عبرت در قرآن

عبرت در لغت به معنی (نگریستن و تأمل کردن در احوال) است ولی در قرآن کریم به معنی از حال دیگران پند گرفتن است چنانکه این آیه می فرماید:«فاعتبروا یا اولی الابصار؛پس عبرت بگیرید ای دارندگان دانش».

روشی را که قرآن برای اعتبار انتخاب کرده، زبان داستان است به طوری که با مطرح کردن داستان هایی از زندگی پیامبران پندهایی را به ما می آموزد اینک به چند نمونه اشاره می شود.

1. داستان حضرت ابراهیم:

وقتی نمرود حضرت ابراهیم را در آتش افکند، یقین داشت که به خاکستر تبدیل می شود، امّا وقتی حضرت ابراهیم از آتش سالم بیرون آمد نمرود فریاد زد، ای ابراهیم به راستی که خدای تو بزرگ است من می خواهم برای خدای تو چهار هزار قربانی کنم.ولی ابراهیم گفت:این قربانی ها از تو قبول نمی شود،مگر اینکه به خدا ایمان بیاوری،امّا نمرود نپذیرفت.
عبرت:عده ای با دیدن ابراهیم و شنیدن سخنانش به خداوند ایمان آورند.

2.داستان حضرت سلیمان:

در قرآن آمده است که خداوند نعمت های زیادی به این پیامبر بزرگ داده بود،مرکبی تندرو و موادّ معدنی فراوان برای انواع صنایع و نیروی فعّال برای شکل دادن به این موادّ معدنی،او با این موادّ معدنی معابد بزرگی ساخت و مردم را به خدا پرستی ترغیب نمود.
درس عبرت:حضرت سلیمان با آن عظمتی که داشت در برابر مرگ آسیب پذیر و ناتوان بود.

3. اصحاب الایکه:

اصحاب الایکه یا صاحبان سرزمین های پر درخت،آنها مردمی ظالم و ستمگر بودند،میان شام و حجاز زندگی مرفه و ثروت فراوان داشتند و به همین دلیل مغرور شدند و دست به کم فروشی و فساد در زمین زدند.حضرت شعیب آنها را از این کار بر حذر داشت و دعوت به توحید کرد ولی آنها نپذیرفتند و خداوند آنها را مجازات کرد.
عبرت: کفران نعمت باعث از بین رفتن آن نعمت می شود.

4. بنی اسرائیل:

در سوره مبارکه بقره آیه 243 اشاره به گروهی از بنی اسرائیل می کند که برای فرار از زیر بار مسئولیت جهاد،دست به بهانه تراشی زدند و خداوند آنها را مبتلا به بیماری طاعون کرد و همه به طور سریع و برق آسا از میان رفتند.

عبرت:با فرار از زیر بار مسؤولیت نمی توان در برابر قدرت خدا مقاومت کرد. خداوند با دشمنان بسیار کوچکی مانند میکروب آنها را از بین برد.

5. سرگذشت شش قوم ستمگر:

فرعونیان، قوم عاد، قوم ثمود، اصحاب الرّس،قوم لوط و قوم نوح،در قرآن درس های عبرتی از سرگذشت این اقوام به طور فشرده گفته شده است.فرعونیان مردمی ظالم،ستمگر و استعمارگر بودند،قوم نوح مردمی سرسخت و لجوج و خود برتربین بودند،قوم عاد و ثمود تکیه بر قدرت خود داشتند، اصحاب الرّس مردمی نادان بودند که به جای عبادت خداوند درخت صنوبری را که در خارج شهر بود می پرستیدند.
عبرت :انحراف فکری و اخلاقی و خود برتر بینی و تکیه بر قدرت خود و فراموش کردن قدرت خداوند سبب گرفتار شدن به عذاب الهی خواهد شد.

چرا سیر و سیاحت؟

سیر در أرض، در قرآن مجید شش بار آمده یک بار به منظور اسرار آفرینش و پنج بار به منظور عبرت گرفتن از سرانجام دردناک اقوام ظالم،قرآن برای مسائل عینی و حسی که آثار آن کامل قابل لمس است در امور تربیتی اهمیت خاصی قائل است، مخصوصاً به مسلمان ها دستور می دهد که از محیط محدود زندگی خود بیرون در آیند و به سیر و سیاحت دراین جهان پهناور بپردازند.

در اعمال و رفتار اقوام دیگر و پایان کار آنها بیندیشند و برای خود عبرت گیرند همیشه عبرت گیری در قرآن با «اولی الابصار و اولی الباب و لمن یخشی» همراه است، یعنی کسی که دارای بینش است عبرت می گیرد، کسی که عقل و اندیشه را به کار می گیرد عبرت می گیرد کسی که در خواب غفلت باشد با عبرت گیری کاری ندارد.قرآن در این آیه می فرماید:«افلم یسیروا فی الارض فلینظروا کیف کان عاقبة الّذین من قبلهم؛آیا آنها در زمین سیر نکردند تا دل هایی داشته باشند که با آن حقیقت را درک کنند، یا گوش هایی که ندای حق را بشنود».

جهانگردی،مورد نظر قرآن قلب را دانا، چشم را بینا، و گوش را شنوا می گرداند، با این تفاوت که سیر و جهانگردی امروزی برای جلب مال و ثروت صورت می گیرد، که غالباً هدف های انحرافی دارد.مانند فرهنگ های ناسالم عیاشی، هوسرانی و بی بند و باری و سرگرمی های ناسالم دیگر. اسلام طرفدار آن نوع جهانگردی است که وسیله انتقال فرهنگ های سالم و تراکم تجربه ها، آگاهی از اسرار آفرینش در جهان انسانیت و جهان طبیعت و گرفتن درس عبرت از سرگذشت دردناک اقوام فاسد و ستمگر است.

اثرات تربیتی در عبرت های قرآنی:

مطالعه سرگذشت پیشینیان چهار اثر دارد.خداوند به پیامبر می فرماید ما سرگذشت گوناگون پیامبران را برای تو بیان کردیم تا قلبت را محکم و اراده ات را قوی کند و برای مؤمنان پند،اندرز ،تذکر و یادآوری باشد.

توصیه عبرت در سخنان معصومین:

علی(علیه السلام) می فرماید:عبرت ها چقدر فراوانند عبرت پذیران چه اندک.
امام صادق(علیه السلام) می فرماید:ای اباصالح هرگاه جنازه ای بر دوش جماعتی بینی فکر کن تو در آن تابوت هستی و از خدا خواسته ای که تو را به دنیا بازگرداند، حال ببین عمل خود را چگونه از سر می گیری.

نتیجه:

امر به سیر و سیاحت و مطالعه سرگذشت اقوام در قرآن به خاطر این مطرح شده تا ما آن را از جنبه های مختلف تاریخ بررسی کنیم و از تجربیات فراوان آنها استفاده کنیم و سنّت های حاکم بر زندگی را شناخته و در زندگی خود پیاده کنیم و در یک کلمه عبرت بگیریم.

بنابراین عبرت ها عبارتند از:
1. کفران نعمت باعث از بین رفتن نعمت خواهد شد.
2. فرار از زیر بار مسئولیت ممکن نیست چه بسیار که عوامل پیروزی باعث مرگ افراد شدند.
3. انحراف فکری و اخلاقی ظلم و ستم و تکیه بر قدرت خود و فراموش کردن قدرت خدا سبب گرفتار شدن به عذاب الهی خواهد شد.
4. اختلاف و پراکندگی یک قوم باعث شکست،و اتحاد و همبستگی سبب پیروزی درخشان قومی خواهد شد.

نویسنده : ربابه رودباری