با سلام؛
بحث خود را با مطلبی درباره‌ی نشاط آغاز می‌کنیم:
پیشوایان دین و دنیا، یعنی امامان معصوم از پیروانشان خواسته اند که علاوه بر عبادت و کار و تلاش، به لذت ها و تفریحات سالم هم در زندگى روزمرّه شان توجه ویژه داشته باشند که در صورت توجه قانونمند به آن، به نهادینه گى آن تفریحات منتهى خواهد شد.
آن جا که امام على(ع) فرمود: «مؤمن شبانه روز خود را به سه قسمت تقسیم مى کند: قسمتى را صرف مناجات با پروردگارش مى نماید. قسمت دیگرى را در طریق اصلاح معاش و تأمین هزینه زندگى اش به کار مى گیرد و قسمت سوّم را براى تحصیل شادی و بهره گیرى از لذت هاى حلال و دلپسند مى پردازد. براى شخص عاقل درست نیست که حرکتش جز در یکى از این سه جهت باشد (بحارالانوار، ج 75، ص 321.)
اسلام دینی است که به روابط اجتماعی و چگونه حاضر شدن دراجتماع و خوشرو و خنده‌رو بودن درجامعه و زدودن غبار غم از چهره دوستان بوسیله شادابی و خندان بودن تأکید بسیاری کرده است و از مؤمنان خواسته است تا از اخمو بودن و تلخی کردن و غمگین بودن دوری کنند؛ چرا که هم در زندگی خود آنها و هم بر اطرافیان آنها اثر منفی می گذارد.
شادی کردن و دوری ازغم منفی و احساس خوشبختی کردن از اصلی ترین برنامه های این فرهنگ غنی و دین کامل است. دقت در سخنان ائمه و پیامبر صلی الله علیهم اجمعین اهمیت فوق العاده شادی وتبسم وخوشرویی را نشان می دهد.
یکی از راههای برخورد توأم با نشاط، مزاح و شوخ طبعی است. در برخی روایات رهبران معصوم، مومن را شاد و شوخ طبع معرفی کرده اند، گویی که شادی و شوخ طبعی از لوازم ایمان است و غم و اندوه با وصف ایمان سازگاری ندارد.
رسول اکرم (ص) می فرماید: مؤمن شوخ و شاداب است (تحف العقول، ص 49 .) و علی (ع) فرموده است: شوخ طبعی، بخشی از حسن خلق است و امام صادق(ع) نیز فرموده: «هیچ مؤمنی نیست که شوخی در طبع او نباشد. (اصول کافی، ج 2، ص 663.)
البته خود آن بزرگواران نیز بسیار شوخ طبع بوده اند. در تاریخ آمده است که روزی پیامبر اکرم (ص) و حضرت علی (ع) خرما می‌خوردند. پیامبر (ص)، هسته‌های خرما را جلوی حضرت علی (ع) می‌گذاشتند. پس از مدتی وقتی هسته‌های زیادی جلوی حضرت علی (ع) جمع شد، پیامبر (ص) به ایشان فرمودند: یا علی شما خیلی پرخوری (چرا که این همه هسته جلوی شما جمع شده است)، حضرت علی (ع) در پاسخ گفتند: پرخور کسی است که خرما را با هسته‌اش می‌خورد. (نقل از ماهنامه پرسمان، مهر ماه 1383)
دید و بازدید اقوام، دوستان و همسایگان و همچنین توجه به حقوق ایشان، احساس محبت و نشاط را در انسان و جامعه برمی انگیزاند و باعث می شود انسان مومن در جامعه ای شاد و پر از محبت با احساس خوشحالی و خوشبختی زندگی کند. اسلام دینی است که از ترش رویی، تنبلی، کاهلی و سستی بیزار است و از شادی، تحرک و نشاط خشنود می شود.
البته انسان هایی که اجتماعی ترند و فعالیت های اجتماعی بیشتری دارند، شادتر و موفق تر خواهند بود و در مقابل انسان های گوشه نشینی که در فعالیتهای اجتماعی شرکت نمی کنند، از این شادی محروم اند.
امام صادق(ع) می‌فرماید: هر که به چهره‌ی برادر خود لبخند زند، آن لبخند برای او ثواب یک عمل نیک را خواهد داشت. (میزان الحکمه، ج 7، ص 3225.)
از دیگر راههای برخورد همراه با نشاط، شاد کردن دیگران است.
فلسفه نهایی دین چیزی جز خشنود ساختن خداوند نیست. نیت، روح دین است و انسان با ایمان هر کاری که انجام می دهد، قصدش کسب رضایت الهی است. خدمت به خلق از عبادت های بسیار مهم تلقی شده و در بسیاری از موارد، رضایت الهی در خشنود ساختن خلق خدا قرار دارد؛ بنابراین مبنای شادکردن دیگران، خشنودی خداوند است و این مقوله در راستای رضایت الهی توجیه می شود، به همین جهت نیز شادکردن برادر مومن، امری مستحب و شوخی کردن با دیگران، عملی مجاز به شمار می‌رود.
در مورد شادی و شادمانی، چه خوب است عمیق‌تر بیندیشیم و از سطح فردی خارج شویم و بر این باور باشیم که کمال و سعادت ما در این است که علاوه بر سرور و شادی خود، در سرور و شادی دیگران نیز سهیم باشیم، درد و رنج آنها را بفهمیم و در زدودن آن بکوشیم. شادی دیگران را شادی خود بدانیم و در ایجاد نشاط اجتماعی تلاش کنیم. سهراب سپهری گفته است: شاد بودن هنر است، شاد کردن هنری والاتر.
اسلام به بحث شادکردن دیگران، به خصوص نسبت به مومنین و خانواده، تاکید فراوان دارد. در کتاب های روایی شیعه بابی تحت عنوان ادخال سرور بر مومنین وجود دارد که مشتمل بر روایات فراوانی است.
مضمون برخی از روایات این باب، به طور فشرده چنین است: امام صادق (ع) فرمود: کسی که مومنی را مسرور سازد، در حقیقت ما را مسرور ساخته و کسی که ما را مسرور سازد، پیامبرخدا (ص) را مسرور ساخته و کسی که پیامبر را مسرور سازد، خداوند را مسرور ساخته است. (میزان الحکمه، ج 4، ص 440، واژه سرور.)
یکی از محبوب ترین عبادت ها نزد خداوند خوشحال و شاد ساختن مومنین است. در بهشت خانه‌ای است به نام خانه شادی و تنها کسانی که یتیمان و بچه‌ها را خوشحال کند به آن داخل می‌شود. کسی که نیاز مومنی را برآورد و ناراحتی او را بزداید، خداوند قلبش را در قیامت شاد خواهد ساخت.
در پایان به برخى از عوامل ایجاد نشاط روحى در جوانان اشاره می‌کنیم:
الف) ورزش، مخصوصا ورزش هاى دسته جمعى که داراى حالت مسابقه باشند.
ب) معاشرت و مصاحبت با دوستان پرنشاط و امیدوار و با استعداد.
ج) رابطه با خداوند توسط نماز، دعا و قرائت قرآن.
د) تفریح و سیاحت مخصوصا در باغ و صحرا (لازم به ذکر است جو بسیارى از پارک ها و شهربازى ها به حدى مصنوعى و ساختگى است که اثرعکس خواهد گذاشت).
ه) اشتغال به کارهاى هنرى مانند نقاشى، خطاطى، خیاطى، گلدوزى و… و ) مطالعه و کسب علم.
ز) ایجاد روحیه خوش بینى نسبت به مؤمنین و بندگان خدا و دورى از سوءظن.
ح) راضى به رضاى خداوند و تسلیم قضا و قدر او بودن.
ط) ایجاد روحیه گذشت و مدارا.
ى) انتظار زیادازحد از دیگران نداشتن و کم توقع بودن.
و اما بحث عزم و اراده:
در زمینه ضعف اراده و ناتوانی در تصمیم گیری، توجهتان را به مطالب زیر جلب می کنیم:
فرد با اراده کسى است که داراى هدفى معقول بوده و تا موقعى که به آن نرسیده است، از تعقیب آن باز نمى ایستد. مشکلات و موانع روانى یا مادى، به اراده و عزم او لطمه نمى زند و از پیشرفتش جلوگیرى نمى کند. در اولین گام، باید هدف و یا اهداف دقیق و مشخص خود را از زندگى یا کارى که مى خواهد انجام دهد، براى خویش ترسیم نماید. طبیعى است این هدف، باید معقول، قابل دستیابى، بدون افراط و تفریط، مطابق توان و استعداد فرد و واقع بینانه باشد؛ نه آنکه آرمانى و بلند پروازانه و خارج از توانایى هاى وى باشد. در این صورت در صحنه عمل وقتى با مشکلات و سختى هاى طاقت فرسا و خارج از توان خود، رو به رو شد و با شکست هاى احتمالى به هدف مورد نظر خود دست نیافت؛ ناامید و دلسرد شده و از ادامه کار منصرف مى گردد. همچنین از انجام کارهاى دیگر منصرف مى شود و خود را ناتوان وبى اراده تلقى مى کند.
دومین گام شناخت توانایى ها و استعدادهاى نهفته در وجود خویش است. همه ما در وجود خود، از استعدادهایى برخورداریم؛ کافى است این نیروها را بشناسیم و براى رسیدن به هدف، آنها را به کار گیریم.
سومین گام، برنامه ریزى است. باید براى تمام کارها و فعالیت هاى شبانه روزى، برنامه اى مدون و منظم داشته باشید. بدین منظور از جدولى استفاده کنید که در ستون افقى آن، ساعات شبانه روز و در ستون عمودى، ایام هفته را یادداشت کرده و تمام کارهاى روزانه را در آن درج کنید (از خواب و استراحت تا عبادت، ورزش، مطالعه و…). هر فعالیتى را در زمان خاص خود در جدول بنویسید و هیچ زمانى را بدون کار خالى نگذارید. هر روز صبح با نگاهى به آن برنامه، به اجراى دقیق آن بپردازید و شب ها قبل از خواب، آن را محاسبه و ارزیابى کنید. شایسته است همچون یک محاسبه گر جدى و قاطع، فعالیت هاى روزانه و میزان موفقیت خود در انجام دادن کارها را بررسى کنید. در صورت موفقیت، خود را تشویق کنید و در صورت تخلف از برنامه و سهل انگارى در اجرا، خود را تنبیه نمایید.
چهارمین گام، «تلقین» است. تلقین به خود در تقویت اراده، اثر قابل ملاحظه اى دارد. بنابراین هر روز جملاتى را به خود تلقین کنید؛ مانند: «من اراده لازم براى انجام کارهایم را دارم»، «هیچ چیز نمى تواند اراده ام را متزلزل کند»، «آنچه را که به نظرم انجام دادنى است، انجام مى دهم و هیچ قدرتى نمى تواند مرا از آن باز دارد»، «اراده من هر روز محکم تر مى شود»، «بر من لازم است که موفق شوم؛ زیرا موفقیت از آن نیرومندان است» و…
پنجمین گام، توجه به تدریجى بودن تقویت اراده است. براى به دست آوردن اراده اى قوى و محکم، تدریجى بودن آن و نیاز به تمرین و ممارست امرى لازم و ضرورى است. گمان نکنید مى توانید به طور دفعى و بدون هیچ تلاشى، به آن دست یابید.
تصمیم درست گرفتن مبنی بر شناخت و نیز استفاده از تجربیات دیگران است . هر اندازه معرفت آدمی نسبت به امور مختلف کامل تر شود تصمیم گیری او در این امور مناسب تر خواهند بود. برای این که بتوانید بهتر تصمیم بگیرید و به یک انتخاب خوب و مناسب دست یابید;
اولا; زود تصمیم نگیرید و پیرامون تصمیم خود، خوب فکر کنید و جنبه های مثبت و منفی مسأله مورد نظر را یادداشت کرده و با اندیشیدن در اطراف آن و سبک و سنگین کردن آن، یکی از دو طرف را برگزینید.
ثانیا; با افراد عاقل و با تجربه, دلسوز و قابل اعتماد مشورت کنید واز تجربه های آنها به خوبی استفاده نمایید.
ثالثا; با مطالعه و تحقیق درباره موضوع مورد بررسی اطلاعات خود را در آن باره گسترش بخشید و از ملاک ها و معیارهایی که باید مورد توجه قرار گیرد آگاهی یابید. ناگفته نماند متناسب با اهمیت موضوع تصمیم , باید دامنه تحقیق و مشورت را کاستی یا فزونی بخشید, به گونه ای که از وسواس بیش از حد و احساسات زودگذر در امان باشیم .
رابعا، اعتماد به نفس خود را افزایش دهید. اعتماد به نفس یعنی اینکه انسان باور کند که قادر است بسیاری از کارهایی که در ظاهر سخت جلوه می دهد را انجام دهد. شما اگر بخواهید به این خواسته برسید، باید به توانایی خود در رسیدن به این مرحله اطمینان داشته باشید.
تقویت اراده:
شخص با اراده کسى است که وقتى در مورد کارى، به خوبى تأمل کرد، تصمیم به انجام آن مى گیرد و با فعالیت و ثبات قدم، آن را به اجرا در مى آورد. بنابراین پافشارى بر تصمیمى غلط یا داشتن میلى قهرمانانه، ثبات قدم نخواهد بود. در مقابل فرد سست اراده، با کمترین مشکلى از انجام دادن کار، دلسرد شده و کوشش جهت تحقّق آن را متوقف مى کند. کسى که اراده قوى دارد، آنچه را که با تأمل خواسته است، باکوشش و ثبات قدم به دست مى آورد. شخص با اراده کسى است که داراى هدفى معقول بوده و تا موقعى که به آن نرسیده است، از تعقیب آن باز نمى ایستد. مشکلات و موانع روانى یا مادى، به اراده و عزم او لطمه نمى زند و از پیشرفتش جلوگیرى نمى کند.
راهکارهاى زیر براى تقویت اراده سفارش مى شود:

یک. تعیین هدف یا اهداف؛

ابتدا هدف و یا اهداف دقیق و مشخص خود را از زندگى یا کارى که مى خواهد انجام دهد، براى خود ترسیم کنند. طبیعى است این هدف، باید شفاف، معقول، قابل دستیابى، بدون افراط و تفریط، مطابق توان و استعداد خود واقع بینانه باشد؛ نه آرمانى و بلند پروازانه و خارج از توانایى هاى وى! در غیر این صورت وقتى با مشکلات و سختى هاى طاقت فرسا و خارج از توان خود، رو به رو شوید و با شکست هاى احتمالى به هدف مورد نظر دست نیابید؛ ناامید و دلسرد شده و از ادامه کار منصرف مى گردید. همچنین از انجام کارهاى دیگر منصرف شده و خود را ناتوان و بى اراده مى بینید!!

دو. شناخت توانایى ها و استعدادها؛

همه ما در وجود خود، از استعدادهایى برخورداریم؛ کافى است این نیروها را بشناسیم و براى رسیدن به هدف، آنها را به کار گیریم.

سه. برنامه ریزى؛

باید براى تمام کارها و فعالیت هاى شبانه روزى، برنامه اى مدون و منظّم داشته باشید. بدین منظور از جدولى استفاده کنید که در ستون افقى آن، ساعات شبانه روز و در ستون عمودى، ایام هفته را یادداشت و تمام کارهاى روزانه را در آن درج کنید (از خواب و استراحت تا عبادت، ورزش، مطالعه و …). هر فعالیتى را در زمان خاص خود در جدول بنویسید و هیچ زمانى را بدون کار خالى نگذارید. هر روز صبح با نگاهى به آن برنامه، به اجراى دقیق آن بپردازید و شب ها قبل از خواب، آن را محاسبه و ارزیابى کنید. شایسته است همچون یک محاسبه گر جدى و قاطع، فعالیت هاى روزانه و میزان موفقیت خود در انجام دادن آنها بررسى کنید. در صورت موفقیت، خود را تشویق و در صورت تخلّف و سهل انگارى در اجرا، تنبیه کنید.

چهار. تلقین؛

تلقین به خود در تقویت اراده، اثر قابل ملاحظه اى دارد؛ بنابراین هر روز جملاتى را به خود تلقین کنید؛ مانند: «من اراده لازم براى انجام کارهایم را دارم»، «هیچ چیز نمى تواند اراده ام را متزلزل کند»، «آنچه را که به نظرم انجام دادنى است، انجام مى دهم و هیچ قدرتى نمى تواند مرا از آن باز دارد»، «اراده من هر روز محکم تر مى شود»، «بر من لازم است که موفق شوم؛ زیرا موفقیت از آن نیرومندان است» و … .

پنج. تدریجى بودن تقویت اراده؛

براى به دست آوردن اراده اى قوى و محکم، توجه به تدریجى بودن آن و نیاز به تمرین و ممارست، امرى بایسته است. گمان نکنید مى توانید به طور دفعى و بدون هیچ تلاشى، به آن دست یابید. بنابراین به راه کارهاى عملى زیر توجه کرده، به آنها پاى بند باشید:

راه هاى تقویت اراده

1. باید علل و عوامل ضعف اراده خویش را بشناسید. توجّه کنید ضعف اراده غالباً در عدم اعتماد به بینش و تفکر، عدم شناخت خویش، با ارزش تلقی نکردن خود، عدم امنیت روانی، عدم تدبیر عقلانی در تشخیص امور و تمیز اهم و مهم، شکست های گذشته و عوامل باز دارنده رشد و قوت نفس مانند محرومیت، سرزنش و رنج های مستمر ریشه دارد. زدودن هر یک از این عوامل در پرتو سرمایه گزاری و برنامه ریزی ممکن است.
2. باید باور کنید چون دیگر انسان ها از توانمندی های بسیار برخوردارید و از دیگران کم تر نیستید. فراموش نکنید نقاط قوت انسان از نقاط ضعفش بیش تر است و نباید خود را دست کم بگیرد. تصمیم خوب در پرتو تکیه بر قوت ها، جبران ضعف ها و احساس توانمندی شکل می گیرد.
3. پس از مشورت با افراد ذی صلاح، با توجّه به امکانات و توانمندی های واقعی خود، برای زندگی تان برنامه ریزی کنید و بکوشید هرگز بی جهت از آن برنامه و نظم سر نپیچید. اوقات استراحت و تفریح و عبادت و همه فعّالیّت ها را در این برنامه بگنجانید تا زمانی خالی نماند و توجّه به فرصت بیکاری شما را سمت تأخیر انداختن کارها سوق ندهد.
4. بکوشید برای هر رفتاری انگیزه ای قوی داشته باشید و به ویژه از آثار مثبت تصمیم گیری ها و رفتارهای خاصّ خویش به طور کامل آگاه شوید.
5. محیط زندگی و موقعیت کاری خود را تغییر دهید و موانع بروز اراده و فعّالیّت را نابود سازید؛ برای مثال در موقعیتی که به سرزنش و متهم شدن به ناتوانی و ناپختگی می انجامد، قرار نگیرید. برای تصمیم گیری ها و اقدامات خویش امنیت روانی فراهم آورید تا بتوانید به آرامی در برابر دیگران یا همراه آنان ابراز وجود کنید و برجستگی فکری و فعّالیّت به جا را از طریق تصمیم آشکار سازید.
6. هر کاری را آسان تلقی کنید؛ زیرا در برابر اراده پولادین انسان همه سختی ها آسان می گردد. به استقبال کارهای به ظاهر دشوار بروید و به خود تلقین کنید می توانید در این امور درست تصمیم بگیرید و افتخار موفقیت در انجام آن ها را به دست آورید.
7. رضایت خداوند را ملاک هر رفتار و گفتار قرار دهید و از تسلیم شدن در برابر تمایلات پوچ و هواهای نفسانی بپرهیزید. این تسلیم شدن ها اراده را ضعیف و متزلزل می سازد. تقوا و رعایت حرمت دستورهای پروردگار برای آرامش روانی و تقویت نفس و اراده بسیار سودمند است.
8. مدتی برنامه ریزی و تصمیمات خود را با فردی ذی صلاح در میان بگذارید و از وی بخواهید مراقب باشد تا در شما دو دلی پیش نیاید و اجرای تصمیمات خویش را به تأخیر نیندازید.
9. از خواب زیاد، پرخوری و دیگر اسباب تنبلی و سستی اراده بپرهیزید و نگذارید دیگران به جای شما تصمیم بگیرند.
10. با کسانی که روحیه و اراده قوی دارند، دوست شوید تا اراده شما نیز قوی گردد.
11. بکوشید تصمیم هاتان را با فردی با تجربه در میان نهید تا از قوت و درستی شان اطمینان یابید. پس از مشورت با این فرد، بر اساس تدبر و اندیشه خود تصمیم بگیرید و بدون از دست دادن فرصت اقدام کنید.
تصمیم باید بر تدبیر و اندیشه و آگاهی های لازم استوار باشد و به عمل بینجامد. تخلف از این امر جز تلف کردن وقت، پیروی از افکار پوچ و سستی در عمل دستاوردی ندارد و فرد را با زیان های مادی و معنوی روبه رو می سازد. از این رو، امور یاد شده گناه به شمار می آید.
تردید در تصمیم گیری و تأخیر در عمل سبب از دست رفتن منافع معنوی و مادی فراوان می شود و زیان های بسیار را به ارمغان می آورد.
12. تصمیمات به جا و پر ارزش گذشته خود را به یاد آورید و توجّه کنید که چون گذشته برای انجام دادن کارهای مهم آمادگی دارید.
13. در تصمیم ها و فعّالیّت های اسوه ها دقّت کنید، در همسان سازی و الگوپذیری جدی باشید تا جرأت انجام کار یابید و توان تصمیم گیری و اجرا در شما تقویت شود.
14. ورزش مستمر و منظم را که در تقویت اراده بسیار مؤثر است، فراموش نکنید.
15. با تصمیم های آسان در کارهای ساده، به تدریج خود باوری و توانمندی را در خویش پدید آورید و راه را برای تصمیم گیری در امور مشکل و پیچیده هموار سازید.
16. در موضوع مورد نظر تمرکز پیدا کنید و از اشتغالات ذهنی متعدد بپرهیزید تا تصمیم گیری آسان تر صورت پذیرد.
17. پس از تدبیر و مشورت از عواقب تصمیم های خود هراسناک نباشید و به خدا توکل کنید. پیامدهای تصمیم هاتان را که از قلمرو اندیشه تان بیرون است و با سامان دادن احتمال های ضعیف سبب تردید و تزلزل شما می گردد، به خداوند متعال که به بندگانش لطف و رحمت و محبت گسترده دارد، واگذارید و به آنچه پروردگار پیش می آورد، خشنود باشید. خداوند شما را سمت صلاح و مطلوب واقعی تان رهنمون شود.
موفق و پیروز باشید.