاد بسیار نافع و لازم است،
و) خود را همواره در محضر حق تعالى دانستن و او را به یقین در همه حال مراقب و بیناى به افعال خود نگریستن،
ز) استمداد از خداوند و دعا و نیایش که فرمود: اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود هیچ کدام به فضیلت و تزکیه روى نمى آوردید: «و لو لا فضل الله علیکم و رحمته ما زکى منکم من احد ابدا…»،
ح) جایگزین سازى اعمال و عادات نیکو؛ مانند شرکت دائمى در نماز جماعت، نماز شب، زیارت اهل قبور و دعا.
«ان الحسنات یذهبن السیئات؛ خوبى ها سرانجام میدان را بر بدى ها تنگ خواهد کرد و آنها را از بین خواهد برد»
ط) توجه به چهره کریه و زشت واقعى سیئات،
ى ) براى ترک معاصى لازم است دربسیارى از موارد انسان از مکروهات و چه بسا از برخى مباحات نیز چشم پوشد تا او را به انجام زشتى ها نزدیک نسازند،
ک ) در حد ممکن دورى جستن از مکان ها و شرایطى که آدمى را به گناه ترغیب مى نماید،
ل ) تقویت اراده،
م ) محاسبه نفس همه روزه و در صورت رخداد خطا خود را محاکمه و توبیخ نمودن و بلافاصله استغفار کردن،
ن ) مطالعه پیرامون زندگى پارسایان و زاهدان و مطالعه کتب اخلاقى و … .
رعایت نکات زیر نیز شما را در این مسیر تعالى یارى خواهد کرد، ان شاءالله:
– انجام یک سرى مستحبات؛ مثلا همیشه با وضو بودن و زبان را به ذکر مخصوصا «لاحول ولاقوة الا بالله العلى العظیم» عادت دادن.
– سعى و کوشش در انجام وظایف و واجبات دینى،
– خواندن نماز با حضور قلب و در اول وقت،
– گرفتن روزه مستحبى به ویژه دوشنبه و پنجشنبه هر هفته،
– تلاوت قرآن به ویژه بعد از نماز صبح،
– تأمل و اندیشه در آیات قرآن،
– حتى المقدور سعى در خواندن نماز شب،
– از تنهایى دورى گزینید.
– سحر خیزى،
– تنظیم برنامه براى تمام شبانه روز و پر کردن اوقات فراغت با برنامه هاى صحیح و سودمند،
– شرکت در ورزش هاى فردى و دسته جمعى،
– شرکت در فعالیت هاى مذهبى و اجتماعى،
– به صله رحم و ارتباطات اجتماعى بسیار بپردازید و به نزدیکان و اقوام خود بیش از پیش اظهار علاقه و محبت نمایید.
– پرهیز از نگاه نامشروع، امام صادق(ع) فرمود: «نگاه پس از نگاه، در دل بیننده شهوت را مى انگیزاند»، (وسائل الشیعه ، ج 14 ، ص 138) و باز فرمود: «نگاه، تیرى از تیرهاى شیطان است، چه بسا نگاهى که اندوه هاى دراز در پى دارد»، (وسائل الشیعه ، ج 14 ، ص 139).
– عدم معاشرت و دوستى با افراد منحرف و فاسد،
– انتخاب دوستان مؤمن و سالم،
– به یاد خدا بودن در همه اوقات،
– از پرخورى و نیز از خوردن غذاهاى چرب و پرانرژى و تحریک کننده پرهیز کنید،
– کنترل افکار و نیندیشیدن به صحنه هاى شهوت انگیز،
– از مشاهده صحنه هاى مهیج و تحریک کننده دورى کنید،
– برنامه منظم مطالعاتى براى خود قرار دهید و سعى کنید فرصت هاى خود را با تفکر و مطالعه مناسب پر کنید،
همواره خود را نصیحت نموده و بر نفس خویش بانگ زنید: «اى بیچاره! تا کى گرفتار هواى نفس باشى و سرمایه گران مایه عمر را تباه سازى و به معصیت رب الارباب پردازى؟ چرا براى اندک لذتى پوچ و گذرا خود را گرفتار دوزخ ابدى سازى؟ اگر لحظه اى دیگر فرشته مرگ تو را در رسد و جانت به حلقوم رساند، با چه وضعى به دیار برزخ رهسپار مى شوى؟ نه!نه! هرگز! باید عزمى قاطع و استوار داشته باشم و با استمداد از خداى سبحان و پروردگار رحیم و مهربان – که با این همه معصیت باز هم مرا مشمول الطاف خود ساخته – پیمان بندم و سربه بندگى او سپارم و زنجیر شیطان نفس بگسلم. این بار باید چنان ابلیس لعین را از خود دورر سازم که دیگر در من وسوسه نکند و با دست خالى از من روى برتابد!» با خود بگو:
با تبر بردار و مردانه بزن / تو على وار این در خیبر بکن
تقویت ایمان و اعتقاد قلبى و عشق الهى برآیند تقوا و پرهیزگارى است. هم چنان که در بهاران نهال ناخشکیده شکوفه مى زند تقواى الهى، انجام واجبات، ترک محرمات و تهذیب نفس نیز بوستان دل را خرم و سرسبز نگه مى دارد و جوانه عشق الهى را در آن شکوفا مى سازد. بنابراین در گام اول باید بر انجام واجبات و ترک گناهان استوارى نمود و در گام دوم به پالودن نفس از رذایل و آراستن به فضایل پرداخت و حب دنیا و تعلقات دنیوى را از ژرفاى ضمیر بیرون راند آن گاه دل کانون عشق خدا مى شود و با اخراج شیطان نفسانیت و دنیاپرستى که خانه دل را غصب نموده صاحب خانه در آن لانه مى گزیند.
جهت اطلاع بیشتر ر.ک:
– جهاد اکبر، امام خمینی(ره).
– ابلیس، دشمن قسم خورده، تهیه و تنظیم بوستان کتاب، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
– نردبان آسمان (دروس اخلاق حضرت آیت الله بهاءالدینى)، تدوین و ویرایش: اکبر اسدى.
– سلوک معنوى، تدوین و ویرایش: آقاى اکبر اسدى.
– خود شناسى براى خودسازى، محمد تقى مصباح یزدى .
– مصاف بی پایان با شیطان، دکتر فتح الله نجار زادگان(محمدی)، نشر دفتر تبلیغات اسلامی .
– دام ها و گام ها ی شیطان، محمود اکبری، نشر سماء قلم .
– شیطان در کمینگاه، نعمت الله صالحی حاجی آبادی، نشر گلهای بهشت.