خواهر گرامی. خودسازی یک عمل انسانی است و در اصل آن فرقی میان زن و مرد نیست. یعنی مراحل کمال و رشد انسانی اختصاصی به مرد یا زن ندارد و همه انسان ها به یک منوال در آن شریک هستند، منتهی به لحاظ ماموریت های فراوانی که در زندگی وجود دارد عرصه های خودسازی نسبت به زن و مرد کمی متفاوت است. به دو مطلب در این زمینه توجه نمایید.
1. چهار مرحله اصلی سلوک دینی:
در سوره مائده آیه شریفه ای وجود دارد که چهار مرحله اصلی سلوک دینی را به بهترین وجه توضیح می دهد و نتیجه آنرا نیز فلاح و رستگاری مومنان معرفی می کند.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ(مائده / آیه 35)
این مراحل چهارگانه عبارتند از:
1. ایمان به خدا و رسول و حقانیت دین اسلام و مذهب تشیع و باورمندی عمیق قلبی به کارکرد مثبت و سازنده دین اسلام در ساخت انسان و جامعه.
2. تقوا: خداترسی و تجلی آن در اطاعت فرمان الهی در انجام واجبات و ترک محرمات و خشوع و خضوع در مقابل پروردگار عالم.
3. توسل: با شناخت و اطاعت و تبعیت و ارتباط وانس با انبیاء و امامان (ع) اولیای الهی، آنها را وسیله خود در جهت رسیدن به قرب الهی قرار دهد و با معصومین (ع) همراه و همگام شود.
4. جهاد: مبارزه با دشمن درونی (نفس) و و دشمنان بیرونی اسلام اعم از شیاطین جنی و انسی در صحنه جامعه را در دستور کار خود قرار دهد و اهل جهاد و اجتهاد در دین باشد.
2. انتخاب عرصه رشد سلوکی:
انتخاب عرصه یک موضوع مهم سلوکی است که در حکم “شاه کلید” رشد اخلاقی و معنوی انسان است. برای شروع حرکت عملی، ابتدا لازم است سالک به حسب شناختی که نسبت به استعداد و بعد انگیزشی خود دارد، عرصه ای را برای فعالیت های اجتماعی انتخاب کند و آنرا برای خود سنگری فرض کند که می خواهد در آن با مفاسد اخلاقی خود مبارزه نماید و صلاحیت های اخلاقی و معنوی خود را رشد دهد.
این عرصه ها بسیار گسترده است و هر سالکی عرصه ای را برای خود برمی گزیند، به طور مثال اگر کسی علاقه به تحصیلات دانشگاهی دارد، عرصه خودسازی او همان دانشگاه است. او باید به دانشگاه برود و در آن حوزه به فعالیت موثر بپردازد و سعی کند خود را به عنوان فرد شاخصی در حوزه علم آموزی به جامعه معرفی نماید و در روابطی که با اساتید و دانشجویان و سایرکارکنان دانشگاه پیدا می کند به خودشناسی و خودسازی برسد و استعدادهای خود را شکوفا نماید.
همچنین ممکن است کسی علاقه به تحصیلات حوزوی داشته باشد، عرصه رشد اخلاقی و معنوی او حوزه است. او باید در روابطی که در این حوزه با دیگران پیدا می کند، نقاط ضعف خود را شناسایی و مرتفع نماید و مهارت های لازم را برای اینکه عالم دینی موثری باشد کسب کند و شکوفا شود.
ممکن است کسی در این حد نباشد و مثلا علاقه داشته باشد که مداح خوبی بشود، خوب عرصه کار او این حوزه است و باید با مقتضیات این حوزه آشنا شود و مهارت های لازم را فرا بگیرد و با روابطی که با جامعه پیدا می کند روحیات، معنویات و اخلاق خود را ارتقا دهد و فرد موثری در این حوزه باشد.
یا کسی علاقه و استعداد های هنری دارد، حوزه خودسازی او همین عرصه است، فرقی نمی کند که حوزه انتخابی چگونه باشد، مهم این است که هر کسی به حسب علاقه و استعداد، حتما موضع و جایگاه اجتماعی خود را مشخص نماید و در آن نقض و موضع قرار گیرد و روابط اخلاقی و معنوی خود را با مردم و خدا در همان حوزه اصلاح نماید و به تعالی روحی برسد.
خانم های خانه دار بیشتر در عرصه مدیریت خانه و خانواده و پرورش فرزندان به خودسازی می پردازند و رشدشان در این عرصه محقق می شود.
هدف سلوک قرآنی، آدم خوبی شدن است، البته خوب شدن مراتب بسیاری دارد، اما هر کسی باید به حداقلی از خوب بودن که مورد نظر دین است و رضایت الهی را تامین می کند،‌ دست یابد و در این مسیر تا رسیدن به قله آن که محبوبیت یافتن نزد خدای متعال است دست یابد.
یک پزشک باید بکوشد در عرصه پزشکی آدم خوبی باشد، البته باید پزشک خوبی هم باشد، اما این مورد مربوط به کار ما نیست، در عرصه خودسازی دینی، آنچه اهمیت دارد، آدم خوب شدن است؛ ممکن است کسی پزشک خوبی باشد، اما آدم خوبی نباشد، مثلا زیرمیزی بگیرد، زیاده خواه باشد، تقلب کند، سر بیمار خود کلاه بگذارد و مانند آن.
اما اگر کسی توانست در کنار پزشک خوب بودن، آدم خوبی هم باشد، انسان صالح و خدمت گذار و سعادت مندی خواهد بود. البته یک تصور دیگر هم وجود دارد و آن اینکه شخص آدم خوبی باشد، اما خوب درس نخوانده و پزشک خوبی نباشد،‌ در این صورت ممکن است نتواند خدمت رسانی خوبی به مراجعان خود ارایه دهد، اما دست کم خیانت نمی کند و سر کسی کلاه نمی گذارد.
همچنین عرصه خودسازی برای یک پرستار، محیط پرستاری و بیمارستان است. او در این محیط است که باید خودساختگی دینی را تمرین کند و آدم خوبی شود. برای یک سیاست مدار،‌ عرصه سیاست و مدیریت همان محیطی است که او باید تلاش کند تا در آن به خدا نزدیک شود و رشد شخصیتی داشته باشد.
خدای متعال از ما نخواسته که حتما یک سیاستمدار کارکشته شویم، ممکن است عرصه دیگری را برای خدمت رسانی و گذران زندگی خود انتخاب نماییم، اما از ما خواسته که آدم خوبی باشیم و ما را از این جهت مورد امتحان و بازخواست قرار می دهد.
عرصه قضاوت یکی از عرصه های بسیار سخت برای قاضی است که خوب بودن و خدایی بودن را باید در آن بدست آورد و به خدا نزدیک شود؛ خوب بودن برای او در قضاوت عادلانه و حکمی است که بر اساس عدالت صادر می کند.
نماینده مجلس در مجلس ساخته می شود و رئیس جمهور در ساختمان ریاست جمهوری به کمال می رسد و همین طور سایر مشاغل و حرفه ها، هر یک در حرفه خود خوب بودن و خدایی شدن را تمرین می کنند. بنابراین مطالبی که در این مجموعه کتاب آمده، اختصاص به قشر و حرفه ای خاصی ندارد، هر کسی در هر جایگاه اجتماعی که هست و هر نقشی که بازی می کند، در همان عرصه رشد معنوی خود را تمرین و سعادت خود را تضمین می نماید.
یک مادر هم در عرصه مدیریت خانه و خانواده و همسرداری و رشد فرزندان باید بکوشد تا درست و عالمانه و با اخلاص مدیریت و عمل کند تا ضمن پرورش فرزندان صالح استعدادهایش شکوفا گردد و به خدا نزدیک شود.
دلیل این مطلب اجتماعی بودن دین و دین داری است. صفت تقوی و دین داری و رسیدن به اخلاق فاضله در جامعه و روابط اجتماعی رشد می کند و قابل دست یابی است. حتی معنویت و ارتباط با خدا هم به این بستگی دارد که سالک رابطه خود را با امت و امام جامعه اصلاح نماید و آگاه و دشمن شناس و دشمن ستیز باشد و به وظایف اجتماعی خود در قبال نشر آموزه های متعالی اسلام و خدمت رسانی به بندگان خدا به درستی عمل نماید.
عموم مردم خیال می کنند خودسازی و رسیدن به کمال به صورت فردی و در انزوا انجام می شود و لذا از عرصه های اجتماعی کنار می کشند، با این توجیه که ابتدا باید خود را بسازیم و بعد به فعالیت های اجتماعی بپردازیم و بر دیگران موثر باشیم؛ این سخن و رویکرد، ظاهرش منطقی و درست به نظر می رسد، اما در باطن کاملا نادرست و ابتر است، زیرا انسان در جامعه ساخته می شود و تا نقش اجتماعی و عرصه فعالیت خود را در اجتماع مشخص نکند، اصولا حرکت تکاملی او آغاز نمی شود.