صادق صادقی گیوی ملقب به آیت الله خلخالی در سال 1305 در گیو استان اردبیل به دنیا آمد. وی پس از ورود به حوزه علمیه و پایان دروس خارج، به درجه اجتهاد رسید، وی دارای اجازات اجتهادی از سید کاظم شریعتمداری , و حسینعلی منتظری می باشد. ایشان قبل از انقلاب به عنوان یک مبارز روحانی، همواره در رکاب حضرت آیت الله العظمی امام خمینی (ره) حضور داشتند. با پیروزی انقلاب اسلامی، طبق حکم حضرت امام به عنوان اولین حاکم شرع دادگاههای انقلاب شروع به کار قضاوت می پردازند. وی با اعدامهای اوایل انقلاب به خصوص اعدام امیر عباس هوید ا نخست وزیر پهلوی و بعد در غائله های کردستان و گنبد و سیستان که به اعدام قاچاقچیان مواد مخدر وضد انقلاب آن دیار می شود شناخته می شود.
در این باره (مسئولیت دادگاه های انقلاب اسلامی )مرحوم امام ( ره) با توجه به شناختی که از تواناییهای آقای خلخالی داشتند ایشان را به عنوان مسئول دادگاههای انقلاب اسلامی منصوب فرمودند بدیهی است که تایید افراد از سوی مرحوم امام یا اعتماد به آنها به صورت مطلق و در تمامی جهات نبوده است آقای خلخالی خود در این زمینه می گوید : من هیچگاه ادعا نکرده ام که تمامی ریز اقدامات من در مقام قضاوت شرع با اجازه و دستور امام انجام شده است و هیچ کس که از امام حکمی داشته هم نمی تواند چنین ادعایی بکند . ( روزنامه کیهان ، 14/4/82 ص 12) نسبت به عملکرد آقای خلخالی در طول مسئولیت ایشان در دادگاههای انقلاب اسلامی به صورت رسمی هیچ انتقادی از سوی مرحوم امام مطرح نشده است و نمی توان گفت که اقدامات ایشان بر خلاف اسلام بوده یا افرادی را بدون جهت اعدام نموده اند هر چند وجود اشتباه و خطا را بطور کلی نمی توان انکارکرد.
اما حقیقت این است که نادرست دانستن مجموعه اقدامات ایشان بدور از انصاف بوده وقابل پذیرش نیست و اگر این گونه بود مرحوم امام چنین مسئولیتی را به ایشان نمی سپردند ویا اجازه ادامه مسئولیت به ایشان نمی دادند .روشن است که برای قضاوت در مورد عملکرد افراد باید شرایط زمانی و الزامات آن را نیز مورد توجه قرار داد آقای خلخالی در بخشی از خاطرات خود در نامه ای سر گشاده به ملت ایران در سال 69 چنین می نویسند : اینجانب از بدو انقلاب از طرف امام راحل تصدی دادگاههای انقلاب اسلامی در سراسر ایران را عهده دار شده و پیرو آن تعداد زیادی از سردمداران فساد و تباهی و طاغوتیان و تبه کاران و مهره های کثیف نظام شاهنشاهی را به اعدام و مصادره اموالشان محکوم نمودم …حضرت امام با شناختی که از روحیه انقلابیم داشتند در 24/11/57 اینجانب را به دفترشان احضار و فرمودند: این حکم را به نام شما نوشته ام حقیر پس از رویت حکم به خدمتشان عرض کردم آقا این حکم سنگین است امام فرمودند: برای شما سنگین نیست من پشتیبان شما هستم … و این مطالب و اقدامات نه تنها پس از رحلت امام نوشته می شود بلکه در دور دوم مجلس در جراید و روزنامه ها و مجلات منتشر شده و امام در حال حیات آن را ملاحظه فرمودند و کوچکترین حرف که حکایت از نازضایتی ایشان باشد بیان نفرمودند ( محمد صادق خلخالی ، خاطرات آیت الله خلخالی ، ایام انزوا، تهران : نشر سایه ، 1379 ص 193و 194 )
بنابراین در رابطه با ارزیابی عملکرد آقای خلخالی چند نکته قابل عرض می باشد:
اولا؛ارزیابی ها و قضاوتهایی که در مورد عملکرد آقای خلخالی شده است، افراط و تفریطهای زیادی شده است، برخی خواستند مطلق مثبت جلوه دهند و بعضی ها منفی مطلق که به نظر می رسد هر دو مورد ناعادلانه است.
ثانیا؛آقای خلخالی چند سالی از شاگردان امام بوده و در دفتر امام رفت و آمد داشته است و اجمالا مورد تایید امام بوده است و به همین خاطر و نیز به دلیل سوابق انقلابی و قاطعیتی که داشته ، به عنوان قاضی شرع منصوب می شود.
ثالثا؛ انتصاب و تایید آقای خلخالی توسط امام خمینی دلیل بر تایید تمام عملکرد وی در مقام قاضی شرع نیست، چرا که در مقام عمل یکسری افراط ها و تفریطهایی صورت گرفت و افراد مطرحی چون آیت الله امامی کاشانی و آیت الله یزدی به امام از عملکرد آقای خلخالی شکایت کردند و امام وی را از مسئولیت قاضی شرع بودن برکنار کردند .
رابعا؛ در مورد عملکرد آقای خلخالی باید گفت: با توجه به موقعیت زمانی اقدامات وی که درست در سالهای اول انقلاب بوده و مخالفین نظام هم دنبال کوچکترین فرصتی برای ضربه زدن به نظام بوده اند بنابراین لازم بوده برخی از محاکمات در باره سران نظام شاهنشاهی و یا سران شورشها به سرعت انجام شود مثل محاکمه هویدا،نصیری و … در چنین موقعیتی سرعت عمل لازم بوده و در این راستا اشتباهات و انحرافاتی هم ممکن است صورت گرفته باشد . گرچه آقای خلخالی در خاطرات خود از عملکردش دفاع نموده است .