ضرب‌المثل‌‌های آلمانی در مورد خوشبختی و بخت و اقبال

عصراسلام: ضرب‌المثل‌ها و جمله‌‌های قصاری در مورد خوشبختی که در زبان آلمانی وجود دارد: 

طالع هر کسی به دست خودش است   

گفته می‌شود که قدمت ضرب‌المثل آلمانی Jeder ist seines Glückes Schmied که ترجمه لغوی آن این است که “هرکسی آهنگر بخت و اقبال خودش است” و به این معناست که خوشبختی هر کس دست خودش است، به روم باستان می‌رسد و تصویر آهنگری را تداعی می‌کند که در حال شکل دادن فلز سخت به دست خود است. منظور از این ضرب‌المثل این است که هر انسانی خودش مسئول خوشبختی و سعادت خویش است. 

خوشبخت کسی است که آنچه را که دیگر نمی‌توان تغییر داد، فراموش می‌کند 

این ضرب‌المثل در مورد خوشبختی Glücklich ist, wer vergisst, was nicht mehr zu ändern ist به این معناست که خوشبخت آنهایی هستند که آنچه را که در گذشته باعث آزارشان شده فراموش می‌کنند چون دیگر نمی‌توان آن را تغییر داد و به پیش رو نگاه می‌کنند. این جمله از یک اپرت (اپرای سبک) به نام “خفاش” برگرفته شده.  در زبان فارسی، حافظ می‌سراید: “نقد عمرت ببرد غصه دنیا به گزاف/ گر شب و روز درین قصه مشکل باشی”. 

آدم خوش شانسی است 

کسی که به او به زبان آلمانی لقب “گلوکز پیلتس” Glückspilz می‌دهند که معنای لغوی آن “قارچ خوشبخت” است، یعنی کسی که خیلی در زندگی شانس می‌آورد. به نظر می‌رسد ارتباط دادن شانس و خوشبختی با قارچ در این ضرب‌المثل اشاره به ویژگی این گیاه باشد که یکباره از دل زمین سر برمی‌آورد و به اصطلاح ما “سر راه سبز شدن” می‌شود. در آلمان قارچ به عنوان نماد بخت و اقبال هم به کار می‌رود. 

سعادت و خوشبختی تنها چیزی است که اگر قسمت شود، دو برابر می‌شود 

این جمله Glück ist das Einzige, das sich verdoppelt, wenn man es teilt به آلبرت شوایتزر نسبت داده شده است؛  پزشک، فیلسوف، عالم الهیات پروتستانتیسم و موسیقی‌دان آلمانی و برنده جایزه نوبل صلح. صائب تبریزی می‌سراید: «گر باغبان زکات زر گل برون کند / باد خزان طراوت گلشن فزون کند». پروین اعتصامی می‌گوید: «تو نیکی کن به مسکین و تهیدست / که نیکی، خود سبب گردد دعا را» 

قسمت کردن شادی، شادی را دوبرابر می‌کند 

این ضرب‌المثل “شادی تقسیم شده، شادی دوبرابر شده است” Geteilte Freude ist doppelte Freude هم معنایی چون ضرب‌المثل پیشین دارد. شادی در اینجا معانی گوناگونی دارد. می‌تواند مترادفی باشد برای خوشبختی یا لذتی باشد که از انجام کار و وظیفه‌ای به انسان دست می‌دهد. در شعر فارسی، فردوسی می‌سراید: «چو نیکی کنی، نیکی آید برت/ بدی را بدی باشد اندر خورت». یا حافظ می‌گوید: «گفتا: خوش آن کسان که دلی شادمان کنند» 

اگر خوشبختی، به همان راضی باش 

این جمله تئودور فونتانه، نویسنده آلمانی است: کسی که خوشبخت است نباید خواست خوشبختی بیشتر کند. “Wenn man glücklich ist, soll man nicht noch glücklicher sein wollen”، به این معنا که با خوشبختی‌اش راضی باشد و به گفته حافظ “زیادتی مطلبد”. عطار درباره راضی‌بودن با داشته‌ها می‌سراید: «هست دنیا بر مثال قطره‌ای/ بگذر از وی زانکه داری بهره‌ای/ هر که سازد بر سر پل خانه‌ای/ نیست عاقل او بود دیوانه‌ای» 

خوشبختی و شیشه، چه آسان می‌شکنند 

این ضرب ‌المثل آلمانی که می‌گوید “خوشبختی و شیشه، چه راحت می‌شکند” (Glück und Glas, wie leicht bricht das) به این معناست: خوشبختی گذراست و مانند شیشه شکننده. کسی که به این نکته پی ببرد که خوشبختی و شادی گذرا هستند می‌تواند با خیال راحت و آرامش به اینکه این دو دوباره برمی‌گردند، اعتماد کند. حافظ می‌سراید: «غمی که چون سپهِ زنگ، مُلک دل بگرفت/ ز خیل شادی روم، رخت زداید باز». 

برای یکی رحمت و برای دیگری زحمت 

“برای یکی شادی و برای دیگری رنج” (Des einen Freud, des anderen Leid) یکی از ضرب‌المثل‌های آلمانی است و به این معناست که چیزی که سبب خوشحالی یکی می‌شود می‌تواند برای دیگری به معنای رنج و زحمت باشد. این ضرب‌المثل را برای مثال برای تشریح موقعیت‌هایی به کار می‌برند که در آنها یکی سود می‌برد و تحت همان شرایط دیگری خسران. 

آلمانی‌ها می‌گویند، چینی و شیشه‌ شکسته‌ خوش‌شانسی می‌آوردند: Scherben bringen Glück. اما چرا باید شکسته شدن یک لیوان یا یک ظرف برای نمونه خوش‌شانسی بیاورد؟ شاید به این دلیل که در گذشته اعتقاد بر این بود که صدای ایجاد شده از این شکسته شدن، أرواح خبیث را دور می‌کند! 

این ضرب‌المثل قدیمی را که “خوشبختی تنها خانه دنج” (Trautes Heim, Glück allein) پیش‌ترها می‌شد برای نمونه گلدوزی‌شده و قاب شده در آشپزخانه‌ها یا اتاق‌های نشیمن آلمانی، آویخته به دیوار پیدا کرد.