پهناوری پاکستان معادل ۸۰۳، ۹۴۰ کیلومتر مربع است که حدوداً معادل مجموع پهناوری کشورهای فرانسه و انگلستان است. نواحی شرق آن بر روی فلات هند و نواحی غربی و شمالی بر روی فلات ایران و سرزمین اوراسیا قرار گرفته‌است. ۱۰۴۶ کیلومتر (۶۵۰ مایل) مرز آبی با دریای عرب از طرف جنوب دارد و از سوی غرب با افغانستان ۵۲۳ کیلومتر (۳۲۵ مایل) و از طرف شمال شرق با چین ۲۹۱۲ کیلومتر (۱۸۰۹ مایل) از طرف شرق با هند و ۹۰۹ کیلومتر (۵۶۵ مایل) از طرف جنوب غرب با ایران مرز دارد.

پاکستان بر اساس آمار تخمینی ۱۳۸۷ (۲۰۰۸)، جمعیتی حدود ۱۷۲٬۸۰۰٬۰۰۰ تن دارد. 95درصد مردم پاکستان مسلمان هستند. پاکستان ششمین جمعیت بزرگ جهان را داراست که بیشتر از روسیه و کمتر از برزیل است.

زمانی که پاکستان مستقل شد سرود میهنی نداشت و از این رو زمانی که پرچم پاکستان را بالا می‌بردند ندای پاکستان زنده‌باد، آزادی پاینده‌باد را سر می‌دادند. پس از چند محمدعلی جناح سرودی برای پاکستان سرود ولی چون سرود او پایه مذهبی نداشت برآن شدند که سرودی دیگر برای پاکستان بسرایند و این سرود جدید را به گونه‌ای سرودند که واژگان آن بین اردو و فارسی مشترک باشد و حتی از نظر دستوری نیز از دستور زبان فارسی پیروی می‌کند و تنها واژه نافارسی در آن واژه هندی کا است. این سروده سروده شاعر پاکستانی ابوالاثر حفیظ جالندهری است.

*** حیات سیاسی

پاکستان عضو سازمان ملل متحد، سازمان کنفرانس اسلامی، سازمان همکاری منطقه‌ای جنوب آسیا (سارک)، و سازمان اکو می‌باشد. همچنین از دوران استقلال پاکستان و هند از بریتانیای کبیر، این کشور عضوی از اتحادیه کشورهای همسود (مشترک‌المنافع) بوده‌است. گرچه عضویت پاکستان در این اتحادیه سه بار لغو شده‌است؛ نخستین بار در سال ۱۳۵۱ (۱۹۷۲) پس از آنکه اتحادیه کشورهای همسود استقلال بنگلادش (پاکستان شرقی) را از پاکستان به رسمیت شناخت، دولت پاکستان به نشانهٔ اعتراض این اتحادیه را ترک کرد، که البته مجدداً در سال ۱۹۸۹ به اتحادیه بازگشت. عضویت پاکستان از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۴ به دلیل کودتای غیرقانونی ژنرال پرویز مشرف از طرف اتحادیه لغو شد. سومین بار در نوامبر ۲۰۰۷، عضویت پاکستان به دلیل اعلام وضعیت فوق‌العاده توسط پرویز مشرف از سوی اتحادیه لغو شده‌است.

***سیاست گذاری

1) قوة مجریه: متشکل از رئیس جمهور (آصف علی زرداری)، نخست وزیر(راجا پرویز اشرف)، کابینه و شورای امنیت ملی است. طبق قانون اساسی پاکستان به دلیل اینکه نوع حکومت این کشور جمهوری اسلامی است و رئیس جمهور آن باید مسلمان باشد. رئیس جمهور را هیئتی متشکل از اعضای سنا مجلس ملی و اعضای مجالس ایالتی برای یک دوره 5 ساله انتخاب می‌کنند و تنها می‌تواند برای دو دورة متوالی انتخاب شود.

2) قوة قانون‌گذاری: متشکل از دو مجلس سنا و ملی است. اعضای مجلس ملی را افراد 21 سال به مدت 5 سال انتخاب می‌کنند. کرسی‌های این مجلس به 4 ایالت پاکستان و مناطق قبیله‌ای تحت حکومت فدرال و پایتخت تقسیم می‌شوند و حدود 5% از این کرسی‌ها به اقلیت‌های مذهبی این کشور(مسیحیان ، هندوها، سیک‌ها) اختصاص دارند. نمایندگان مجلس سنا را اعضای مجالس ایالتی مربوط به هوایالت انتخاب می‌کنند. افزون بر این، نمایندگانی از مناطق قبیله‌ای تحت نظر دولت فدرال و ناحیه پایتخت نیز حضور دارند.

3) حکومت محلی و سیستم مجالس قانون‌گذاری: پاکستان به 4 ایالت منطقة پایتخت و مناطق قبیله‌ای تحت نظر حکومت تقسیم می‌شود که بعد از انتخاب رئیس الوزرای ایالت از سوی مجالس ایالتی، رئیس جمهور نیز فرماندار را منصوب می‌کند و اعضای مجالس ایالتی برای یک دورة 5 ساله از سوی مردم و رأی آنها انتخاب می‌شود.

4ـ قوة قضائیه: شامل دیوان عالی، دیوان عالی ایالتی و دیگر دادگاههایی است که صلاحیت رسیدگی به امور جنایی و مدنی را دارند. دادگاه ویژه دیگری به نام دادگاه فدرال شریعت متشکل از 8 قاضی مسلمان وجود دارد که شامل یک رئیس قضات(از سوی رئیس جمهور) و سه قاضی از طبقة علما و نخبگان اسلامی است و این دادگاه دربارة مطابقت یا عدم تطابق قوانین با اسلام تصمیم‌گیری می‌کند. و در صورت تضاد قانون با اسلام، رئیس جمهور یا فرماندار موظف به هماهنگی آن با اسلام خواهد بود. همچنین دادگاههای ویژه‌ای مانند دادگاههای مواد مخدر، کار، مالی، خلاف کاری‌های بانکی، دادگاه ویژه تروریست‌ها وجود دارد. اداره محتسب نیز در بسیاری از مناطق مسلمان‌نشین برای تضمین اینکه هیچ تخلفی نسبت به شهروندان صورت نگیرد تأسیس شده است که اعضای آن را رئیس جمهور به مدت 4 سال انتخاب می‌کند.

***شیعیان پاکستان

پاکستان پس از ایران دومین کشور دارای جمعیت شیعه (حدود 20 درصد از کل جمعیت )در جهان است. بقیه جمعیت پاکستان را مسیحیت، هندوئیسم، یهودیها، سیکها، زرتشتی‌ها، احمدی‌ها و آنیمیست‌ها (که عمدتاً کالاش‌های چیترال هستند) تشکیل می‌دهند. تعداد کمی بودایی نیر در آمار پاکستان وجود دارند.

شیعه در پاکستان دومین گروه مذهبی را از لحاظ جمعیت تشکیل می دهد، اما آمار دقیقی از میزان جمعیت آن وجود ندارد. محققان و کارشناسان مسائل پاکستان ارقام بسیار متفاوتی ذکر کرده اند که از 10 تا 25 درصد را در برمی گیرد. در دائرة المعارف مسیحی جهان در سال 1980، جمعیت شیعیان 5/14 درصد ذکر شده است. دانشنامه جهان اسلام میزان جمعیت شیعیان این کشور را بین 15 تا 20 درصد تخمین زده است. نویسنده دائرة المعارف تشیّع در سال 1373 جمعیت شیعه را 6/20 درصد ذکر کرده که در مجموع 000/885/16 نفر از کل جمعیت 83 میلیونی آن کشور را در دو دهه قبل تشکیل می داده اند. فرانسوا توال جمعیت شیعی پاکستان را 000/000/30 نفر تخمین می زند.
در پاکستان، ارائه آمار دقیق از پیروان مذاهب اسلامی بسیار مشکل است؛ زیرا برخی پیروان مذاهب اسلامی به دلایل مذهبی و یا سیاسی، هویّت مذهبی خود را پنهان نگه می دارند، چنان که عده ای از شیعیان روستایی ایالت سرحد، که در مناطق سنّی نشین هم مرز با افغانستان واقع شده اند و همچنین برخی روستانشینان شیعه مذهب بلوچستان و سند همیشه در تقیّه زندگی می کنند و شیعه بودن خود را مخفی نگه می دارند.

***توزیع جمعیت شیعه

بر خلاف بسیاری از کشورهای اسلامی که شیعیان در آن ها از نوعی تمرکز جغرافیایی برخوردارند، در پاکستان چنین چیزی به چشم نمی خورد. شیعیان این کشور در تمام شهرها و شهرستان ها پراکنده اند و این پراکندگی در سطح روستاها نیز به چشم می خورد. مهم ترین شهرهایی که شیعیان در آن ها سکونت دارند، عبارتند از: کراچی، لاهور، ملتان، راولپندی، اسلام آباد، جنگ، سیالکوت، حیدرآباد، پیشاور، پاراچنار، کوهات، اسکردو و کوئته.

پنجاب پر جمعیت ترین ایالت این کشور، بیشترین جمعیت شیعه را در خود جای داده است. در لاهور، مرکز پنجاب، قریب نیم میلیون شیعه در سال های آخر دهه 60 شمسی زندگی می کردند که امروز با توجه به رشد زاد و ولد در آن کشور و همچنین مهاجرت روستاییان به آنجا، ممکن است این تعداد به دو برابر افزایش یافته باشد. شیعیان لاهور عمدتا در محلّه «موچی دروازه» و «بازار حکیمان» ساکن هستند و عده ای نیز به طور متفرقه در سایر نقاط شهر سکونت گزیده اند.

لاهور یک شهر مهم تاریخی و فرهنگی است که نزد شیعیان نیز همین موقعیت را دارا می باشد. در این شهر، گروه ها و انجمن های مذهبی و فرهنگی زیادی مستقرند که برخی در محدوده لاهور و پنجاب مشغول فعالیت می باشند و برخی دیگر در سراسر پاکستان فعالیت می کنند. مهم ترین انجمن ها و گروه های شیعی مستقر در آنجا عبارتند از: «اداره تحفّظ حقوق شیعه»، «کنفرانس سراسری شیعیان پاکستان»، «وفاق علمای شیعه پاکستان» که این سه گروه در سطح کل شیعیان پاکستان فعالیت دارند «انجمن رضاکاران حسینی»، «حمایت اهل البیت»، انجمن اقامه نماز به نام «معین الصلاة»، انجمن حمایت از امور اموات به نام «معین الاموات» و مؤسسات فرهنگی دیگر مانند «امامیه مشن» و «معارف اسلام».

***تحصیلات مذهبی- شیعی

در پاکستان، روحانیت یک سازمان مذهبی فراگیری دارد که مرکز آن در لاهور است. «وفاق علمای شیعه پاکستان» بزرگ ترین سازمان مذهبی روحانیان است که ریاست آن را حافظ ریاض حسین، سرپرست مدرسه «جامعة المنتظر» لاهور به عهده دارد. «وفاق علما» در پنجاب از نفوذ ویژه ای برخوردار است و در تمام مدارس مهم این ایالت دارای شعبه می باشد و در خارج از پنجاب نیز شعبه هایی دارد. «وفاق»سالانه یک نشست عمومی در سطح پاکستان برگزار می کند که در آن، گزارشی از فعالیت های یک ساله ارائه می دهد و برنامه ریزی برای سال بعد انجام می گیرد. فعالیت این سازمان معمولاً فرهنگی و تبلیغی است، اما گاهی در فعالیت های سیاسی نیز دخالت می کند.

در پاکستان، مدارس دینی زیادی وجود دارند. با توجه به این که جمعیت شیعه در تمام شهرها پراکنده اند، مدارس دینی آنان نیز این پراکندگی را حفظ کرده اند؛ مهم ترین آن ها عبارتند از: «جامعة المنتظر» در لاهور، «جامعة اهل البیت» در اسلام آباد، «مدرسه آیت الله حکیم» در راولپندی، مدرسه «مشارع العلوم» در حیدرآباد، مدرسه «امام صادق» و «دارالعلم جعفری» در کوئته، مدرسه «جعفریه» در پاراچنار، و مدرسه «باب العلوم» در راولپندی.

***شیعه و سیاست

نظام سیاسی کشور و دولت پاکستان یک نظام باز است که تبعیضات مذهبی کم تر در آن اعمال می شوند. شیعیان گرچه در میان اکثریت سنّی، اقلّیت به شمار می روند، اما از نظر سیاسی، از موقعیت خوبی برخوردار بوده اند. گفته می شود که قائد اعظم محمدعلی جناح، بنیانگذار پاکستان، شیعه بوده و همچنین اسکندر میرزا، رئیس جمهور بین سال های 1955 تا 1958 م، نیز شیعه مذهب بوده است. هرچند در چند دهه اخیر تمام رؤسای جمهور و نخست وزیران این کشور از میان سنّیان انتخاب شده اند، اما شیعیان در سطوح پایین تری در تمام نهادهای دولتی حضور دارند. امروز افسران و ژنرال های زیادی از شیعیان در ارتش مشغول خدمتند و در مجلس سنا و ملّی نیز شیعیان کم و بیش حضور دارند که از آن میان می توان به سناتور حجة الاسلام سیدمحمدجواد هادی روحانی، شیعه مذهب اهل پاراچنار، در حکومت نواز شریف (قبل از 1999) اشاره نمود.

شیعیان تا اوایل دهه 80 میلادی فاقد یک حزب سیاسی مستقل بودند. حضور آن ها در سیاست از طریق عضویت در احزاب «مسلم لیگ» و «مردم» و یا به صورت آزاد تأمین می شد، اما در سال 1979 شیعیان حزب «نهضت اجرای فقه جعفری» را در شهر «بکر» تأسیس کردند. مفتی جعفر حسین روحانی، انقلابی خوش نام کشور، ریاست این حزب را به عهده گرفت. او اولین حرکت سیاسی خود را در ژوییه 1980 با راه اندازی راهپیمایی بزرگی در اسلام آباد با پیروزی به پایان برد. پس از او شهید عارف حسین حسینی، که در دهم فوریه 1984 به رهبری حزب برگزیده شده بود، روند مشارکت فعّال تر شیعیان در سیاست را تسریع بخشید. او در کنگره حزبی سال 1987 در لاهور، با ایجاد اصلاحات جدّی در «نهضت اجرای فقه جعفریه» آن را به سطح یک حزب رسمی سیاسی ارتقا داد.
شهید حسینی در پنجم اوت 1988 بر اثر یک اقدام تروریستی در پیشاور به شهادت رسید و پس از او حجة الاسلام والمسلمین ساجد علی نقوی معاون اول او به جانشینی او تعیین گردید.

در دوران رهبری ساجد علی نقوی، فعالیت «تحریک جعفریه»در صحنه سیاسی همچنان ادامه پیدا کرد. شیعیان تحت رهبری «تحریک» در انتخابات حضور پیدا می کنند و به کاندیداهای حزب رأی می دهند، «تحریک» تاکنون در صحنه مبارزات انتخاباتی چندان موفق نبوده، ولی ائتلاف آن با احزاب سیاسی و یا اسلامی دیگر توانسته است دست کم آن را از انزوا و مرگ سیاسی نجات دهد.
پس از حادثه 11 سپتامبر امریکا و بسیج جامعه جهانی برای مبارزه با احزاب تندرو اسلامی، گروه های تندرو اسلامی در پاکستان غیر قانونی اعلام شدند که این حکم شامل «تحریک جعفریه» نیز گردید. بنابراین، شیعیان پاکستان اکنون فاقد یک حزب قانونی فعّال در صحنه سیاسی هستند، اما تشکیلات «تحریک» و رهبری آن به فعالیت های زیر زمینی خود ادامه می دهد. «تحریک» در انتخابات سال 2002 به ائتلاف احزاب اسلامی تحت عنوان «مجلس متحده عمل» پیوست که ائتلاف مزبور در انتخابات موفقیت شایانی به دست آورد و 44% آراء را از آن خود کرد.(28) هم اکنون سید ساجد علی نقوی مقام معاونت ریاست «مجلس متحده عمل» را داراست.

***تهدیدات و آسیب ها

جامعه شیعی پاکستان با برخی تهدیدها و آسیب ها روبه روست که تاکنون صدمات فراوانی از ناحیه آن ها متوجه شیعیان گردیده. بزرگ ترین تهدید و خطر، تهدید تروریسم فرقه ای است که توسط «سپاه صحابه» و «لشکر جنگوی» هدایت می شود. افراطیون مذهبی اهل سنّت از سال 1985 به این طرف، به صورت سازمان یافته و فعّال مبارزه با شیعیان را آغاز کرده اند. تاکنون چهره های سیاسی، مذهبی و اجتماعی زیادی قربانی این ترور گردیده اند که از آن جمله، می توان به ترور رهبر فقید شیعیان علاّمه عارف حسین حسینی (پنجم اوت 1988) و دبیر کل نهضت جعفریه، انور علی آخوندزاده (23 نوامبر 2000 / 3 آذر 1379) و ده ها عضو فعّال دیگر «تحریک» اشاره نمود. تنها در سال 1382 ده ها تن از شیعیان قربانی تروریسم شدند که فقط در دو حادثه مهم آن، که در کوئته اتفاق افتادند، به ترتیب 12 تن (در تاریخ 18/3/1382) و 51 تن (در مراسم نماز جمعه روز 13/4/1382) از شیعیان کشته و ده ها نفر نیز زخمی گردیدند.

خطر تروریسم مذهبی با این که یکی از خطرات بسیار جدّی کشور پاکستان است، اما دولت این کشور تاکنون نتوانسته بر این بحران غلبه کند. «لشکر جنگوی»، گروه تندرو دیوبندی مذهب، نقش اصلی را در این ترورها به عهده دارد. گرچه دولت پرویز مشرّف در دو سال اخیر فشارهایی بر «سپاه صحابه» و «لشکر جنگوی» اعمال کرده و سرکردگان «لشکر جنگوی»، اکرم لاهوری و ریاض بسرا، را به بهانه هایی به قتل رسانده (24 اردیبهشت 1381 / 14 می 2002)، اما این فشارها تاکنون نتوانسته است تأثیری جدّی بر رفتار تندروان بگذارد. در اوایل مهرماه سال 1382، اعظم طارق، سرکرده «سپاه صحابه» و چهره جنجالی تندروان مذهبی، که حزب او قریب دو دهه حوادث خشونت های مذهبی را رهبری می کرد، مورد حمله افراد ناشناس قرار گرفت و به قتل رسید. هنوز هیچکس نمی تواند به درستی پیش بینی کند که مناقشات مذهبی چه وقت در این کشور فروکش می کنند؟

***گروهک های تروریستی ضد شیعه

برخی معتقدند که گروه‌های فرقه‌ای با همکاری ارتش و نهادهای اطلاعاتی این اقدامات را انجام می‌دهند اما “سلیم باجوا” مدیرکل روابط عمومی ارتش پاکستان ضمن تأکید بر حمایت ارتش از تأمین امنیت در ایالت بلوچستان تصریح کرده نیروهای مسلح پاکستان با هیچ گروه غیر قانونی و عناصر ستیزه‌جو در ارتباط نبوده و به مبارزه خود با ھر نوع و شکل تروریسم در سراسر کشور ادامه می‌دهد. وی درباره اجرای قانون و تأمین امنیت در ایالت بلوچستان افزوده نیروهای سپاه مرزی پاکستان (FC) پس از حادثه انفجار تروریستی در کویته و با هدف تقویت وضعیت امنیتی ۱۹ پست امنیتی و ایست‌های بازرسی را در مناطق مختلف ایالت بلوچستان ایجاد کردند. همچنین وی در باره نقش سازمان اطلاعات ارتش این کشور (ISI) در جلوگیری از این نوع حوادث هم گفته است سازمان آی‌اس‌آی اجرای عملیات‌های اطلاعاتی و امنیتی در ایالت بلوچستان را در دستور کار خود قرار داده و تاکنون ۱۳۰ عملیات اطلاعاتی در این ایالت اجرا و بسیاری از حوادث تروریستی احتمالی را نیز خنثی کردہ است. به‌رغم این، “سلیم باجوا” تصمیم عدم دعوت از نیروهای مسلح پاکستان به ایالت بلوچستان را یک حرکت سیاسی خوانده و بیان داشته است کشور در وضعیت جنگ علیه تروریسم قرار دارد و لازم است تمام نهادها و قشرهای مختلف پاکستان با یکدیگر متحد و یکپارچه باشند.

نهادهای سیاسی پاکستان بدون همکاری ارتش و سایر نیروهای اطلاعاتی و امنیتی امکان کنترل اوضاع را ندارند اما “راجا پرویز اشرف” نخست‌وزیر پاکستان دستور اقدام فوری و عملیات علیه گروه‌های تروریستی در شهر کویته مرکز ایالت بلوچستان را صادر کرد و رحمان ملک وزیر کشور اعلام کرده در حال حاضر بسیاری از عناصر کلیدی و برخی سرکرده‌های این گروه‌ها شکست خورده و در نقاط مختلف پاکستان متواری ھستند.

درگیری‌های فرقه‌ای و مذهبی در این کشور سابقه‌ای دیرینه دارد این مسأله نه‌تنها در پاکستان بلکه در هند هم یکی از مشکلات اساسی دولت است. این مسأله عاملی است که دشمنان خارجی از آن استفاده کرده و برای دستیابی به اهداف خود مزدورانی را به خدمت می‌گیرند شناسایی ریشه‌های اصلی تغذیه‌کننده این گروه‌های افراطی و قطع این کمک‌ها به علاوه آموزش و آگاهی‌دادن به مردم که آلت دست این گونه افراد قرار نگیرند و توسعه وضعیت اقتصادی و رفاه اجتماعی مردم از عوامل اساسی و مؤثر در توقف این کشتارهاست.

در سال جاری نیز چندین مورد حمله به طیف شیعه مذهب پاکستان رخ داد که برخی از آنها عبارتند از:

///شهادت یک زوج جوان در شهر کراچی پاکستان

براساس این گزارش یک زوج جوان شاغل در بیمارستان خصوصی شهر کراچی در حمله وهابی های افراطی به بیمارستان به شهادت رسیدند.

«اقبال حسن» و «کنیز فاطمه» زوج شیعه پاکستانی روز پنجشنبه ـ 9 آذرماه ـ در این حمله به شدت مجروح شدند که بر اثر شدت جراحات وارده این 2 تن شهید شدند. گفتنی است این زوج پاکستانی دارای یک کودک 2 ساله نیز بودند.

///شهادت یک پدر و پسر در کراچی

تروریست های پاکستانی صبح روز جمعه ـ 10 آذرماه ـ با حمله به یک پدر و پسر در منطقه “باکرا پیری” کراچی آنها را به شهادت رساندند. شدت جراحات وارده بر «غلام غدیر» (65 ساله) و پسرش «فضل عباس» (40 ساله) به حدی بود که این دو شیعه در دم جان باختند.

///شهادت یک پدر و زخمی شدن دخترش به دست وهابی ها

همچنین وهابی های افراطی سپاه صحابه روز جمعه ـ 10 آذرماه ـ به «نذر عباس زیدی» و دختر وی «مظهر زهره» 12 ساله که در راه رفتن به مدرسه بودند، نذر عباس را به شهادت رساندند و دختر وی به شدت مجروح شد.

///کشته شدن یک مغازه دار شیعه

روز جمعه ـ 12 آذرماه ـ در حمله وهابی های تکفیری به یک مغازه دار شیعی در شهر کراچی، وی به شهادت رسید.

وهابی های افراطی پس از به شهادت رساندن «ریاض حسین شاه» در منطقه “گرین تون” با شلیک های بی رحمانه موجب زخمی شدن تعدادی از مغاره داران این منطقه شدند.

تحلیل گران معتقدند، شیعیان پاکستان طی ماه های گذشته با اهمال و سکوت دولت مرکزی پاکستان قربانی حملات تروریستی می شوند.

آخرین گزارشی که از کشتار شیعیان در پاکستان منتشر شد، مربوط به هفته گذشته است. عصر روز یکشنبه 14/ 12، وقوع دو انفجار مهیب در شهر کراچی پاکستان، موجب کشته‌شدن دست‌کم 55 تن شد و بیش از 150 نفر دیگر هم زخمی شدند.

به گفته مقامات پلیس پاکستان، نمازگزاران شیعه یک حسینیه در منطقه منطقه «عباس تائون» هدف اصلی تروریست‌ها بودند.

طبق گزارش گروه تحقیق، مواد به‌کار رفته در این عملیات و نحوه انجام آن شبیه انفجار دو هفته پیش در منطقه شیعه‌نشین «کویته» مرکز ایالت «بلوچستان» پاکستان است. گروه وهابی و ضدشیعه «لشکر جهنگوی» مسئولیت انفجار کویته را بر عهده گرفته بود.