امروزه شهر قم مرکز معارف و فرهنگ اسلامى در سراسر جهان است. در شرایط کنونی حوزه های علمیه زیادی در جهان اسلام وجود دارند؛ اما در این میان تنها حوزه علمیه قم است که با توجه به ویژگی های برجسته ای که دارد نقش مرکزی و محوری را در دفاع از تشیع و اسلام ناب و گسترش و تبلیغ آموزه های حیات بخش اسلامی به سراسر جهان ایفا می نماید. چنانکه امام صادق(ع) در قرن دوم هجرى قمرى براى یاران خود از شهر قم سخن رانده و در جهت مرکزیت این شهر براى دانش اسلامى چنین گفته بود:« زود باشد که کوفه روزگارى از مؤمنان خالى گردد و علم و دانش در آن ناپدید شود… و به شهرى که آن را قم گویند ظاهر شود و روشن گردد و مرکز اهل علم و فضل شود…» و بدون شک یکی از دلایل مهم این موضوع حضور تعداد زیادی از علما و مراجع تقلید در این شهر می باشد.
جایگاه قم در روایات
در فضیلت قم اخبار و روایات زیادی بیان شده است از جمله نامگذاری شهر قم، اینکه چرا این شهر قم نامیده شده است؟ در کتابهای تاریخی روایت شده است که ابومقاتل سبل دیلمی گوید که شنیدم از ابی الحسن علی بن محمد که او فرمود : قم را از برای آن قم نامیدند که از طوفان نوح (ع) بحمایت بوده است یعنی محفوظ و مصون مانده است و قم قطعه ای است از بیت المقدس و در ایام طوفان نوح بدین مقام رسیده است که امروز قم است اینجا مقام کرد و به ایستاد و این زمین را به قم نام نهادند. از محمد بن ابی حریر روایت کنند که ابی عبد الله (ع) فرمود : میدانی که چرا قم را قم نام نهادند به این دلیل که اهل آن با قائم آل محمد، جمع شوند و با او قایم و مستقیم باشند و او را نصرت و مدد نمایند و همچنین ابومقاتل گوید که از ابی الحسن علی بن محمد (ع) شنیدم که شب معراج که رسول الله (ص) را به آسمان بردند در آسمان چهارم نظر کرد به قبه ای از نور که آن را چهار رکن بود سبز و خرم و پاکیزه محمد (ص) بر آن قبه آمد و فرمود ای جبرئیل این چه قبه است که من درهمه ی آسمان مثل و مانند و نیکوتر از این ندیدم جبرئیل (ع) گفت که این صورت شهریست که آن را قم می گویند که بندگان خدای از مومنان در آن جمع شوند و انتظار مهدی (عج) را بکشند و انتظار تو کشند تا شفیع امت در قیامت گردی و دیگر اینکه پیامبر در آن شهر پیرمردی را دید که زانو زده، جبرئیل گفت این شیطان است در این شهر بود که پیامبر (ص) به او گفت یا ملعون قم (یعنی برخیز و برو ) و در اموال و اولاد و زنان دشمنان ایشان شرکت کن زیرا تو را براستی بر شیعیان علی تسلطی نیست و از آن روز آن را قم نامیدند. سلسله روایت از ابی عبد الله (ع) روایت شده که فرمود: خاک قم پاکیزه و مقدسه است و اهل قم از ما هستند و ما از ایشانیم و چون یکی از ایشان که مضطر و عاجر باشد و به بلای مبتلا شود چون خداوند متعال را بخواند البته او را اجابت کند و پیش از ایشان هیچ طایفه و اهل شهری را این کرامت و فضیلت نبوده است و هیچ جباری بدیشان قصد بدی نکند مگر اینکه حق تعالی او را به آتش جهنم بسوزاند و اهل قم انصار و یاران قائم ما (علیه السلام) اند و رعایت کنندگان حقوق ما از امام صادق (ع) روایت شده که او ذکر می کرد و یاد کوفه می کرد و می فرمود: عن قریب باشد که کوفه روزگاری از مومنان خالی گردد و علم و دانش در آن ناپدید شود چنانچه ماری که در داخل سوراخ رود و پنهان شود و از وی اثری نماند و علم و دانش به شهری که آن را قم میگویند ظاهر شود و روشن گردد و معدن اهل علم و فضل شود که بر روی زمین هیچ مستضعفی و سست دینی نماند تا جایی که زنان پرده نشین در پرده ها به علم امامت و ولایت عالم گردند و این معنی به نزدیک غیبت حجت خدا بود پس خداوند متعال قم و اهل قم از قایم مقام و حجت گرداند بر خلق او و علم ودانش از قم به دیگر شهرها تا شرق و غرب منتشر گردد و این علم به همه می رسد و روزی که امام عصر (عج) ظهورکند او را یاری کند و ایشان فقط از انکار کنندگانش انتقام خواهند کشید و ابا عبد الله (ع) فرمود: قم معدن ماست که اهل بیت رسولیم. منابع: 1- تاریخ قم، حسین بن محمد بن حسن قمی ،در سال 378 قمری به عربی.
2- ترجمه ی ، حسین بن عبد الملک قمی، به فارسی در سال 806- 805 قمری.
3- تصحیح و تحشیه ی ، استاد سید جلال الدین تهرانی مدرس علم معقول.